Avrasya İncelemeleri Merkezi’nin (AVİM) 2023 yılı çalışmalarına ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana değişmekte olan küresel jeopolitik ve güç dengesi 2023 yılında daha da belirgin hale gelmiştir. Soğuk Savaş döneminde Batı’nın en doğusu, doğu karakolu olan Türkiye, yeni oluşumda Doğu’nun da en batısı olarak Avrasya coğrafyasında Asya ve Avrupa’yı birleştiren merkezi bir konuma gelmiştir. Bu yeni konumu Türkiye için büyük imkanlar yarattığı kadar, dikkate alınması gereken ciddi riskler de ortaya çıkartmıştır.

Türkiye’yi Balkanlar ve Kafkaslar kanatlarıyla Batı ile Doğu arasında iletişim ve kaynaşma alanı olarak gören AVİM, Türkiye’nin bir Balkan ülkesi olarak Avrupa’nın, dolayısıyla Avrupa Birliğinin (AB) doğal bir parçası olduğunu değerlendirmektedir. Avrupa coğrafyasının temel kurumlarındaki yeri esasen Avrupalı kimliğini kanıtlamaktadır. Diğer taraftan, Güney Kafkas ve Orta Asya cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra tarihi, beşerî, sosyal ve kültürel köklü bağları bulunan bu coğrafya ile kurulan yakın ilişkiler Türkiye’nin Asya’ya açılmasını, Avrupalı ve Asyalı kimliklerini bağdaştırmasını mümkün kılmıştır.

Merkezimizin ilgi alanına giren güncel konularda bir kısmı uluslararası katılımlarla çeşitli konferanslar, paneller ve kitap tanıtımları da düzenlenmekte ve bunların bazıları AVİM Raporları olarak basılmaktadır. Bu yıl ayrıca bölgedeki düşünce kuruluşları ile bir ortaklık programı devreye sokulmuştur ve bu kuruluşlarla çevrimiçi tartışmalar ve fikir alışverişi yapılmaya başlanmıştır. 

Kâr amacı gütmeyen, tarafsız ve bağımsız bir düşünce kuruluşu olan AVİM yoğun iş yükünü sınırlı imkanları, az sayıda personelinin gayretli ve özverili çalışmalarıyla sürdürmektedir. AVİM’deki çalışma arkadaşlarımı değerli ve verimli çalışmalarından ve katkılarından dolayı içtenlikle kutlar ve teşekkür ederim. Çalışmalarımıza, etkinliklerimize ve yayınlarımıza ilgi gösteren ve bizi destekleyen tüm okurlarımıza ve kuruluşlara da şükranlarımızı sunarız.

Yunanistan’daki Türk vakıfları, Yunanistan’daki Türk nüfusun kimliğini koruyarak varlığını sürdürmesi bakımından vazgeçilmez önemdeki kurumlardır. Yunanistan’da bırakılan azınlıkların tamamı yaşamlarını, kimliklerini, eğitimlerini, ibadet özgürlüklerini, geleceklerini ve ekonomilerini garanti altına alan bir hukuk sistemiyle birlikte bırakılmıştır. Türklerin kamusal ekonomik kaynakları olan vakıflar için uygulanacak hukuk, Osmanlı döneminde belirlenmiş hukuk sistemi ve İslam hukukundaki düzenlenişi ile şekillenmiştir. Uluslararası antlaşmalar ve ikili anlaşmalar da Yunanistan’ın bu hukuku hangi usulle uygulayacağını belirlemiştir. Yunanistan da iç hukukunda gerekli düzenlemeleri gerçekleştirerek bunları sürdürülebilir hukuk kuralları haline getirmiştir. Ancak 1967’de başlayan cunta dönemiyle birlikte genel olarak azınlıkların hakları ve vakıflara ilişkin hukuk ana temellerinden koparılmıştır. Yunanistan demokrasiye dönerken azınlıkları ilgilendiren konularda hukukun yeniden tesisi eksik kalmıştır.

Gözde Kılıç Yaşın’ın “Yunanistan’daki Türk Vakıflarının Hukuki Statüsü” başlıklı rapor, vakıfların tabi olduğu hukuk sistemiyle birlikte Yunanistan’daki uygulamayı da incelemektedir. Raporda vakıfların yönetimindeki özerkliğin korunabilmesi ile azınlıkların tüm hakları arasındaki bağlantı ortaya konulmaktadır. Buna göre Türk azınlığın uluslararası anlaşmalarla garanti altına alınmış tüm hakları birbiriyle bağlantılı bir koruma hukuku oluşturmaktadır. Türk vakıflarının idaresinin seçimle gelecek Türk azınlık mensuplarına bırakılmasının vakıflara faydası ile Başmüftülük makamının oluşturulamamasının vakıf idaresindeki özerkliğe zararı bir bütünlük arz etmektedir.

Raporda, aynı kamusal amaca hizmet ettiklerinden ötürü örtüşen hukuki statüye sahip kilise mülkleri ile vakıfların varlıkları konusu, Yunanistan devletinin uygulamalarıyla ilgili davalar eşliğinde incelenmiştir. Böylece Yunan devletinin bu iki kurum karşısındaki pozisyonu bu çalışmada belirlenmeye çalışılmıştır. Değerlendirmelerinize sunulan raporun konuya ilişkin aydınlatıcı olduğu ve azınlık haklarının birbiriyle bağlantısı yönündeki tespitleri ile kilise mülklerine ilişkin hukukla yapılan kıyaslama nedeniyle literatüre katkı sunacağı kanaatindeyiz.

2022 yılında Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) çalışmalarına ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Covid-19 pandemisinin etkisinin ve riskinin azalması ile birlikte AVİM alışılagelmiş günlük düzenine büyük ölçüde dönmüş, evden çalışma ve uzaktan toplantılar istisnaya dönüşmüştür.

Küresel etki yaratan Rusya-Ukrayna Savaşı kuşkusuz bölgemizi, özellikle her iki ülkenin de Karadeniz’de komşumuz olması ve iyi komşuluk ilişkileri içinde bulunmamız nedeniyle Türkiye’yi çok daha yakından etkilemiş ve sarsmıştır. Diğer taraftan bu savaş nedeniyle Rusya’nın maruz kaldığı yaptırımlar ve bir anlamda Batı dünyasından tecrit edilmesi, Türkiye’nin yeni Avrasya jeopolitiğindeki yerini ve önemini daha öne çıkartmış, bunu görmek ve kabul etmek istemeyenleri de yanlışlıklarını idrak etmek durumunda bırakmıştır.

Son birkaç on yıldır ‘değerler,’  Batı siyasal söyleminin merkezi ögelerinden biri haline gelmiş durumda. İnsan hakları, demokrasi, çoğulculuk, çeşitlilik gibi kavramlar, yürütülen politikaların meşruiyetini veya gayrimeşruluğunu belirleyen ölçütler olarak kullanılıyor. Günümüzde bu yaklaşım en çok uluslararası siyaset alanında göze çarpıyor. Uluslararası ve küresel siyasette ‘değer temelli yaklaşımın’ kendinden menkul savunucusu olan batılı ülkeler, ‘değerlerle’ çizilen makbul çerçevenin dışına çıkmakla suçladıkları ülke ve yapıları eleştirmeyi, hatta bunun da ötesine geçerek bunlara karşı harekete geçmeyi hak görüyorlar. Bu durumla ilgili sorun ‘değerlerin’ kendisinde değil elbette; sorun, ‘değerlerin’ siyasi ve ekonomik çıkarlar doğrultusunda ikiyüzlü bir şekilde araçsallaştırılmasında. Bu dürüst olmayan tutum sonucunda ‘değerler’ üzerine inşa edilen siyasal söylem, batılı başkentler için oldukça kullanışlı hegemonik bir araç haline geliyor.

Bir kitapçık formatında, Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Almanca dillerinde yayımlanan “Afrika’da emperyalizm ve Soykırım” başlıklı uzun makalesinde Emekli Büyükelçi Numan Hazar, gerçekleştirdikleri emperyalist zulümler ve bunların sonuçlarıyla henüz yüzleşmemiş olan Avrupa ülkelerinin, Afrika’da yürüttükleri sömürgeci kıyıcılığı irdeliyor. E. Büyükelçi Hazar, bunu yaparken, bir yandan da, rakip veya düşman olarak gördükleri aktörlere karşı ‘değerler söylemini,’ deyim yerindeyse, bir silah olarak kullanan Avrupa’nın bu nedenle içine düştüğü ahlaki çelişkileri de vurguluyor.

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı askeri harekâtın gerekçesini güvenlik endişesinin oluşturduğu Başkan Vladimir Putin’in konuşmalarında ifadesini bulmaktadır. On dokuzuncu yüzyılda Napolyon’un, yirminci yüzyılda Hitler’in Rusya’ya saldırılarının başarısızlıkla sonuçlanmasının ancak Ukrayna’nın derinliklerinden geçtikten sonra Rusya’ya ulaşabilmelerinden kaynaklandığı askeri değerlendirmelerin mutabık olduğu bir gerçektir.

Sovyetler Birliği döneminde Rusya’nın kendisinin yanı sıra sadece iki cumhuriyetin, Ukrayna ve Belarus’un, Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nda temsil edilmesini sağlamasının bu iki devleti köklü bağlarla kendinden saymasının bir göstergesi olarak görmek mümkündür.

2014 yılı ve sonrasındaki gelişmeler de, Rusya’nın bakış açısıyla, 1991 yılından sonra Batı’nın NATO aracılığıyla kendi aleyhine genişleme girişimlerine karşı ortaya koyduğu bir tepki olarak değerlendirilmektedir. Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasını takiben sona erdiği ilan edilen soğuk savaş, Rusya’nın Batı destekli Ukrayna’ya saldırmasıyla küresel bir sıcak savaş tehdidi olarak canlanmış, 1962 Küba krizinden bu yana ilk defa bir nükleer savaş olasılığı gündeme gelmiş, herhalükarda dünya yeni bir kutuplaşmanın ve soğuk savaşın içine girmiştir.

Bölgesel görünmekle beraber, tüm Avrupa güvenliğini doğrudan ilgilendiren ve uluslararası ilişkilerde küresel çapta yeni bir dönemin başlangıcını haber veren bu gelişme, konunun tarihi, siyasi, askeri, uluslararası ilişkiler ve Doğu-Batı çatışması yönleriyle sıkça ele alınmıştır. Konunun daha az irdelenen ve daha duyarlı sosyolojik yönü ise yeterince araştırılmamıştır. Özellikle ülkemizde bu konuda yapılan araştırma ve çalışmalar pek sınırlı, hatta yüzeysel kalmıştır.

Prof. Dr. Ayşegül Aydıngün’ün çalışmaları bu eksikliği giderecek nitelikte ve kapsamda olmuştur. Prof. Aydıngün’ün Ukrayna’da yerinde, sahada yaptığı bilimsel, akademik araştırmalar, konunun sosyal, sosyolojik boyutuna ışık tutacak bulgular ortaya çıkartmıştır. Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Prof. Aydıngün’ün araştırmalarının sonuçlarını ve bulgurlarını son gelişmelerin ışığı altında, soru-cevap şeklinde yapılan bir mülakat halinde derleyerek bir rapor yayımlamaktan kıvanç duymaktadır.

2021 yılında Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) çalışmalarına ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Geçtiğimiz yıl tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgını, geliştirilen aşılara ve alınan önlemlere rağmen, 2021 yılında da kapanmaları ve kısıtlamaları zorunlu kılmıştır. Merkezimiz de bu koşullarda karma bir sistemle -yani uzaktan ve iş yerinde- çalışarak ve çevrim içi kolaylıklardan etkili biçimde yararlanarak, faaliyetini bir aksamaya yol açmadan sürdürmeyi başarmıştır.

Değişmekte ve evrilmekte olan küresel güç dengelerinde jeopolitik konumunun Batı’nın en doğusu, Doğu’nun en batısı olarak şekillenmesi daha da somutlaşan, geniş tanımıyla Karadeniz bölgesinde Avrasya coğrafyasının merkezinde yer alan Türkiye, ayrılmaz parçası olduğu Balkanlar ve Kafkasya bağlantısı ile Avrasya’nın iletişim ve ulaştırma ekseninin gerçekleştirilmesinde öne çıkan bir ülke olmuştur. 

2020 yılında Merkezimizin çalışmalarına ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

2020 yılı, tüm dünyayı saran COVID-19 salgını nedeniyle küresel kayıtlara geçen olağanüstü bir yıl olmuş, tüm dünyanın yaşam biçimini etkilemiş ve değiştirmiştir. Merkezimiz bu değişikliklere hızla ayak uydurmuş, bir aksamaya yol açmadan, uzaktan-evden çalışmayla faaliyetini sürdürebilmiştir.

Milli Mücadele/Kurtuluş Savaşımızın yürütme gücü Büyük Millet Meclisinin açılışının yüzüncü yılını kutladığımız 2020 yılı, ulusal çıkarlarımızın ve ulusal bağımsızlığımızın aynı gü.le savunulması anlayışını da tazeleyen bir yıldönümü olmuştur.

The diverging claims of Azerbaijan and Armenia regarding the core issues of the Nagorno-Karabakh conflict shape the different dimensions and the claims of the parties. Armenian side seeks the solution to the conflict in the framework of the principle of self-determination with the comfort of having ethnically cleansed the territory, whereas Azerbaijan refers to the principle of territorial integrity. As these two principles are within the basic principles of the international law, conflicting claims of Azerbaijan and Armenia lead to conceptual confusion and disagreements regarding the legal dimension of the conflict.

This report is penned by Dr. Deniz Akçay, an esteemed jurist, one of the two Turkish Government’s co-agents to the Council of Europe and the European Court of Human Rights. The report was first published in the 65th issue of Ermeni Araştırmaları journal in Turkish and in the 41st issue of Review of Armenian Studies journal in English. It evaluates to what extent the self-determination thesis is applicable to the Nagorno-Karabakh conflict by analyzing the international agreements, court decisions, advisory opinions and resolutions of the United Nations. We believe that this study is enlightening regarding the essence of the conflict.

To provide the reader with a general outline of the historical roots of the Nagorno-Karabakh conflict, as well as the developments within the scope this conflict including the peace process, an introductory part titled “A Short History of the Nagorno-Karabakh Conflict” penned by AVİM’s Senior Analyst Dr. Turgut Kerem Tuncel is added to the report.

Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ çatışması kapsamında ortaya çıkan ve çatışmanın farklı boyutlarını ve tarafların iddialarını şekillendiren temel hususlardan birisi, çatışmanın özüne dair farklılaşan iddialardır. Ermeni tarafı çatışmayı kendi kaderini tayin hakkı (self-determinasyon) ilkesi çerçevesinde tanımlarken, Azerbaycan ülkesel bütünlük-toprak bütünlüğü ilkesine dayandırmaktadır. Bu iki ilkenin uluslararası hukuktaki temel ilkelerden olması, çatışmanın hukuki boyutu konusunda kavram karışıklıklarına ve fikir ayrılıklarına neden olabilmektedir.

Avrupa Konseyi ve bünyesinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile iki ortak hükümet ajanından biri olarak atanan, değerli hukukçu Dr. Deniz Akçay, daha önce Ermeni Araştırmaları dergisinin altmış beşinci sayısında aynı başlıkla Türkçe, Review of Armenian Studies dergisinin kırk birinci sayısında “The Relativity of Self-Determination Conceptions Regarding the Nagorno-Karabakh Conflict” başlığıyla İngilizce yayınlanan, “Dağlık Karabağ Uyuşmazlığında Self-Determinasyon Tezlerinin Göreceliği” başlıklı çalışmasında, uluslararası anlaşmaları, mahkeme kararlarını ve tavsiye görüşlerini, Birleşmiş Milletler kararlarını inceleyerek, Karabağ çatışmasında kendi kaderini tayin hakkı (self-determinasyon) tezinin ne ölçüde uygulanabilirliğini değerlendirmektedir. Bu değerlendirmenin, çatışmanın özüne dair aydınlatıcı bir çalışma olduğu kanaatindeyiz.

Karabağ ihtilafının tarihsel köklerinin ve barış süreci de dâhil olmak üzere bu ihtilaf kapsamdaki gelişmelerin genel hatlarıyla okuyucuya sunulması maksadıyla, elinizdeki rapora Merkezimizin kıdemli uzman analisti Dr. Turgut Kerem Tuncel’in kaleme aldığı “Dağlık Karabağ Sorununun Kısa Tarihçesi” başlıklı bir giriş bölümü de dâhil edilmiştir.

This report is prepared to recall the significance of  The Montreux Convention Regarding the Regime of the Straits which entrusted Turkey with the full control of the Turkish Straits and restored Turkey’s absolute sovereignty over one of the most strategic waterways in the world that converge Europe and Asia.

The report, starts with explaining the historical background of the regime of the Turkish Straits until the Montreux Convention and incorporates detailed analysis of the core articles of the Convention, dwells on the current developments in today’s crisis-ridden world that  bring the Montreux Convention to renewed prominence. The report, furthermore, suggests that Montreux Convention continues to be a functional regional and global safety valve for today's world.

2019 yılında Merkezimizin çalışmalarına ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Merkezimiz 2019 yılında da çalışmalarını Güney Kafkas ve Balkan bölgeleri odaklı olarak, Geniş Karadeniz Bölgesi, Hazar Havzası ve Orta Asya’ya öncelik vererek, giderek somut bir içerik kazanan ve daha iyi anlaşılmakta olan Avrasya oluşumu kapsamında sürdürmüştür.

Milli Mücadele/Kurtuluş Savaşımızın başlangıcının yüzüncü yılını kutladığımız 2019 yılı, Cumhuriyetimizin temel değerlerini anmamıza vesile olmuş ve ulusumuza karşı yürütülen yersiz ve haksız propagandaların kararlılıkla karşılanmasına da yeni bir güç sağlamıştır.

“The Centennial of the Independence of the Three South Caucasus States: Historical Background, Contemporary Developments And Prospects of Peace And Prosperity” başlıklı bildiri kitapçığı, 9 Kasım 2018'de AVİM'in düzenledği konferansla aynı başlığı taşıyor. 

Kitapçıkta yer alan makaleler, konferans tebliğleriyle aynı sıralamada yer almaktadır. Kitapçık AVİM Başkanı Emekli Büyükelçi Alev Kılıç'ın önsözü ve kitabın editörlerinden Nigar Shiralizade'nin giriş metinleriyle başlamaktadır. Bunları takiben, çeşitli ülkelerden konferansa katılan araştırmacı ve akademisyenlerin yazdığı toplamda dokuz makale kitapçıkta yer almaktadır. Konferansa katılmasına rağmen şahsi nedenlerle tebliğylerini göndermeyen Mileno Sterio ve Yulia Nikitina'nın çalışmaları ise ne yazık ki kitapçıkta yer almamaktadır.

Tüm okuyucularımıza iyi okumalar dileriz.

ÖNSÖZ

AVİM çalışmaları bakımından dolu ve yoğun geçen bir yılı geride bıraktık. 2017 yılının gelişmelerine ve etkinliklerine genel bir bakış sağlamak üzere hazırladığımız Yıllık Raporu sunmaktan mutluluk duyuyoruz.

Merkezimizin ilgi alanını oluşturan Avrasya, özellikle Kafkasya ve Balkan coğrafyası, Genişletilmiş Karadeniz Bölgesi, Hazar havzası ve Orta Asya’ya odaklanan etkinliklerimiz artarak ve derinleşerek devam etmiştir.

Güney Kafkaslarda Gürcistan ve Azerbaycan’a yakın ilgimiz çalışmalarımıza yansımıştır. Türk-Ermeni ilişkilerinde tarihi gerçeklerin çarpıtılmasından, siyasi hesaplarla tartışma ve uzlaşmazlık konusu yapılmasından kaynaklanan, Kafkaslarda barış, istikrar, işbirliği ve istenen iyi komşuluk ilişkilerine de engel yaratması itibarıyla doğal olarak özel ilgi alanımızı oluşturan Ermenistan sorunsalı da öncelik- lerimiz arasında yer almıştır. Ermeni iddia ve taleplerinin hukuki alanda ciddi zemin kaybetmesi kuşkusuz gelecek için umut vericidir, ancak en üst düzey Ermeni yetkililerin söylemlerine de yansıyan, yeni bir gündem saptanması arayışları, bu mücadelenin devam edeceğine işaret etmektedir.

Balkan coğrafyasındaki gelişmeler de yakından izlenmiş ve Balkanların asli unsurlarından birisi ve ayrılmaz parçası olan Türkiye’nin, Balkanlarda yerleştirilmeye çalışılan yapay bir bölünme ile bölge dışına itilmeye çalışılmasına dikkat çekilmesi sürdürül- müştür.

Merkezimizin mutat çalışmaları ve yayınları arasında bulunan, günlük iki dilde yayınlanan bülten, yılda üç kez yayınlanan Ermeni Araştırmaları dergisi,  yılda iki kez yayınlanan Review of Armenian Studies dergisi, yıllık Uluslararası Suçlar ve Tarih dergisinin yanı sıra bu yıl, yılda iki kez yayınlanacak olan Avrasya Dünyası dergimiz de yayın hayatına başlamıştır.

Bu şekilde AVİM, küresel dengelerin değişmekte olduğu bir dönemde, Türkiye’nin sadece Batı’nın en doğusu olmak konumundan, aynı zamanda Doğu’nun da en batısı olmak konumuna geldiği, oluşan bir Avrasya coğrafyasında artık merkezi bir konumda yer almakta olduğu anlayışından hareketle, Avrupa ile Asya’yı bağlayan bir ülke olan Türkiye’nin ilişkilerine yeni jeopolitik ve jeo-ekonomik bakış açısı geliştirmek gereğini ifade etmek ihtiyacını duymaktadır.

Bu anlayış bir yandan, Batı ile geleneksel ilişkileri mümkünse geliştirerek sürdürmeyi, diğer yandan başta ortak dil, din, kültür birlikteliğinden kaynaklanan tarihi bağlara sahip olduğu Orta Asya  Cumhuriyetleri ile yakın ilişkilere olanak sağlayacak, Asya’dan batıya yönelen gelişmeleri yakından izlemeyi ve desteklemeyi gerekli kılmaktadır.

Kar amacı gütmeyen, tarafsız ve bağımsız bir düşünce kuruluşu olan AVİM bugüne değin olduğu gibi, çalışmalarını özveriyle sürdürme sorumluluğuna ve kararlılığına sahiptir. Buradan yeniden çalışmalarımıza ve yayınlarımıza ilgi gösteren ve bizi destekleyen tüm kişi ve kuruluşlara şükranlarımızı, her geçen yıl daha da yükselttiğimiz düzeyi özverili gayret ve çalışmalarına borçlu olduğumuz tüm AVİM çalışanlarına da en derin teşekkürlerimi ifade ederim.

Alev KILIÇ

This report aims to examine the genocide story invented during the late 1980’s and 90’s called the “Pontic Greek Genocide” by way of referring both to the Greek academic sources and Pontic Greek allegations. This report also examines this invented story by referring to the Turkish evaluation of the “Pontus question” before, during, and after the World War I with a special emphasis on the period corresponding to the establishment of the Republic of Turkey. In this general framework, this report reviews the ethnic background of the Pontic Greeks, the fragmentation of the Byzantine Empire and its successor states, the conquest of the Greek Trebizond Empire by the Ottoman Empire, Pontus Greek narratives and claims concerning the World War I developments, Pontic Greek activities and efforts to establish a Pontian state during World War I, and the invented story of genocide. It also elaborates the elements of the hate speech developed against Turks on the basis of the fabricated “Pontic Greek Genocide”.

Ermeni iddia ve taleplerinin gerisinde yatan, 1915 yılında “sevk ve iskan” edilen Ermeni nüfusun geride bıraktığı Emvâl-i Metruke diye bilinen mallar konusu bazı çevrelerin iştahını kabartan bir ilgi odağı olma niteliğini kazanmıştır. Bu toplantılarda, Emvâl-i Metruke konusunda gündeme getirildiği görülen hukuk dışı söylem ve taleplerin açıklığa kavuşturulabilmesi bakımından daha ayrıntılı ve analitik bir çalışmaya ihtiyaç duyulduğu görülmüştür. Hukuk Tarihçisi Prof. Dr. Sayın Gül Akyılmaz’ın kaleme aldığı bu rapor, literatürdeki boşluğu doldurmak yönünde atılmış bir adımdır. Rapor, Emvâl-i Metruke konusunu hukuk bilimi çerçevesinde ayrıntılı bir şekilde okuyucuya sunmaktadır.

Dr. Deniz Akçay tarafından hazırlanan Türkiye Cumhuriyeti/Osmanlı Devleti Ve Ardıllık/Devamlılık Sorunsalının Görelileşmesi* başlıklı çalışma AVİM’in Ermeni sorununun hukuki yönü ile ilgili çalıştay çalışmalarında ele alınan bir konuda özenle hazırlanan ve derinliğe sahip bir rapordur. Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’nin devamı olup olmadığına dair tezler günümüzde Ermeni sorunu ile bağlantılı olarak tartışma konusudur. Dr. Akçay bu çalışmasında Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’nin devamı olduğuna dair tezlerin dayandığı gerekçelerin ayrıntılı bir incelemesini sunmaktadır. Dr. Akçay, Lozan Antlaşması’nın önemli bazı maddelerinin yanlış yorumlanmış olduğunu ve bazı maddelerinin de dikkate alınmadığını, Lozan Konferansı’nda yapılan beyanların eksik ve taraflı biçimde değerlendirildiği Borel Hakem Kararının, Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’nin devamı olduğu tezini destekleyebilecek geçerli ve yeterli bir temel  oluşturmaktan uzak olduğunu göstermektedir. 

Tarihimizde, XIX. Yüzyıldan itibaren başlayan süreçte bazı “mesele”lerin her dönemde varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Batılı Büyük devletlerin,Şark Meselesi’yle (Doğu Sorunu) başlattığı ve müdahil oldukları bu süreçte her geçen gün yeni sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların hemen hepsinintemelinde, Müslüman olmayan azınlıklar ve bunları himaye etmeye çalışan Batılı devletlerle Rusya bulunmaktadır. Sırp ve Yunan isyanıyla başlayan bu müdahale hareketleri 1856 tarihli Islahat Fermanı’ndan sonra daha meşru hale gelmiştir. Tanzimat, Birinci ve İkinci Meşrutiyet, Mütareke ve Milli Mücadele dönemlerinde hep gündemde olan Ermeni ve Pontus Meseleleri benzer yöntemlerle günümüze kadar getirilmiştir. Türk milletinin tarih sahnesinden silinmeye çalışıldığı savaş yıllarının ürünü olan bu meselelerin, çarpıtılıp tek taraflı olarak yeniden gündeme getirilmesinin barışa katkı sağlamayacağı ortadadır. Bu tartışmaların, özellikle komşuluk ilişkilerini zedeleyeceği ve devletlerarasındaki güven duygusunu sarsacağı muhakkaktır. Bu durumda, tarihçilerin yapabileceği en önemli iş, tarihsel gerçeklerin belgelerle ortaya konulmasıdır. Burada, Pontus Meselesi şimdiye kadar yazdıklarımdan hareketle yeni arşiv belgelerinin ışığında giriş metni ve üç kısa bölüm içerisinde özetlenmektedir. Giriş’te Yunanistan’ın kuruluşuyla Pontus Meselesi’nin ortaya çıkışı ve “Pontus” kavramı açıklanmaya çalışılmıştır. Bölümlerde, Pontus Meselesi Milli Mücadele öncesi, Milli Mücadelenin başları, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti dönemi ana başlıkları altında ele alınmaktadır. Metnin sonuna, bölümlerdeki bilgileri destekleyici belgeler konulmuştur. Pontus Meselesi hakkında küçük bir başvuru kaynağı olarak hazırladığım bu çalışmanın konunun anlaşılmasında yararlı olacağını ümit etmekteyim. Tarihte yaşanan sorunların, eğer hatırlanacaksa, ortak acıların anlaşılmasına ve barışa katkı sağlamasına vesile olması dileğiyle, kitabın basılmasında emeği geçenlere teşekkürlerimi sunarım.
 

Montrö Sözleşmesi’nin 81. yılında, Karadeniz havzasında çarpıcı jeopolitik değişikliklerin vuku bulduğunu, bölgenin stratejik öneminin arttığını ve bir soğuk savaş havasının bölgeye hâkim olmaya başladığını görüyoruz. Rusya’nın, Karadeniz havzasında hegemonya kurma çabası ve bu bağlamda Kırım’ı ilhakı ve Ukrayna’nın Donbass bölgesindeki Rus kökenli ayrılıkçı isyancıları desteklemesi nedeniyle Batı dünyasıyla Rusya arasında artan tansiyon ortamında, 8-9 Temmuz 2016 tarihlerinde Varşova’da yapılan NATO zirvesinde, Rusya’nın yayılmacı eğilimlerini durdurmak amacıyla doğu ve kuzey Avrupa’nın savunulması kapsamında bir dizi askeri önlem alınması kararlaştırılmıştı. Bu meyanda NATO’nun Karadeniz’deki askeri varlığının arttırılmasını öngören kararlar da alınmış ve bu bağlamdaki önlemler arasında “NATO Daimî Deniz Gücü” adı altında sürekli bir NATO varlığının oluşturulması da gündeme gelmişti. Varşova zirvesinde alınan bu kararlar ile, Rusya’nın attığı mukabil adımların Karadeniz havzasındaki krizi tırmandırıcı bir karakter taşıdığı göze çarpıyor. Batı medyasında, bu durumun, Türk Boğazlarının hukuki yapılanmasını zorladığı yolunda bir algı oluşmuştur. 1936’da Montrö’de Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasıyla “kapanmış olan sorunların” tekrar su yüzüne çıkmaya başladığından söz ediliyor. Bu gelişmeler ışığında makalemizi iki bölümden oluşacak şekilde düzenledik. Birinci bölümde, Montrö Sözleşmesinin karşılaştığı güncel güvenlik sorunlarını ele alınacak; ikinci bölümde ise, Sözleşme’nin fesih ve tadile ilişkin 28. ve 29. Maddelerinin uygulanması halinde, Türkiye’nin karşılaşabileceği senaryoların analizi yapılacaktır.

Zaman içinde bağımsız bir devlet kurma amacının güdüldüğü noktadan, siyasal ve kültürel bir boyuta evrilen Pontus Meselesi, genellikle Millî Mücadele sürecindeki gelişmeler yönüyle öne çıkarılmaktadır. Meseleyi yalnızca bu boyutuyla ele almak, onu sıradan bir isyan vakası olarak değerlendirmek olacaktır. Hâlbuki konunun tarihsel zeminine inildiğinde, meselenin planlı bir düşünsel temel üzerine bina edildiği ve düşünüldüğünden daha eskilere uzanan bir geçmişe sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. Hüküm sürdüğü uzun dönemde, hâkimiyeti altında yaşayan toplumları başarıyla idare etmiş olan Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıldan itibaren yaşanan kopuşları sorgulamak, Pontus Meselesi’nin temel hedefi olan bağımsız bir devlete sahip olma düşüncesinin anlaşılmasını da kolaylaştıracaktır. Tarihsel bir yaklaşım ve bir tarihçi sorumluluğu ile hazırlanan bu çalışma bu bağlamda konu hakkındaki literatüre mütevazı bir katkı sağlama amacıyla kaleme alınmıştır.   

AVİM 2015 Yıllık Raporu çıktı.

AVİM 2015 Annual Report is released.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 12 Mayıs 2014 tarihli “Cyprus v. Turkey” kararı, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) Temmuz 1974’deki Kıbrıs Barış Harekatı’ndan başlayarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) denetim mekanizması çerçevesinde Türkiye aleyhine yönelttiği devlet (requête interétatique/interstate application) başvurularının dördüncü ve sonuncusunun esasına (merits/fond) ilişkin 10 Mayıs 2001 tarihli kararının tazminat sürecini sonuçlandırmıştır.

Bu rapor, Kafkasya’daki güncel gelişmeleri bölgenin başta AB ve NATO olmak üzere dış aktörlerle ilişkileri üzerinde durmaktadır. Bu ilişkiler bölgedeki güç dengesi ve Güney Kafkasya’daki farklı güvenlik algılamaları hakkında fikir verecektir. Bu rapor, ayrıca, Bölgesel Güvenlik Kompleksi (Yapısı) Teorisi çerçevesinde kısıtlı bu bölgenin güvenliği konusuna eğilmekte ve aktörler arasında bir denge sağlanması amacıyla gaz üretimi için farklı kaynakların aranması gerektiğinin altını çizmektedir. Eski Sovyet Birliği bölgesindeki ülkeler arasındaki “olumsuz bağımlılık” gelecekte daha fazlla krizin çıkmasına sebep olabilir.

1938’de ABD’li siyasal bilimler uzmanı Harold D. Laswell, Birinci Dünya Savaşı’ndaki propaganda tekniklerini anlatırken; propagandanın sivil topluma olan etkisinden korktuğunu yazmıştır. Fakat bu propaganda teknikleri arasında özel bir tür vardır ki, Laswell’in söylediğinden daha fazla ürkütücüdür ve sivil toplum üzerinde tahrip gücü hayli yüksek etkileri vardır. Ve ilginçtir, bu özel propaganda türü, uluslararası literatürde Ermeni intikamcılığını haklılaştıran ve yüceltenler dışında akademik veya popüler an-lamda pek inceleme konusu da yapılmamıştır.

AVİM’in “Dünya Kiliseler Konseyi Nedir?” başlıklı raporu Dünya Kiliseler Konseyi (World Council of Churches, WCC) adlı uluslararası örgütü incelemektedir. WCC Hristiyan birliğini oluşturmaya çalışan dini bir örgüttür. Örgüt için Hristiyan birliği, dünya çapında değişik Hristiyan gruplar arasında dayanışma ve işbirliğinin sağlanması anlamına gelmektedir. AVİM raporu, WCC’in maalesef Ermeni soykırım iddiaları ile ilgili propaganda faaliyetlerine alet edildiğine dikkat çekmektedir. Rapor, örgütün kendisini bu tür propaganda faaliyetlerine alet etmesinin hem dinin kötüye kullanılması açısından ahlak dışı olduğu, hem de dinler arası diyalog kurulması açısından da son derece sakıncalı olduğu sonucuna varmaktadır.

AVİM, “Ermeni Apostolik Kilisesi’nde Yaşanan Anlaşmazlıklar” isimli dördüncü raporunu yayınlamıştır. Rapor öncelikle Ermenilerin milli kilisesi olan Ermeni Apostolik Kilise’nin tarihi ve yapısı hakkında genel bir tanıtım yapmaktadır. Raporun odaklandığı esas konu ise Ermeniler arasında milli kiliseleriyle ilgili olarak yaşadıkları anlaşmazlıklardır. Ermeni Apostolik Kilisesi, Ermenilerin ciddi bir kısmı tarafından aşırı otoriter bir şekilde yönetilmekten, ve yolsuzluk ve usulsüzlüğe karışmaktan dolayı eleştirilmektedir. Diğer bir kısım Ermeni ise bu eleştirileri kabul etmemekte ve Ermenilerin gereksiz meseleler sebebiyle ayrıştıklarını belirtmektedir. Rapor son olarak okuyucuya Ermenilerin bir toplum olarak bahsi geçen anlaşmazlıklar sebebiyle bölünmediğini hatırlatmakta ve çıkarlarını elde etmek için birlikte hareket ederek çeşitli yöntemler uygulayacaklarının belirtmektedir. Bu, Ermenilerin sözde Ermeni soykırımını tanıtma çabaları ile bu çabalarını sonuca ulaştırmak için tarihi ve dini meseleleri kullanacak olmaları ile bağlantılıdır. 

Avrasya, çok çeşitli doğal ve insani kaynakları ile tarihi İpek Yolu üzerindeki stratejik konumuyla her zaman için uluslararası politikada bölgesel ve küresel oyuncular için bir çekim merkezi olmuştur. Bölgenin kesin sınırları hala akademik bir tartışmanın konusu olsa da, Avrasya’nın jeostratejik önemi, önde gelen jeostratejistler tarafından bir gerçek olarak kabul edilmektedir.

Bu kısa makale İngiliz gazeteci Robert Fisk trafından Ermenilerin Birinci Dünya Savaşı sırasında ve günümüzde Suriye’de çektikleri acı arasında kurduğu paralelliği konu almaktadır. Yazar başka paralellikler de kurmaktadır: örneğin 1914-1918 arasında Ermeniler ve diğer etnik-dini grupların itilaf devletlerinin çıkarları doğrultusunda manipüle edilmesi ile günümüzde Suriye’ye batılı hükümetler ve bölgedeki müttefikleri tarafından yapılan müdahalelerin insani sonuçları arasında. Gerçekten de Orta Doğu’nun ve Kuzey Afrika’nın tamamı 19ncu yüzyılın başından bu yana batılı güçler için bir müdahale alanı olmuştur. Yazar “Ermeni sorununun” gözler önüne serilmesinden zafer kazanmış savaş dönemi büyük devletlerinin himayesinde yürütülmüş ve hem Anadolu Türkleri hem de Yunanlılar için felaketle sonuçlanmış olan Anadolu’nun 1919’da Yunan işgaline uğramasına kadar birçok anahtar tarihsel olaya göz atıyor. Makale dünya tarihinin en yıkıcı savaşının gerçekleştiği dönemin şartlarında tüm dinsel-etnik grupları arasında şiddeti uygulayanlar ile bu şiddetin mağdurları arasında çizilen ayrımı sorgulamaktadır. Yazar bu gerçeğin kabul edilmesinin bugün hala derin bir şekilde kutuplaşmış bulunan tarihsel anlatılara tutunan gruplar arasında hakiki bir uzlaşının sağlanabilmesi açısından en temel dayanak olduğunu ifade etmektedir.

T.C. Dışişleri Bakanlığı Bakan Yardımcısı Büyükelçi Naci Koru'nun AVİM'in 11 Haziran 2013 tarihinde düzenlediği “Asya’ya Genel Bakış ve Türkiye’nin Öncelikleri” başlıklı toplantında yaptığı konuşma.

T.C. Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Büyükelçi Fatih Ceylan’ın AVİM’in 2 Mayıs 2013 tarihinde düzenlediği “Bölgesel Entegre Ulaştırma Projesi” başlıklı toplantıda yaptığı sunum.