Ermeni Apostolik Kilisesi Doğu Piskoposluğu internet sitesindeki “This Week in Armenian History” (“Ermeni Tarihinde Bu Hafta”) sayfasında yayınlanan Sose “Mayrig” Vartanian’a ait kısa biyografi radikal Ermeni milliyetçiliği zihniyeti konusunda farklı bir izahat imkânı sunmaktadır. Bayan Sose “Mayrig” Vartanian ve iki oğlu ünlü bir Taşnak fedaisi olan Serop Aghpyur’un ailesidir. Bayan “Mayrig” 1890’larda Ermeni Devrimci Federasyonu’na - EDF (Taşnaksutyun) dahil olmuştur. Bayan “Mayrig”in biyografisinde kayıtlı tüm unsurların Ermeni okuyucularda, ilham ve sempati duyguları yaratacak şekilde hazırlanmış olduğu dikkat çekmektedir.

Taşnakların Sose’ye “Mayrig” (Anne) soyadını vermelerinin Ermeni gençlerine gösterdiği anne şefkatinden kaynaklandığı ifade edilmektedir. Söz konusu açıklamaya göre, EDF üyeleri kendilerini geniş bir aile olarak görmektedir. Diğer yandan, Taşnakların, Müslüman ailelerin canlarını, mallarını, topraklarını almaya ant içmiş bir “aileyi” oluşturdukları unutulmamalıdır. Davalarını savunmayan Ermenileri de düşman olarak kabul ettikleri tarihi arşivlerde kayıtlıdır.

Biyografide vurgulanan Serop’un “Çocuklar, ekmeksiz kalabilirsiniz, ama silahsız kalmayınız” sloganı Ermeni tezi açısından hayli açıklayıcıdır. Ermeni tezini savunanların yanında Ermeni meselesinin tarihine yabancı kişilerin, Serop’un sloganının Ermeni çocukların güvenliğini öne çıkaran bir anlayışı yansıttığını düşünmeleri mümkündür. Ancak Taşnakların silahlı faaliyetleri göz önünde bulundurulduğunda, böylesi bir sloganın, güvenlik için değil, nefrete, şiddete, teröre yatkınlık gösteren bir radikal zihniyetten kaynaklandığı ortaya çıkmaktadır. Taşnaklar Türkleri düşman olarak yansıtırken, kendilerini bir yandan kahraman, diğer yandan da Türk zulmünün kurbanları olarak telakki etmektedirler. Biyografide geçen “Kemalist tehlike”, “Van’ın kahramanca savunulması”, “Türk ve Kürt saldırılarına karşı meşru müdafaa”, “Türk ile Kürt adaletsizlikleri ve zorbalıkları” gibi tanımlamalar radikal Ermeni zihniyetini özellikle yansıtmaktadır.

Taşnak militanların prensip olarak evlenmedikleri veya ailelerinden uzak durdukları biyografide belirtilmektedir. Bayan Sose ve ailesi örneği her ne kadar istisnai bir durum teşkil etse de, radikal Ermeni anlatısında bu aileyi öne çıkarma biçimini, sıradışı ve ilham veren bir hikâye anlatma çabası olarak görmek mümkündür. Sose ve ailesinin faaliyetleri aktarılırken, mücadele ve fedakârlık temalarına vurgu yapılmaktadır. Bununla beraber, Sose’nin ailesini kaybettiği 1899 yılındaki çatışma ve sonrasının dile getiriliş biçimi okuyucuların duygularına hitap etme çabası olarak görülmelidir.[1]

Bayan Sose’yi konu alan çevrimiçi kaynaklar oldukça sınırlı gözükmektedir. İlginçtir ki, Ermeni Apostolik Kilisesi sitesindeki biyografisinde, Bayan Sose’nin oğullarını 1899 yılında Türk ve Kürt kuvvetleri ile girdiği çatışmada kaybettiği belirtilirken, Ermeni Yardım Derneği’nin sitesinde Sose’nin oğullarının 1915 Olaylarından sağ kurtulamadıkları yazılmıştır.[2] Bu iki sitenin Bayan Sose’nin oğullarının ölümünü anlatan olayların arasında epeyce uzunca bir zaman farkı vardır. Bu bağlamda ilginç bir çelişki gözükmektedir.

Armenian Relief Society (Ermeni Yardım Derneği - ABD) Dağlık Karabağ’da “Mayrig”in anısına “Sose” adlı kreşler grubunu kurmuştur. Bayan Sose’nin adı ayrıca bir Ermeni film festivaline verilmiştir. Ermenistan ve Diasporada yaşayan radikal Ermenilerin Türklere karşı şiddet ve terör faaliyetleri yürütmüş  olan Taşnak, Hınçak ve Ramgavar Ermenilerini kahraman olarak kabul ederek anma törenleri düzenlemeleri yıllardır devam eden çarpıcı bir Ermeni geleneğidir. Türklere karşı bölücülük çabalarında kendine yer yapan Bayan Sose adına kreşler grubu kurulması Ermeni çocuklarının zihinlerine nefret tohumlarını ekme girişimlerinin bir başka örneğini oluşturmaktadır.

Bir başka açıdan bakıldığında, Bayan Sose Vartanian’nın hikayesinin, şiddet ve Türk düşmanlığı üreten radikal Ermeni milliyetçiliğinin köklerinin Sevk ve İskân Yasası’nın çok daha öncesine gittiğini gösteren bir örnek oluşturduğu görülecektir. Ermeni radikaller, kadınlar ve erkekler bir arada, Türk düşmanlığını benimseyerek, Türk halkına savaş meydanlarında ve savaş dışında saldırmışlardır. Biyografide kadın – erkek arasındaki Ermeni davası dayanışmasının mücadele, fedakârlık ve fazilet adına gerçekleştirildiği ileri sürülmekle birlikte, nefret ve bölücülüğe hizmet ettiği açıktır. Türkler için düşman izlenimi verilmesi, kadın ve erkek Ermeni radikallerin çocuklar nezdinde kahraman olarak tanıtılması, Türk yöneticilerin “zulmeden düşman” olarak yansıtılması, radikal Ermenilerin uygulamakta olduğu algı yönetimi gelenekleri arasında yer almaktadır. Söz konusu algı yönetiminin uzun ve etkili bir geçmişe sahip olduğu ne yazık ki acı bir gerçektir.

*Fotoğraf: Sose Vartanian