Ermenistan’da Sovyetler döneminden bu yana hizmet veren 46 yıllık Metsamor Nükleer Enerji Santrali geçtiğimiz yıl geçirdiği kapsamlı yenileme döneminin ardından çalıştırılmaya devam ediyor. Uluslararası toplumdan gelen uyarılara, AB’nin tavsiyelerine ve Türkiye ile Azerbaycan’ın itirazlarına rağmen çalışmaya devam eden santral geçtiğimiz günlerde Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Müdürü Rafael Mariano Grossi tarafından ziyaret edildi.[1] Genel Müdür ziyareti esnasında Cumhurbaşkanı Vahagn Khachaturyan ve Başbakan Nikol Paşinyan başta olmak üzere, Dışişleri, Sağlık ve Altyapı Bakanlarıyla üst düzey temaslarda bulundu.

Ermenistan ziyareti sırasında Başbakan Paşinyan’la görüşen Grossi şahsi Twitter hesabından yaptığı paylaşımında Ermenistan’ın nükleer gücü konusunda Başbakanın gelecekteki planlarına dair ilginç fikirleri olduğunu söyledi.[2] Daha sonra Ajansın sayfasından yapılan detaylı paylaşımdan Paşinyan ile Grossi arasında görüşülen konunun, bir reaktörü kapalı olduğu için tek reaktör ünitesiyle hizmet veren Metsamor’a üçüncü bir reaktör yapılması olduğu anlaşıldı.[3] Paşinyan ile görüşmesinin ardından Grossi Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan ile görüştü.  Basına yansıyan detaylardan Mirzoyan’ın “Metsamor Santralinin faaliyetiyle ilgili gereksiz spekülasyonlarda bulunulduğuna dair Grossi’yi bilgilendirdiği öğrenildi.[4] UAEA’nın resmi sayfasında yayınlanan habere göre Grossi, Metsamor Nükleer Santraline gerçekleştirdiği ziyarette gördüklerinden memnun kaldı. Geçen yıl UAEA’nın gönderdiği denetim misyonuna atıfla Metsamor’un güvenliği konusunda yapılan geliştirmelerden olumlu karşıladığı dile getirildi.[5]

Bu noktada geçtiğimiz yıl Ajansın gönderdiği misyonun hazırladığı raporu hatırlamakta fayda var. Keza geçen yıl kapsamlı şekilde bakıma alınan santrale dair hazırlanan raporda reaktör ve nükleer atık yönetimi hakkındaki düzenlemelerle ilgili önemli eksikliklerden bahsediliyordu. Dışişleri Bakanı Mirzoyan’ın iddiasının aksine raportörlerin saptadığı konuları spekülasyon olarak görmek pek mümkün değil. Söz konusu rapora göre 2018 yılında yapılan ilk değerlendirmelere göre santralin UAEA tarafından 30 yılın üzerinde hizmet süresi olan santrallere tavsiye ettiği proaktif tutumun benimsenmediği belirtiliyordu. Ayrıca Güvenlik Analizi Raporlarının yenilenmediği, sistematik bir güvenlik değerlendirme mekanizması olmadığı, eskimeye karşı uzun süreli işletimi destekleyecek kapsamlı bir yönetim planı olmadığı gibi pek çok eksikten bahsedilmişti.[6]  

2021 yılında yapılan geniş çaplı modernizasyon çalışmalarını 2018’deki bu saptamalara göre değerlendiren ikinci heyet daha önce saptanan 15’e yakın sorunlu alandan sadece 2’sinin tamamen çözüldüğünü geri kalan sorunların ise bir kısmının belli ölçüde bir kısmının ise yetersiz düzeyde ele alındığını saptıyordu. En önemlisi mekanik, elektronik sistemlerin ve ölçme ve değerlendirme ekipmanlarının eskimeye bağlı olarak değerlendirilmeleri gerekliliğine vurgu yapılıyordu. Ayrıca hala sistematik bir değerlendirme mekanizması kurulmadığı, çevrenin korunması konusuna da dikkat edilmesinin gerekliliğine dikkat çekiliyordu.[7]

Neredeyse 50 yıllık bir Nükleer Santral açısından Ajans raportörlerinin tespitleri oldukça önemli. Zira Çernobil Faciası gibi faciaların önüne geçebilmek adına nükleer santrallerin tüm sistemlerinin güncel ve modern tutulması, düzenli geliştirmeler yapılması oldukça önemli. Metsamor santralinde yapılan geniş çaplı modernizasyona rağmen geçen yıl yapılan ilk değerlendirmelerde Santralin mevcut sorunlarının çok az bir kısmının çözülebildiği anlaşılıyor. Grossi’nin ziyareti esnasında hangi gelişmelere bağlı olarak gördüklerinden memnun kaldığı ancak bir sonraki izleme raporu ile anlaşılabilecek. Ancak Genel Müdürü tarafından çizilen olumlu tablonun aksine Santralin sorunlarının tamamının çözülmüş olması ise pek mümkün görünmüyor. Ajans raportörlerinin saptadıkları hususlardan yola çıkarak geçmişteki acı tecrübeleri hatırlamak ve oluşabilecek potansiyel kazalara karşı toplumu uyarmayı ise spekülasyon olarak değerlendirmemek gerekiyor.