23 Ağustos 2024 tarihinde Nikol Paşinyan, Bağımsızlık Bildirgesinin kabulünün 34. yılı vesilesiyle bir mesaj yayınladı.[1] Söz konusu mesajda Paşinyan, Ermenistan Anayasası ve Ermenistan Bağımsızlık bildirgesinin içeriğinin ve bağlayıcılığının aynı olmadığını belirtti. Azerbaycan ise sürecin başından itibaren barış anlaşmasının koşulu olarak Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü inkâr eden Bağımsızlık Bildirgesi’ne atıf yapan Ermenistan Anayasası’nın değiştirilmesi konusunda kesin bir duruş sergilemektedir. Azerbaycan’ın Anayasa Değişiklik talebinde toprak bütünlüğüne ilişkin makul gerekçeleri bulunduğunu daha önceki yazılarımızda açıklamıştık.[2] Bu sorun giderilmeden barış anlaşmasının imzalanabilmesi zor görünmektedir.

Her ne kadar Bağımsızlık Bildirgesi Ermenistan’ın iç hukuk meselesi gibi görünse de söz konusu metin Ermenistan’ın imzalamaya istekli olduğunu her fırsatta belirttiği barış anlaşmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Paşinyan, mesajında Bağımsızlık Bildirgesi Ermenistan’ın kuruluşu için önemli bir belge olduğunu, ancak devletin temel esaslarını ve teşekkülünü belirleyen anayasanın önüne geçecek hukuki geçerliliğe haiz olmadığını iddia etmektedir. Oysa 2009 yılında Türkiye ile Ermenistan arasında imzalanan Zürih Protokollerinin Ermenistan Anayasa Mahkemesi tarafından geri çevrilmesi bu iddianın doğru olmadığını göstermiştir.

Paşinyan’ın mesajında vurguladığı bir diğer husus Bağımsızlık Bildirgesinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren Ermenistan’da “bağımsızlık ve devlet olma konularındaki” düşünceler o zamandan günümüze kadar önemli ölçüde değişmiş ve “daha derin ve kapsamlı” hale gelmiştir. Daha önceki açıklamalarında da Ermenistan’ın tarihi travmalarından sıyrılıp günümüze ve geleceğe odaklanmasının elzem olduğuna vurgu yapan Paşinyan’ın hem barış süreci hem de ülkesinin menfaatleri göz önünde bulundurulduğunda söylemleri ile anayasa değişikliğine karşıt bir tutum içinde olmadığı görülmektedir.

Azerbaycan ve Ermenistan arasında uluslararası hukuk ve iç hukuk çerçevesinde yapıcı bir diyalog yürütülmesi kalıcı barışın sağlanabilmesi açısından kritik bir öneme sahiptir. Azerbaycan’ın anayasa değişikliği talebi anlaşmanın uzun vadeli sürdürülebilirliğini ve iki devlet arası barışın kalıcılığını güvence altına almayı amaçlamaktadır. O sebeple müzakerelerin ve diplomatik çabaların arttırılması taraf devletler arasında sağlam bir anlaşma temeli atılması açısından önemlidir.

Sonuç olarak mevcut anayasa barış anlaşması sürecini tehlikeye atabilecek atıflar içermektedir. Sürecin sorunsuz bir şekilde sürdürülebilmesi ve bölgenin menfaatleri doğrultusunda sonuçlandırılabilmesi için çatışmacı bir tutum içeren bağımsızlık bildirgesine atıf yapan mevcut Ermenistan Anayasa’sında değişikliğe gidilmesi kaçınılmaz görünmektedir.

*Resim: JAM News