Ermenistan Parlamentosu, bu hafta Salı günü, ceza kanununda yapılması teklif edilen bir değişiklik vesilesiyle karışıklıklara sahne olmuştur. Değişiklik yapılması teklif edilen kanun maddesi, Ermenistan Ceza Kanunu’nun soykırım suçunun inkârına uygulanacak cezai müeyyideyi düzenleyen 136. maddesidir. Madde metni aşağıdaki gibidir:

“136. Madde: Soykırım ve İnsanlığa Karşı Suçların Alenen İnkârı, Meşrulaştırılması, Manipülasyonu ve Bu Suçlardan Doğan Tehlikenin İndirgenmesi

Bir kişiyi veya grubu kine tahrike, ayrımcılık ve şiddet eylemlerine maruz bırakmak amacıyla ırk, ten rengi, ulusal, etnik ya da dini geçmişinden hareketle işlenen soykırım ya da insanlığa karşı suçların alenen inkârı, meşrulaştırılması, manipülasyonu ve bu suçlardan doğan tehlikenin indirgenmesi eylemleri... cezalandırılır.”[1]

Madde metnine göre soykırımın inkârı yalnızca kine tahrik, ayrımcılık veya şiddet eylemi vasfı taşıyorsa cezalandırılabilirdir. Muhalefet partisinin değişiklik için vermiş olduğu teklif temel itibarıyla yukarıdaki madde metninin fazla koşullu olduğunu, soykırımın inkârının bütün bu detaylardan azade, salt inkâr fiiliyle cezalandırılabilir olması gerektiğini öne sürmektedir. Paşinyan’ın başında olduğu iktidar partisi ise maddenin mevcut haliyle kapsamlı ve yeterli olduğunu belirtmiştir. Taraflar arasında sözlü olarak başlayan tartışma, daha sonra şiddetlenmiş ve fiziksel boyutlara dahi ulaşmıştır.[2]

Soykırımın inkârı ve bu inkâra yapılan suç isnadı ile ilgili en önemli emsal şüphesiz İsvçire v. Perinçek davasıdır. Davada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, temel yargılama ilkelerinden sapmayacak şekilde, demokratik toplumun gelişimine katkıda bulunacak her türlü tartışmanın –nefret söylemi teşkil etmemesi durumunda- ifade özgürlüğü sayılacağını karara bağlamıştır.[3] Ermenistan Ceza Kanunu’nun ilgili madde metninde de benzer bir ifadeye rastlamak mümkündür: “Bir kişiyi veya grubu kine tahrike, ayrımcılık ve şiddet eylemlerine maruz bırakmak amacıyla” soykırımın inkâr edilmesi durumunda fail cezalandırılabilecektir. Aksi takdirde, AİHM’in de karara bağladığı haliyle, salt soykırımın inkâr edilmesinin cezalandırılması demokratik toplumun gereklerine aykırı olacaktır.

Ermenistan’ın 2018’den bu yana devamlı sözünü ettiği ve Azerbaycan’la barış antlaşmasının sacayaklarından biri olan anayasa değişikliği konusu, bilindiği üzere, barış süreciyle ilgisizmiş gibi ve yalnızca demokratik eksikliklere bir çözüm bulabilmek amacıyla yapılıyormuş gibi servis edilmektedir. Muhalefet ve iktidar kanatlarının nadir ortak noktalarından birini oluşturan anayasanın demokratikleştirilmesi ve muasırlaştırılması hedefi, politik saiklerle çatıştığında göz ardı edilmektedir. Bunun bir örneği bağımsız ve egemen bir ülkeye karşı toprak talebi içeren Bağımsızlık Bildirgesi’ne[4] yapılan atfın Ermenistan Anayasası’nın[5] giriş kısmında hala duruyor olması ve anayasa değişikliği sürecinde bu durumun bir sebep olarak belirtilmemesidir. Demokratik toplumlar, uluslararası hukuka ve insan haklarına saygılı anayasalarla koruma altına alınırlar. Bağımsız ve egemen bir ülkenin sınırları içerisinde olan topraklarda hak talep etmek ise ne demokratik ne de insan haklarına saygılı bir toplumun göstergesidir. Aksine, bölgeyi ve bölge halkını suni kavgalarla ayrıştıran, nefret duygusunu besleyen ve yetinmeyen Batı anlayışının ürünüdür.

Bir diğer örnek ise Avrupa Komisyonu’na üye olan ve AİHM’in yargı yetkisini kabul etmiş[6] Ermenistan’ın, ceza kanununda yapılmak istenen değişikliktir. Demokratik toplum ve düşünceler ancak farklı fikirlerin çatışması yoluyla gelişir ve değişirler. Ermenistan tarafınca tabu olarak bir köşeye kaldırılmak ve sorgulanmamak suretiyle kutsallaştırılan sözde soykırım konusu, tartışılmadığı ve sorgulanmadığı sürece toplumlar arasında nefretten örülmüş bir duvar olarak kalmaya devam edecektir. Paşinyan’ın sözde soykırımın hangi tarihlerde bir propaganda aracı olarak kullanılmaya başlandığına, kimin Ermenistan’ı sözde soykırım iddialarıyla yıllar boyunca kendine dönmekten ve mevcut Ermenistan Devleti’nin refahı için çalışmaktan alıkoyduğuna dair açıklamaları; sorgulama sürecinin başlangıcı sayılabilir.[7] Ne var ki Paşinyan, bu süreci kısa kesmiş ve bir daha benzeri açıklamalarda bulunmamıştır. Bununla birlikte 24 Nisan için yaptığı basın açıklamasında geçen seneden farklı olarak “soykırım” terimini de kullanmaktan çekinmemiştir.[8]

Ermenistan Ceza Kanunu’nun 329. maddesi de ayrıca nefret suçunu düzenlemiştir. Madde metnine göre ırksal, etnik, ulusal ya da sosyal temelleri; dini ya da politik görüşleri temel alınarak kişi ya da gruba yönelik kin ve düşmanlığa tahrik, ayrımcılık, hoşgörüsüzlük… cezalandırılır.[9] Görüldüğü üzere 329. madde, aslında 136. maddenin cezalandırılmasını öngördüğü fiilleri hâlihazırda kapsamaktadır.[10] Bu durum, 136. maddenin politik çıkarlara hizmet ettiğinin bir delili olarak görülebilir.

Sonuç olarak Ermenistan Ceza Kanunu’nda yapılması teklif edilen değişiklik hukuki yönden demokratik toplumun gereklerine, insan haklarına ve ifade özgürlüğüne aykırıdır. Ermenistan’ın, anayasasıyla birlikte, demokratikleşmesinin hedeflendiğini ileri süren milletvekilleri, yine, politik saiklerle hareket ederek hedeflerine aykırı tekliflerde bulunmaktadır. Bu durum, Ermenistan’a normalleşme ve barış süreçleri açısından güven duyulmasını engellemektedir. Somut hareketlere ve ilerlemeye duyulan ihtiyaç bu konjonktürde artmıştır ve her iki süreç de Ermenistan’dan gelecek tutarlı ve makul adımları beklemektedir.

*Görsel: Travel to Armenia