Avrupa Birliği (AB) ve Çin, 2014 yılından beri devam eden müzakerelerin ardından, aralarında yapılacak olan yatırım anlaşmasının şartlarına ilişkin uzlaşıya varmıştır.[1] AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB Konseyi Başkanı Charles Michel, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in katılımıyla video konferans yöntemiyle gerçekleştirilen AB-Çin Liderler Toplantısı’nda taraflar arasındaki yatırım anlaşması müzakereleri sonuçlandırılmıştır. Toplantıdan sonra açıklamalarda bulunan Von der Leyen, bu anlaşma ile dengeli bir ticareti ve artan iş fırsatlarını amaçladıklarını vurgulamıştır.[2] 2019 yılında AB’nin en büyük ikinci ticaret ortağı Çin olmuş ve iki taraf günlük 1 milyar avro değerinde mal ticareti yapmıştır.[3] Bu anlaşmayla birlikte Çin'in sağlıktan telekomünikasyona birçok pazarının yabancı yatırımcılara açılması ve ticari ilişkilerin daha da artması hedeflenmiştir. Müzakerelerin sonunda Çin, sınırlı istisnalar dışında imalat endüstrisini AB yatırımcılarına açma konusunda anlaşmaya varmıştır. Çin’deki AB yatırımlarının yarısından fazlasının imalat sektöründe yoğunlaştığı düşünülürse bu çok büyük bir başarıdır. Anlaşma aynı zamanda AB yatırımcılarının Çin piyasalarına daha fazla erişebilmesini sağlayacaktır. AB pazarı Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) kapsamında hizmet sektörlerine zaten açıktır. Bununla birlikte AB Komisyonu, enerji, tarım, balıkçılık, kamu hizmetleri gibi sektörlerin AB için hassasiyetine atıfta bulunarak, bunların hepsinin AB-Çin anlaşmasında korunduğunu açıklamıştır.[4]

Anlaşma iş dünyası tarafından memnuniyetle karşılansa da sert eleştirilere de neden olmuştur. Eleştirilerin odağında Çin’deki insan hakları ve işçi hakları ihlalleri vardır. Bu çerçevede Uygur Türklerine yönelik baskı ve hak ihlalleri sıklıkla eleştirilmektedir. Anlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için Avrupa Parlamentosu tarafından onaylanması gerekmekte ve bu noktada Çin’in Uygur politikası bu sürecin zor geçebileceği hakkında sinyaller vermektedir.[5] Komisyon Başkanı Von der Leyen bu eleştirilere yanıt olarak “anlaşmayla birlikte AB’nin eline zorla çalıştırmayla mücadele etmek adına bir koz geçtiğini” söylemiştir.[6] Almanya Başbakanı Angela Merkel ise AB-Çin yatırım anlaşmasının çok önemli bir adım olduğunu, bunun hem yatırımları daha çok koruyacağını, hem de Çin’i daha şeffaf hale getireceğini ifade etmiştir.[7] Kısacası AB’ye göre bu anlaşma; çevreyi koruma ölçütleri, insan ve işçi hakları kuralları net bir biçimde çizilmiş olan AB'nin bu konularda savunduğu değerleri, ekonomi aracılığıyla küreselleştirmeyi ve Çin’i bu sürece dahil etmeyi amaçlamaktadır.

Çin ile geliştirilen ticari ilişkiler konusunda Batı’da önemli görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Her ülke kendi çıkarlarına uygunluğu doğrultusunda Çin ile ilişkilerine devam etmektedir. ABD’de yönetim değişikliğinin yaşandığı bu dönemde, AB-Çin anlaşmasının ABD için anlamı özellikle önem taşımaktadır. ABD’nin eski Donald Trump yönetimi sırasında ABD ile ticari ilişkilerinde çeşitli sorunlar yaşayan Çin, 5G teknolojisi ve Huawei’nin faaliyetlerine yönelik kısıtlamalarla karşılaşmıştı. Pekin’in dikkati şimdi yeni Joe Biden yönetimi ile ilişkilerin alacağı biçime çevrilmişken AB ile üzerinde uzlaşılan anlaşma özellikle dikkat çekicidir.[8] Ocak ayında başkent Pekin’de düzenlenen olağan basın toplantısında Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü “Trump döneminde ikili ilişkilerde yakılan köprülerin yeniden inşa edilmesi, bozulan yolların onarılması gerektiğini” belirterek Çin ve ABD ilişkilerinin Biden yönetimiyle birlikte bir an önce doğru yörüngeye girmesi yönünde büyük bir beklentinin olduğunu ifade etmiştir.[9]

Biden ve danışmanlarının anlaşma hakkındaki tepkileri henüz yoğunluk kazanmamakla beraber mutabakata varılmadan kısa bir süre önce, 22 Aralık 2020 günü, ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan, ABD yönetiminin Avrupalı ortaklarla Çin’in uygulamaları hakkındaki ortak endişelere ilişkin istişareleri memnuniyetle karşılayacağı hakkında bir Twitter paylaşımı yapmıştır.[10] Ancak varılan uzlaşı gösteriyor ki üstü kapalı yapılan bu uyarı AB tarafından göz ardı edilmiştir. Anlaşmadan sonra Sullivan bir röportajında Biden yönetiminin Avrupalı müttefiklerle Çin ticaret uygulamalarıyla ilgili ortak bir gündem oluşturmak için aciliyetle görüşme isteğinde olduğunu belirtmiştir.[11]

AB ve ABD, Çin konusunda ortak stratejik ve politik hedefler paylaşmaktadır. Bunların en önemlilerinden biri Çin’in insan haklarını ihlallerini durdurmaktır. Buna rağmen üzerinde uzlaşıya varılan AB-Çin yatırım anlaşması ilerleyen dönemde Biden yönetiminin AB’ye daha yakın olma çabalarını zayıflatabilir.[12] Ancak Almanya Ekonomi ve Enerji Bakanı, AB'nin Çin ile uzlaşıya varılan yatırım anlaşmasını hata olarak kabul etmediğini belirterek, söz konusu anlaşmanın ABD’nin Çin ile hali hazırda sahip olduğu anlaşmanın benzeri olduğunu ve bütün taraflara eşit şartlar oluşturmakla ilgili olduğunu ifade etmiştir.[13] Dolayısıyla AB, Çin ile yapılan anlaşmanın onları ABD ile ekonomik anlamda eşitliğe yaklaştırdığını düşünmektedir. Ancak anlaşma hem AB’nin Çin karşısındaki karşılaştırmalı avantajına hem de ABD ile transatlantik ittifakına zarar verecek gibi görünüyor.

Ekonomik açıdan bakıldığında birincil kazananlar otomobil, kimya, iletişim ve sağlık endüstrileri, bankacılık ve ulaşım gibi çeşitli imalat ve hizmet sektörlerindeki büyük Avrupa firmaları olacaktır. Halihazırda Çin’de yerleşik bir konuma sahip olan büyük Alman ve Fransız şirketleri en büyük yararlanıcılar olarak görülmektedir. Jeopolitik düzeyde, en büyük kazanan ise Çin’dir. Anlaşma, Çin’i ABD ile ticaret savaşından geri çekilmekten kurtaracaktır. Anlaşmanın kaybedenleri, ise Çin’deki insan hakları ve işçi hakları savunucuları ile ABD-AB transatlantik ilişkisinin onarılmasını ve güçlendirilmesini savunanlar olmuştur.[14] AB-Çin yatırım anlaşması liberalleşme ve jeo-stratejik yönlerden büyük önem taşımaktadır. Anlaşmanın getireceği küresel etkiler merakla beklenmektedir.

*Fotoğraf: Deutsche Welle