Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Nedir?

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Türkiye, İran ve Pakistan tarafından, bölgesel entegrasyonu güçlendirmek ve ekonomik iş birliğini derinleştirmek amacıyla 1985 yılında kurulmuş olsa da, teşkilatın tarihçesi 1964 yılında İstanbul’da kurulan Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği’ne (KBİ) kadar gitmektedir. KBİ, doğrudan ekonomik kalkınmayı hedefleyen bir yapı olarak tasarlanmış ve 1977 yılında imzalanan İzmir Antlaşması ile kurumsal kimliğini ve yasal statüsünü kazanmıştır. Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (KBİ), 1985 yılında EİT’ye dönüştürülerek daha geniş kapsamlı ve kurumsal bir çerçeveye oturtulmuş, bağımsız ve bölgesel kalkınma hedefleriyle yeniden yapılandırılmıştır. [1] EİT’nin günümüzde 10 üyesi bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla Türkiye, İran, Pakistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Afganistan’dır.

Hankendi Bildirisi

Teşkilatın 17. Zirvesi 4 Temmuz’da Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde düzenlenmiş ve zirve sonunda kabul edilen kararlar “Hankendi Bildirisi” adıyla kamuoyuyla paylaşılmıştır.[2]

Bildiride, bölgesel iş birliğinin güçlendirilmesine yönelik çok boyutlu politikaların benimsendiği görülmektedir. Bildiri, yalnızca mevcut sorunların tanımlanmasından ibaret kalmamakta; aynı zamanda geleceğe dönük stratejik vizyonun da ana hatlarını çizmektedir.

Hankendi Bildirisi’nde, Azerbaycan’ın Ermenistan işgalinden kurtarılan topraklarda yürüttüğü geniş kapsamlı imar faaliyetlerinin altı çizilmekte; bu bölgelerin yeniden inşa sürecinde ev sahipliği yaptığı üst düzey etkinliklerin memnuniyetle karşılandığı ifade edilmektedir. Yerinden edilmiş Azerbaycanlıların kendi topraklarına güvenli ve onurlu bir şekilde geri dönüş hakkı, uluslararası hukuk bağlamında bir kez daha teyit edilmiş ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) çerçevesinde kabul edilen İstanbul Deklarasyonu’na atıf yapılmıştır.

Bildiride, 2026-2035 yıllarını kapsayacak yeni bir stratejik çerçevenin hazırlanması konusunda mutabakata varılmıştır. Söz konusu vizyonun temel amacı, bölgenin insan sermayesi ile doğal kaynaklarını ortak refah doğrultusunda harekete geçirmek olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda, ekonomik sürdürülebilirlik ile iklim değişikliğine karşı dirençli kalkınma, gelecekteki gündemin merkezine yerleştirilmiştir.

Azerbaycan’ın COP29’a ev sahipliği yaparak küresel iklim diplomasisine katkıda bulunduğu belirtilmiş; Türkiye’nin 2026 yılında düzenlenecek COP31 için adaylığına destek verilmiştir.

Bildiride, Orta Koridor üzerinde dijital altyapının güçlendirilmesi ve lojistik süreçlerin kolaylaştırılması amacıyla ortak bir dijital platformun kurulmasına karar verilmiştir.

Bildiride, turizmin bölgesel kalkınmadaki rolüne de özel vurgu yapılmış ve kültürel diplomasi bağlamında somut adımlar atılmıştır. Azerbaycan’ın Şuşa şehri 2026, Pakistan’ın Lahor şehri 2027, Türkmenistan’ın Merv şehri 2028, Kırgızistan’ın Karakol şehri ise 2029 yılı için EİT Turizm Başkenti ilan edilmiştir.  

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın (EİT) 17. Zirvesi’nin en dikkat çekici gelişmelerinden biri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanı’nın zirveye katılımı olmuştur. Ersin Tatar’ın zirveye katılması;  KKTC’nin yalnızca Türk dünyasıyla sınırlı olmayan, daha geniş bölgesel ve uluslararası aktör olma yönündeki eğilimlerinin güçlendiğini göstermektedir. Bu gelişme, KKTC’nin diplomatik statüsünün güçlendirilmesi yönünde atılan sembolik ancak anlamlı bir adım olarak değerlendirilebilir.

Sonuç olarak EİT’nin son zirvesi, teşkilatın geçmişinden günümüze kadar uzanan ekonomik ve stratejik hedeflerinin gelişimini yansıtan önemli bir dönüm noktası olmuştur. Hankendi Bildirisi, bölgesel entegrasyonu yalnızca ekonomik iş birliği düzeyinde değil, aynı zamanda diplomatik, kültürel ve çevresel boyutlarda da derinleştirmeye yönelik çok boyutlu bir vizyon ortaya koymaktadır. Özellikle Azerbaycan’ın kurtarılan bölgelerinde yürütülen imar faaliyetlerine verilen destek EİT’nin siyasi gelişmelere ve Karabağ’a verdiği önemi göstermektedir.  Bölgesel dayanışma ruhunun güçlendiği EİT’nin 17. Zirvesi’nde ki gelişmeler, EİT’nin gelecekte daha etkin ve bütünleşmiş bir bölgesel aktöre dönüşme potansiyeline işaret etmektedir.