Bilindiği üzere 44 Gün Savaşı’nın ardından Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkes anlaşması imzalanmış, ancak taraflar arası nihai barış henüz sağlanamamıştır. Barış anlaşmasına giden süreçte taraflar arasında çeşitli görüşmeler gerçekleşmiş ve belirli hususlar üzerinde mutabakat sağlanmışsa da, mutabakat sağlanamayan önemli konular bulunmaktadır. Bunların başında daha önceki yazılarımızda da defaatle bahsettiğimiz üzere Bağımsızlık Bildirgesi’ne atıfta bulunan Ermenistan Anayasası’nın değişikliği hususu ve Azerbaycan-Nahçıvan arası doğrudan ulaşım güzergâhları konusu yer almaktadır. Mutabakata varılamayan söz konusu koşullar Azerbaycan tarafının çokça tekrarladığı üzere barış anlaşmasının imzalanması için bekletici sorun niteliğindedir.

Söz konusu ateşkes anlaşmasının maddeleri arasında Nahçıvan ile Azerbaycan arasında Rus barış güçleri kontrolünde doğrudan ulaşım sağlanması öngörülmüştür.[1] Bu şekilde bölgedeki tüm ticaret ve ulaşım bağlantıları açılacak, Özerk Nahçıvan Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım sağlanacak ve ticaretin kolaylaşması ile birlikte bölgenin refah ve istikrarı tesis edilecektir. Azerbaycan ve Nahçıvan arasında doğrudan ve kesintisiz ulaşım vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Ayrıca ticari - sivil araçların ve yüklerin serbest geçişinin bölge ekonomisi için yadsınamaz bir fayda sağlayacağı açıktır. Bu durumun kalıcı olması istenen barış sürecinin toplumlararası bağlantı sağlamak yönüyle istikrarlı kılma özelliğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir.

Bahse konu maddenin dikkat çekici bir diğer yönü de ateşkes anlaşmasının taraflarca imzalanması ile birlikte Ermenistan, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında doğrudan ulaşım sağlayan bir güzergâh üstünde egemenlik hakkından vazgeçmiş olmasıdır.  Böylelikle Ermenistan kontrolün üçüncü bir tarafa bırakıldığı bir güzergâhın varlığına razı gelmiştir. Ne var ki ateşkes anlaşmasının imzalanmasından günümüze kadarki süreçte Ermenistan’ın dış ilişkilerinde önemli değişiklikler meydana gelmiştir.

Ermenistan’ın dış ilişkilerinde sürdürdüğü sözde denge politikası gereğince; Rusya’dan uzaklaşarak Batı eksenine girdiği ve bu doğrultuda Avrupa Birliği yasal üyelik sürecini dahi başlattığı bir strateji izlediği gözlemlenmektedir. Ermenistan’ın bu stratejisi ateşkes anlaşması döneminde öngörülen Rus barış güçleri kontrolü mutabakatından vazgeçilmesine neden olmuştur. Bu durum Ermenistan’ın, Rus barış gücü kontrolü ile işletilmesi planlanan söz konusu koridor hakkında da çekinceli beyanlarda bulunmasına sebep olmuştur. Ermenistan’ın Rusya ile ikili ilişkilerinde yaşadığı soğukluğun da etkisi ile taraflar defalarca barış sürecine üçüncü ülkelerin müdahalesinin istenmediğine dair açıklamalarda bulunmuşlardır. Bununla birlikte, açılması planlanan koridor üzerinde taraflardan herhangi birinin tam hâkimiyetinin de diğer tarafça hoş karşılanmayacağını düşünmek kehanet olmaz.

Nahçıvan ile Azerbaycan arasında açılacak koridor ile ateşkes anlaşmasında teminatı verilmiş olan bağlantı sağlanacaktır. Bu koridorun şayet Rusya ya da taraflardan birince işletilmesi üzerinde mutabakat sağlanamayacaksa, sürece objektif ve uzlaşmacı karakterde yaklaşan bir uluslararası örgütün veya ülkenin dahil edilmesi ihtimaller arasında değerlendirilebilir. Bu aşamada, AB Gözlemci Heyeti’nin sınırdaki gerginliklere tarafsız yaklaşmaması ve Batılı ülkelerin uzun yıllardır süregelen Ermenistan yanlısı tutumunun bu seçimi taraflar için zorlaştırdığını göz önünde bulundurmak gerekir. Bu sıkıntı, sürece Türkiye’nin de dahil edilmesiyle aşılabilir.

Sonuç olarak hem bölge istikrar ve refahı hem de Azerbaycan’ın maddeleri üzerinde mutabakat sağlanan barış anlaşmasını imzalaması açısından bu koridor, hayati öneme sahiptir. Açılacak koridorun denetimi Ermenistan’ın güncel dış politikaları gereğince dışarıda bırakılmak istenen Rusya yerine Türkiye’nin de yer alacağı bir organizasyon kaynaklı olabilecektir. Barış anlaşması sürecinin sağlıklı ve kalıcı bir şekilde sonuçlanabilmesi açısından tarafların bir an önce anlaşmazlığa sebep olan koşulları ortadan kaldırmaları elzemdir.