ERMENİ APOSTOLİK KİLİSESİ’NİN ABD DOĞU PİSKOPOSLUĞU İHANETİ ANLATIYOR

Yorum No : 2021 / 32

Ahmet Can ÖKTEM

18.05.2021

6 dk okuma

ABD Yönetimi Bu Hususa Dikkat Etmeli

Ermeni Apostolik Kilisesi’nin ABD Doğu Piskoposluğu haftalık resmi bülteninde Ermeni tarihinde kahraman olarak görülen kişilerin hikayelerine yer verilirken, Ermeni arşivlerinde bulunan ve erişime açık olmayan bazı gerçekler de bu vesileyle su yüzüne çıkmaktadır. "Armenian Prelacy" adlı haftalık bültenin internet sayfasından okuduğumuz bazı diğer kısa biyografilere benzer şekilde, 6 Mayıs 2021 tarihinde yayınlanan Armenag Yegarian isimli militan hakkındaki kısa biyografide kullanılan anlatı radikal milliyetçi Ermenilerin devletlerine ihanetini açıkça yansıtmaktadır. Ermeni militanlar ve Armenakan Partisi okuyucuya kahramanlar, haklı bir davanın vasıflı takipçileri ve akılcı bireyler olarak takdim edilmektedir.

Ermeni tarihinde önemli yeri olan Armenakan Partisi’nin bir üyesi, terörizmin öncülüğünü yapmış ve bir silah ve mühimmat tedarikçisi olan Osmanlı vatandaşı Armenag Yegarian, “Ermeni Liberal Demokrat Partisi”nin Van ili başkanı ve askeri lider olarak nitelendirilmektedir. Yegarian’ın, Mıgırdiç Portakalyan himayesindeki bir öğretmen okulunda yetiştiği belirtilmektedir. Yegarian sonra, 1885 yılında Van’da kurulan Armenakan Partisi’nin müstakbel liderleri ve Portakalyan’ın öğrencileri olan, Mıgırdiç Avedisian ve Kalousd Aslanian’ın vesayeti altında eğitim görmüştür.[1] Mıgırdiç Portakalyan’ın Ermeniler arasında Türk düşmanlığının temelini atan ve bunu eyleme dönüştüren yapılanma olarak kabul edilen “Ermeni Komitaları”nın fikir babası olduğunu bildirmekte yarar bulunmaktadır. AVİM yayınlarından Ermeni Araştırmaları dergisinde kayıtlı bir çalışmada yer alan, ancak biyografide tabiatıyla belirtilmeyen bir bilgi; ihtilalci faaliyetleri amaç edinen ilk Ermeni siyasi partisi olan ve Yegarian’ın 1887 yılında katıldığı Armenakan Partisi’nin, ilk döneminde devrim yolu ile Ermeni halkının kendi kaderini kendisinin tayin etmesini amaç edinmiş olduğudur. Armenakan Partisi’nin programının, Armenakan’ın Ermeni halkının bağımsızlığı meselesini ve bir Ermeni devletinin kurulması gerektiğini ileri süren ilk siyasi Ermeni partisi olduğunu gösterdiği vurgulanmaktadır. Parti programında ihtilalci fikirlerin propagandasının yapılması ve gerilla operasyonları (Böylesi faaliyetler günümüzde terör eylemleri olarak nitelendirilmektedir) yoluyla meşru müdafaa kavramının güçlendirilmesi yöntemlerinin benimsendiği ifade edilmektedir.[2]

Biyografide, 1892 yılında Van’da emniyet müdürü olarak görev yapan Nuri Bey adlı devlet görevlisinin, Ermeni-karşıtı olduğu iddiasıyla, Armenakanlar tarafından öldürülmesine karar verildiğinin itiraf edilmesi ihanetin açık belgesini oluşturmaktadır. Bahsi geçen suikast kararı, gerekli ve rasyonel bir karar olarak sunulmaktadır. Cinayeti gerçekleştiren Panos Terlemezian ve Armenag Yegarian’ın “bunun sorumluluğunu üstlendikleri” ve “görevlerinde başarılı” oldukları anlatılmaktadır. Bu açıklama, radikal milliyetçi Ermenilerin vatandaşı oldukları Osmanlı Devleti’ne ihanet ettiklerinin kanıtı olmakla birlikte, çok sayıda örneği bulunan bu ihanet zincirinin meşrulaştırılması girişimi niteliği taşımaktadır.

Yegarian’ın partiye katılmasını takiben kısa bir süre içinde Armenakanların Van ile İran arasında faaliyet gösteren en tecrübeli silah tedarikçi şöhretini kazandığına dikkat çekilmektedir. Daha sonrasında, Yegarian silah kaçakçılığı faaliyetleri sebebiyle Salmas’ta İranlı yetkililer tarafından tutuklanmıştır. Yegarian hapisten çıkıp, evlenip, yuva kurduktan sonra dahi silah tedarikçiliğini-kaçakçılığını sürdürmüştür. 1903 yılında Urumiye’ye taşındığında, Yegarian’ın evinin “tüm Ermeni kaçakları için bir geçiş noktasına dönüştüğüne” işaret edilmektedir. Bu açıklama, Osmanlı Devleti’ne ihanet eden radikal milliyetçi Ermenilerin, Ermeni tarafınca, kahraman kabul edildiklerinin bir başka göstergesi olmaktadır.

Bir başka paragrafta, 1896 yılındaki Van İsyanı’ndan sonra yapılan müzakereleri takiben, “Ermeni savunucuların İran’a gitmek üzere yola çıkmayı kabul ettikleri”, ancak “yolculuk sırasında Osmanlı birlikleri ve Kürt aşiretleri tarafından katledildikleri” ileri sürülmektedir. Söz konusu paragrafta, Ermenilerin kahramanca savaştıkları, uzlaşmayı kabul ettikleri, ancak ihanete uğradıkları izlenimi yaratılması amaçlanmıştır.

20 Nisan ile 19 Mayıs arasında gerçekleşen “Ermeni meşru müdafaasına” değinilen cümle vasıtasıyla, kahramanlık ve yetenek temalarının kullanılmaya çalışılmış olduğu görülmektedir.

Biyografide geçen bir cümlede, Van valisi Cevdet Bey’in vilayetteki Ermeni nüfusuna karşı “baskıcı politikalar dayattığı”, buna karşılık, Ermeni siyasi liderliğinin “kader olarak önlerine konulan ölüme meydan okuduğu” öne sürülmektedir. Burada okuyucuya bir “zulme karşı başkaldırmaya cesaret etme” düşüncesi iletilmektedir.

Yegarian ve benzerlerinin ihanetleri bununla da sınırlı değildir. 1920 yılında, Ermeni davası istikametinde bu kez Türk Devleti’ne karşı yeniden silahlı mücadeleye önderlikte bulunmak üzere, Anadolu’ya tekrar geri dönüp, grubu ile Kilikya bölgesine (Adana-Mersin-Osmaniye-Maraş-Antep bölgesi) gelen Yegarian’ın, Fransız birliklerinin geri çekilmesi ve Ermeni nüfusunun tahliye edilmesi sebebiyle, hayal kırıklığı içinde Mısır’a yerleştiği anlatılmaktadır. Yegarian 20 Ekim 1925 tarihinde Kahire’de vefat etmiştir. Söz edilen hayal kırıklığının, 1920 yılında imzalanan, ancak 1923 Lozan Antlaşması’nın yürürlüğe girmesi sonucunda kadük hale gelen Sevr Antlaşması bünyesinde Ermenistan’a tahsis edilen Anadolu topraklarının Fransızların desteğiyle ele geçirilememesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

Katolik inancına mensup olmakla birlikte, Vatikan’ın politikasını destekleyecek şekilde, Ortodoks dünyaya övgüler düzen ABD Başkanı Joe Biden’ın (Ortodoks olan) Ermeni Apostolik Kilisesi’nin bülteninde yayınlanan, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Yönetimi’ne karşı ihaneti belgeleyen sayısız örnekten birini oluşturan söz konusu biyografiyi okuması yararlı olacaktır.

*Fotoğraf: Armenag Yegarian

[1] “Birth Of Armenag Yegarian (May 10, 1870)”, the Eastern Prelacy of the Armenian Apostolic Church, erişim tarihi 7 Mayıs 2021, http://www.armenianprelacy.org/

[2] Halil Özşavlı, “Ermeni Milliyetçilik Hareketlerinin Doğuşu Taşnak- İttihat Ve Terakki İttifakı”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 41 (2012), ss. 150-153.