Şiddet yanlısı eylemci, militan, savaş suçlusu ve teröristlerin Ermeni ulusunun kahramanlarıymış gibi yansıtılması; yalnızca onların faaliyetlerinin meşrulaştırmakla kalmamakta, aynı zamanda bir algı yönetimi yaratmaktadır. Silahlı eylem, katliam, kara propaganda ve radikal örgütlenme faaliyetlerinde etkin bir şekilde yer almış olan kişilerin Ermenistan’daki askeri mezarlıklara defnedilmesi, sokaklara isimlerinin verilmesi, açılış törenlerine en üst düzeyde katılımların olduğu heykellerinin dikilmesi bu politikaların senelerdir devam eden örnekleridir.

Bu durumun güncel bir örneğini Ermeni Apostolik Kilisesi’nin bir yayını üzerinden vermek mümkündür. Kilisenin Doğu Piskoposluğu’nun internet sitesinde “This Week in Armenian History” (“Ermeni Tarihinde Bu Hafta”) sayfası her hafta önemli bir Ermeni şahsiyetin biyografisine yer vermektedir. Bu kapsamda sitede fedai hareketinin önde gelen simalarından Sumpad “Makhluto” Boroyan adında bir Ermeni “generalin” kısa biyografisine yer verilmiştir.[1] Boroyan, 1914-1921 tarihleri arasında meydana gelen olaylarda aktif katılımda bulunmuş bir muharip gazi olarak anlatılmaktadır. Biyografide kendisinin 1900 yılında Ermeni Devrimci Federasyonu’na (Taşnak Partisi) katıldığından bahsedilmektedir. İş birliği yaptığı ve komutası altında savaştığı Andranik Ozanyan ile Hrayr Dzhoghk için “ünlü özgürlük savaşçıları” tanımlaması kullanılmıştır. Kemerli, Zengezur ve Sevan Gölü’ndeki çatışmalar meşru müdafaa olarak tanımlanmıştır. Kafkasya’da, Bitlis’te ve birçok yerde katılmış olduğu çatışmalar övülmektedir. Bunların dışında ayrıca 1908-1912 yılları arasında meydana gelen İran Anayasal Devrimi ve İkinci Dünya Savaşı sırasındaki Fransız Direnişi’ne katıldığı belirtilmiştir. Erivan’da bir sokağa Boroyan’ın ismi verilmiş ve Khachik Dashtents’in “The Call of the Peasants” (“Köylülerin Çağrısı”) başlıklı romanı onun hayatına ithafen yazılmıştır.

Bilindiği üzere Andranik, Taşnak fedailerinin Ermeniler tarafından yüceltilip kahramanlaştırılmalarının en bilinen örneğidir. Her ne kadar Taşnak yanlısı kaynaklar ve hatıratlar, Taşnak fedailerinin cesur ve özverili savaşçılar olduklarını ileri sürseler de, Taşnak yanlısı olmayan kaynakların neredeyse tamamına göre Taşnak fedaileri Osmanlı Müslüman halkına karşı geniş çaplı katliamlar yapmışlardır. Dahası, kendilerini desteklemeyen Ermenilere karşı tehdit, şiddet, para ve mal gasp etme ve cinayet faaliyetlerinde bulunmuşlardır.[2]

Bu düşünce yapısının bir başka boyutunu görmek için daha önceki bir AVİM yazısında anlatılan Ermeni asıllı Amerikalı yazar William Saroyan örneği verilebilir. Saroyan günümüzdeki Ermeni diaspora örgütlerinden farklı bir düşünce yapısına sahip bir kişiydi, zira savaş karşıtıydı ve Türk aleyhtarı bir kişi değildi. Ancak bununla birlikte, Saroyan, Müslüman Osmanlı halkını hedef alan ve çok sayıda katliamın sorumlusu Andranik’i bir savaş suçlusu militan olarak değil, mevcut koşullarda yapması gerekeni yapan bir kişi olarak anlatmıştır.[3] Bu konuya ilişkin olarak, Prof. Dr. Haluk Selvi’ye göre Andranik’in terörü bir mücadele yöntemi olarak benimsemiş olması bir tesadüf değildir. “Büyük Ermenistan” kurulması için gerekli maddi imkânlar, nüfus yapısı, dış desteğin yoksunluğunun farkında olan Andranik; şiddet ve katliamlar yolu ile hem Müslümanları sindirip “Büyük Ermenistan’ın” kurulmasını, hem de büyük devletlerin bölgeye müdahalesini gerçekleştirmeyi planlamıştır.[4]

Boroyan ayrıca Garegin Nejdeh ile Daralagöz bölgesinde iş birliği yapmıştır. Sözde Ermeni soykırımı anlatısını savunan pek çok kişinin 1915 Olayları ile Holokost’u benzeştirmeye çalışmaları açısından bu durum ikircikli bir durumdur. Bunun sebebi, Taşnak lideri Nejdeh Ermeniler tarafından ulusal kahraman olarak kabul edilse de, onun aslında Nazi saflarında savaşmış bir militan olmasıdır. Benzer şekilde Drastamat “Dro” Kanayan da bir Nazi sempatizanıydı (ya da en azından hedefleri doğrultusunda bir Nazi işbirlikçisiydi) ve tıpkı Nejdeh gibi o da Ermenistan’da anılmakta ve yüceltilmektedir. Bir yandan 1915 Olaylarının Ermeni kurbanlarının Holokost kurbanlarına benzetilmeye çalışılması tarihi yanlış yorumlamayken, diğer yandan ırkçı ve faşist ideolojileri benimsemiş Nejdeh ile Kanayan’ın üst düzey katılımla anılmaları ciddi bir tutarsızlıktır. Dahası Nejdeh’in Erivan’da heykelinin açılışı, Ermenistan’ın en yakın müttefiki Rusya’da yaratacağı rahatsızlığın farkında olunmasına rağmen gerçekleştirilmiştir.[5]

Ermeni Apostolik Kilisesi Doğu Piskoposluğunun internet sitesindeki Boroyan örneği, Ermenistan’da ve diasporada bu radikal zihniyet ve faaliyetlerin münferit vakalar olmadığının bir başka hatırlatması olarak görülebilir. Bu zihniyetin muhafazası ve sebep olduğu faaliyetler, Türk-Ermeni uzlaşmasına engel teşkil etmeye devam etmektedir. Türklere ve Türkiye’ye karşı militanlığı, terörizmi ve “devrimciliği” savunan radikal Ermeni milliyetçiliği ve Türk düşmanlığı; geniş ölçüde Ermeni diasporası ve Ermenistan halkı arasında yıllardır kökleşmiş bir durumdadır. Bu radikal milliyetçiliğin ve Türk düşmanlığının meşrulaştırılması ayrıca Ermeni diaspora kimliğinin şekillenmesinde ve muhafazasında önemli bir dayanak rolü oynadığı yıllardır bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla diplomasi, akılcılık, hakkaniyet, müzakere ve karşılıklı güvenin Türk-Ermeni ilişkilerinde kısa dönemde önem kazanmasını beklemenin gerçekçi olduğunu ne yazık ki söyleyemeyiz.

*Fotoğraf: Bir fedai çetesi