1992 yılında bir forum olarak doğan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi, 2009 yılında Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan ve Türkiye tarafından imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile bir üst boyuta taşınmış; taraf devletler ortak geçmişlerine, kültür ve dillerine dayalı bu iş birliği mekanizmasını sağlamlaştırmak için çalışacaklarını belgelemişlerdir.[1]  Nahçıvan Anlaşmasının imzalandığı günden bugüne örgüt, bünyesine Özbekistan’ı katmış, iş birliği alanlarını oldukça genişletmiş ve efektif bir uluslararası kuruluş haline gelmiştir. Günümüzde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Macaristan, Türkmenistan ve Ekonomik İş Birliği Teşkilatının ise gözlemci olarak bulunduğu Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), üye devletlerin yalnızca siyasi ve ekonomik alanlarda değil; yargı, enerji, ulaştırma, eğitim, sosyal politikalar, tarım, sağlık gibi alanlarda da iş birliğini sağlayarak ve öteki uluslararası kuruluşlarla da iletişim kurarak kapsamını oldukça genişletmiştir.[2]

İsminin “Türk Dili Konuşan Ülkeler İş Birliği Konseyi”nden “Türk Devletleri Teşkilatı”na evrildiği 2021 tarihli sekizinci zirvede alınan önemli bir karar Türk Dünyası 2040 Vizyonu’dur. Bu vizyon, zirve bildirisinde “Türk devletlerinin ortak çıkarlarının bulunduğu muhtelif alanlarda geleceğe dönük iş birliğine rehberlik edecek stratejik bir belge”[3] olarak tanımlanmıştır. Böylece üye devletlerin uzun vadeli planlar yaptıklarını ve Teşkilatın da uzun vadede uluslararası alanda yerini sağlamlaştıracak ve üye devletler için birçok yeni fırsatı doğurabilecek potansiyele eriştiğini görmek mümkündür.

Yakın zamanda, 6 Temmuz 2024 tarihinde Karabağ’ın Türk dünyası için Cumhurbaşkanı Aliyev’in tabiriyle sembol sayılan[4] Şuşa şehrinde Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Gayri Resmî Zirvesi düzenlenmiştir. Türkiye’nin Cumhurbaşkanı yardımcısı düzeyinde katıldığı zirveye diğer üye devletler Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan’ın ve gözlemci devletler KKTC, Macaristan ve Türkmenistan’ın devlet başkanları katılım göstermiştir. Zirvede bahsi geçen konu başlıklarından bahsetmekte fayda vardır.

Bölgesel çalışmalar ve Türk devletlerinin iş birliği alanlarında istikrarlı bir ilerlemeye vurgu yapılan açıklamalarda TDT’nin dünyada hatırı sayılır bir güç haline geldiği belirtilmiştir. Türk devletleri için günümüzde başat bir konuma yükselen TDT’nin; yalnızca üye ve gözlemci devletler için değil, dünyadaki Türk nüfusu için de çalışmalarına devam edeceğinin üstünde durulmuştur. Dünyadaki ulaşım yollarının, kaynak ve hammadde arayışlarının, güç dengelerinin hızla değişmekte olması; bu hususlar bakımından vazgeçilmez bir nitelik teşkil eden Türk coğrafyasının önemi ve dolayısıyla bu coğrafyadaki Türk devletlerinin iş birliğinin de mümkün olduğunca sağlamlaştırılmasının gerekliliği de konuşulan konulardandır. Bu hususta Orta Koridor ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projelerinin de üstünde durulmuş, lojistik ve ekonomik olarak coğrafyaya ve Türk dünyasına sağlayacağı katkılar tartışılmıştır.[5] Ayrıca bahsetmek gerekir ki Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin, Türk dünyasının ayrılmaz bir parçası olduğu da defaatle belirtilmiştir.[6]

Zirvede son olarak Karabağ Deklarasyonu imzalanmıştır. Deklarasyonda Orta Koridor’un Doğu ve Batı’yı bağlayacak bir proje olduğu ve üye devletlerin de kendi aralarındaki bağlantısını artıracağı kaleme alınmıştır. Üye devletlerin gümrük ve kargo alanlarında kolaylaştırmalara gitmesinin ve teknolojinin de katkısıyla ticari hacminin artacağı belirtilmiştir. İklim değişikliğine ve dünyada yarattığı tahribatın önüne geçilmesi yönünde de karar birliğine varılmıştır. Enerji alanında büyük bir potansiyel taşıyan üye devletlerin bu potansiyellerinin TDT ve hatta dünya için etkili bir şekilde kullanımının kolaylaştırılması için gerekli adımların atılacağı da kararlaştırılmıştır. Son olarak üye devletler, Gazze’deki mevcut durumla ilgili derin endişelerini ifade etmiş ve acil ateşkes çağrısında bulunmuşlardır.[7]

Sonuç itibariyle 6 Temmuz 2024’te yapılan Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Gayri Resmî Zirvesi üye devletlerin iş birliği alanlarını sağlamlaştırmış, devlet başkanlarının ve katılımcı devletlerin görüşmeleri sayesinde birçok konuda fikir birliğine varılmıştır. Fikir birliğine varılan konularda harekete geçileceğine dair taahhütler verilmiş ve bu taahhütler de Karabağ Deklarasyonu ile bir metne bağlanmıştır. Türk coğrafyasındaki devletler için bir alternatif olmanın ötesinde, gün geçtikçe güçlenen Türk Devletleri Teşkilatının, yalnızca bölge için değil dünya için de önem arz eden bir uluslararası kuruluş olma yolunda ilerlediğini belirtmek mümkündür.