Rus Su-24 savaş uçağının düşürülmesinin üzerinden yaklaşık dört ay geçmiş, o tarihten bu yana, Türkiye ve Rusya arasındaki kriz dinmek bilmemiştir. Yaşanan uçak krizi Rusya’nın sert tepkisini çekmiş ve Türkiye’ye karşı çeşitli önlemler almasına sebep olmuştur.

Yaşanan uçak olayından sonra, Rusya Türkiye’yle tüm askeri iletişimin durdurulduğunu açıklamış ve Suriye’de bir güç gösterisine başlamıştır. Rusya, başta Suriye açıklarına savaş gemileri konuşlandırma ve Suriye’deki Hmeymim hava üssüne hava savunma sistemleri yerleştirme olmak üzere, Suriye’deki askeri birliklerini takviye etmeye başlamıştır. Ayrıca, Suriye savaşında terörist PKK’nın Suriye kollarını desteklemeye başlamıştır. Suriye dünyanın en önemli sıcak noktalarından biri, hatta en önemlisi olduğundan, Rusya’nın Türkiye’ye misilleme amacıyla yürüttüğü bu faaliyetler kamuoyunun ilgisini daha çok çekmiştir.

Bununla birlikte, Rusya’nın son dönemde faal olduğu tek yer Suriye değildir. Ermenistan da Rusya’nın eylemlerine sahne olmuştur. Nitekim, krizin başlangıcından itibaren, Rusya Ermenistan’daki askeri varlığını güçlendirmeye başlamıştır.[1] Örnek olarak, Ermenistan’daki hava üssüne helikopter ve savaş uçağı göndermiştir. Ayrıca, Rusya ve Ermenistan’ın ortak bölgesel hava savunma sistemi kurulması üzerinde anlaşmaya vardığı açıklanmıştır.[2] Rus uçaklarının Mart 2016’dan itibaren Ermenistan’da, muhtemelen Ermenistan’ın Türkiye sınırı boyunca devriye uçuşlarına başlayacağı da bildirilmektedir.[3] Tüm bu gelişmeler, Rusya ve Türkiye arasındaki tansiyonun arttığı bir dönemde gerçekleşmiştir.

Bunlara ek olarak, geçtiğimiz haftalarda Rusya, geçen sene imzalanan ve silah alımı için Ermenistan’a 200 milyon dolarlık kredi verilmesini öngören anlaşmanın detaylarını açıklamıştır. Rusya’nın bu ani adımının Türkiye’yle yaşanan gerginlikle ilişkili olduğu ve Türkiye üzerinde baskı kurmak amacıyla yapıldığına dair çeşitli değerlendirmeler yapılmaktadır.[4]

Bilindiği üzere, Rusya ve Ermenistan arasında güçlü askeri ilişkiler bulunmaktadır. Rusya’nın öncülüğünde kurulan ve NATO’nun rakibi olarak görülen Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün (CSTO) kurucu üyelerinden biri olan Ermenistan, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) Ortak Hava Savunma Sistemi’nin de bir parçasıdır. Ermenistan Rusya’nın Erebuni hava üssü ile 4000-5000 civarında Rus askeri personelinin çalıştığı ve Türkiye sınırına yaklaşık 15 km uzaklıkta bulunan Gümrü’deki 102. Askeri Üssü’ne ev sahipliği yapmaktadır. Tüm bunların yanında, Ermenistan’ın Türkiye sınırını Rus askerleri korumaktadır.

Tüm bunların yanında, Rusya-Ermenistan arasındaki yakın ekonomik ve ticari ilişkililer de hesaba katıldığında, Rusya’nın Ermenistan’daki varlığının çok kuvvetli olduğuna hiç şüphe yoktur. Ayrıca, Rusya’nın Ermenistan üzerindeki nüfuzunun Ermenistan’ın bir Rus uydusu olduğuna dair tanımlamalara izin verecek ölçüde olduğu da görülmektedir.

Ermenistan’ın Rusya’yla çok yakın ve Türkiye’yle tarih boyunca gergin ilişkiler içinde olduğu düşünüldüğünde, Ermeni hükümetinin uçağın düşürülmesi olayından sonra Türkiye’ye sert tepki göstermesi beklenirdi. Ancak, Ermeni hükümeti tersine sessiz kalmıştır. Hükümet cephesinden gelen tek kayda değer tepki ise Ermenistan Savunma Bakanı Seyran Ohanian’dan gelmiştir.

Seyran Ohanian Rusya uçağının düşürülmesinden sonra Türkiye’yi kınamış ve Ermenistan ile Rusya’nın “stratejik ortak” olduğunu belirtmiştir. Öte yandan, gelişmeleri bekleyip görmek gerektiğini ve dünya liderlerinin gerekli kararı vereceğini belirten Ohanian, uluslararası toplumun gerginliğin tırmanmasını engellemek için çaba sarf etmesi gerektiğini ifade etmiştir.[5]

Bu sözler, Türkiye-Rusya gerilim hususunda Ermeniler arasında çeşitli endişeler bulunduğuna işaret etmektedir. Ermenistan’da yayınlanan birçok yazı ve makale, Rusların güçlü bir mevcudiyete sahip olduğu ve Rus askeri üslerine ev sahipliği yapan Ermenistan’ın Rusya ve Türkiye arasındaki olası bir silahlı çatışmanın içine çekilebileceğine dair endişelerin olduğunu ortaya koymaktadır.

Siyaset yorumcusu Naira Hayrumyan, bir yazısında[6] şu soruyu sormuştur: “Ermenistan-Türkiye sınırını Rusya Federal Güvenlik Servisi’nin (FSB) alt birimi olan Rus sınır muhafızları koruyor. Şimdi Türkiye ve Rusya arasındaki ilişkiler kötüleşti ve geçtiğimiz dönemde Suriyeli Kürtler Moskova’da bir temsilcilik açtı. Olağanüstü bir durumda Rusya-Türkiye sınırındaki Rus sınır muhafızlarının eylemlerini kim belirleyecek? FSB’mi yoksa Ermenistan Savunma Bakanlığı’mı?”

Bu meşru bir sorudur. Zira, Ankara’da 29 kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan PKK saldırısının ardından Türkiye’nin PKK’ya karşı ve dolayısıyla Suriye’deki uzantıları PYD ve YPG’ye karşı daha sert bir tutum izlemesi sonucunda Rusya ve Türkiye arasında gerilimin tırmanması ihtimali bulunmaktadır. Hayrumyan Ermenistan’daki Rus varlığına ve Rusya’nın Ermenistan topraklarını Türkiye’yle olası bir çatışmada kullanması ihtimaline dikkat çekmekte ve Ermenistan’ın böyle bir durumu engellemek için yeterli gücünün olup olmadığını sorgulamaktadır. Hayrunyan, Doğu Anadolu’da (yazısında “tarihi Batı Ermenistan” diyor) birçok Kürdün yaşadığını ifade etmekte ve Türkiye’nin PKK’ya karşı askeri operasyonları sonucunda “Kürt sığınmacıların Ermenistan sınırına akın edeceği” yönündeki endişelerini belirtmektedir.

Bir sivil toplum kuruluşunun proje koordinatörü olan Daniel Ioannisyan, verdiği bir röportajda[7] Rusya’nın 200 milyon dolarlık kredi anlaşması kapsamında Ermenistan’a verilecek silah listesini yayınlamasının Rusya-Türkiye gerginliği ile ilişkili olup olmadığına dair soruya şöyle cevap vermiştir: “Rusya’nın Türkiye’yle çeşitli sorunlarının olduğu ve Ermenistan’da Rus taraftarı bir hava yaratmaya çalıştığı görülmektedir. Bunun kanıtı, Putin’in Ağrı Dağı’nı Ermenilere geri vereceğine, Kars ve Moskova Antlaşmalarının iptal edileceğine dair Ermenistan’a kadar ulaşan yayınlar ve propaganda mekanizmalarıdır. Tüm bunlar Ermenistan’da Rusya lehine bir hava oluşturulmasını ve Ermenistan’ı Rusya ve Türkiye arasındaki çatışmaya dahil etmeyi hedefleyen propagandalardır.”

Bu tarz görüşlerin yanında, Ermenistan’da Rusya ile Türkiye arasındaki ihtilafı bir fırsat olarak gören görüşler de vardır. Rusya-Türkiye gerginliğinin Ermenistan için “Batı Ermenistan”, Karabağ, 1915 olaylarının soykırım olarak tanınması gibi konularda fırsatlar doğurduğuna dair beyanlar verilmiştir.

Ermenistan eski Savunma Bakanı Yardımcısı Vahan Shirkhanyan Rusya ve Türkiye arasındaki olası bir çatışmanın “tarihi bir fırsat” olduğunu ve Ermenistan’ın hazır olması gerektiğini öne sürmüştür. Ayrıca, Ermenistan’ın Rusya’nın stratejik ortağı olduğunu ve gerektiğinde bir stratejik ortak gibi davranması gerektiği belirtmiştir.[8]

Erivan Devlet Üniversitesi’nde Doğu Çalışmaları uzmanı Vardan Voskanian, Rus siyasetçilerin Ermenileri ilgilendiren konuları gündeme getirmesinin reel politiğin mantığına uygun olduğunu ve Ermenistan’ın bundan faydalanması gerektiğini belirtmiştir. Voskanian, Ermenistan’ın Rusya’ya taleplerini kabul ettirmesi gerektiğini ve bu çerçevede, Karabağ’ın bağımsızlığının tanınması, soykırımın inkârının cezalandırılması ve Ermenistan’a en yeni nesil silahların sağlanması gibi isteklerle çıtayı mümkün olduğunca yüksek tutması gerektiğini ifade etmiştir.[9]

Ancak, Ermenistan’ın bu gerginlikten faydalanması gerektiğini düşünenler arasında da çeşitli kaygılar bulunmaktadır. Örneğin, eski bir diplomat olan Ara Papyan, “Rusya ve Türkiye’nin karşı karşıya gelmesinin bölge üzerindeki etkisi dış politika açısından önemli bir fırsat oluşturmakta, bununla birlikte başta ekonomi olmak üzere içeride önemli bir sorun yaratmaktadır. Ne yazık ki, içteki zayıflıklar bu dış politika fırsatlarını kullanmamıza engel olmaktadır” demiştir.[10]

Görüldüğü üzere, Ermenistan’da Rusya ve Türkiye gerginliği hususunda iki önemli görüş bulunmaktadır. Birinci görüş Ermenistan’ın Rusya ve Türkiye arasındaki ihtilafın dışında durması gerektiğini ifade ederken, ikinci görüş Ermenistan’ın tarafsız kalmayarak bu ihtilafın sağladığı fırsatlardan yararlanması gerektiğine işaret etmektedir. Ancak, ihtilafa dair kaygıların, yani ilk görüşün daha baskın olduğu görülmektedir. Gerçekten de, her ne kadar Türkiye ve Rusya arasında silahlı bir çatışma zor bir ihtimal olsa da, Rusya’nın Ermenistan’daki varlığı ve Ermenistan’ın Rusya’nın Türkiye’yle adeta kara sınırı haline geldiği düşünüldüğünde, Ermenistan'ın böyle bir çatışmaya sahne olması muhtemeldir.