İkinci Karabağ Savaşı’nın sona ermesiyle bölgede barış ve istikrarı kalıcı olarak sağlamak amacıyla taraf devletler arasında bir barış anlaşması yapılması uzun süredir beklenmektedir. Beklenen anlaşma bölgenin istikrarı ve geleceği göz önüne alındığında büyük önem arz etmektedir. Barış sürecine etki eden ve zorlaştıran faktörleri daha önceki yazılarımızda açıklamıştık.[1] Söz konusu faktörlerden bu ileri aşamada en önemlisi Azerbaycan’ın, Ermenistan Anayasası konusunda talep ettiği değişikliklerdir.

Bilindiği üzere Ermenistan Anayasası’nın atıfta bulunduğu Bağımsızlık Bildirgesi’nde, Karabağ’ın Ermenistan ile birleşmesi yönünde bir madde yer almaktadır.[2] O sebeple Azerbaycan barış anlaşmasının koşulu olarak Ermenistan Anayasası’nın değiştirilmesi talebinde bulunmaktadır. Ermenistan hükümeti anayasanın değiştirilmesi amacıyla çalışmalar başlatmış ve değişiklik tarihi olarak 2027 senesi belirlenmiştir.[3] Bununla birlikte Bağımsızlık Bildirgesi’nin yıldönümünde bir mesaj yayınlayan Paşinyan, Bağımsızlık Bildirgesi ile Ermenistan Cumhuriyeti’nin Anayasa’sının hukuki ağırlığının aynı olmadığını belirtmiştir.[4] Azerbaycan ise Bağımsızlık Bildirgesi’ne atıf yapan Anayasa’nın, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü için bir tehdit olduğu görüşündedir ve anayasa değişikliğinin barış anlaşmasının temel şartlarından biri olduğunu belirtmektedir.

Her ne kadar Paşinyan, Bağımsızlık Bildirgesi ve Anayasa’nın aynı olmadığı yönünde bir açıklama yapmış olsa da 2009’da Türkiye ve Ermenistan arasında yaşanan protokol süreci bunun Paşinyan’ın ifade ettiği gibi olmadığını göstermektedir. Ermenistan Anayasa Mahkemesi, 2009 Protokolleri hakkında Ermenistan Anayasası ve onun mütemmim cüzü olan Bağımsızlık Bildirgesi üzerinden verdiği kararla söz konusu protokolleri uygulanmaz hale getirmiştir. Nihai olarak Ermenistan Hükümeti resmi olarak Protokolleri iptal ettiğini açıklamıştır. Dolaysıyla Ermenistan Anayasası ve Bağımsızlık Bildirgesi dikkate alınmadan Türkiye - Ermenistan ilişkilerinin ilerlemesi gerçekçi olmadığı gibi Azerbaycan - Ermenistan ilişkileri açısından da bu durum geçerlidir.

Yukarıda örneği ile izah edilen durum Azerbaycan’ın, Ermenistan Anayasası hakkındaki endişelerinde haklı olduğunu göstermektedir. Anayasa devletlerin yönetim şeklini belirtir, diğer bütün hukuki kurallardan ve yapılardan üstündür. Dolayısıyla devletin en temel yasasında Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü tanımayan bir atıfın bulunması Azerbaycan topraklarına doğrudan tehdit niteliği taşımaktadır. Hal bu iken anayasa değişikliğinin 2027’ye ertelenmesi, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yapılması beklenen barış anlaşmasının yakın bir gelecekte imzalanması ümitlerine ve beklentilerine ciddi bir gölge düşürmektedir.  

*Resim: Agos