• Türkiye (Turkey)
• Lozan Barış Konferansı
• Yüzüncü Yıldönümü

Bu analiz yazısının aslı İngilizce olarak 24 Temmuz  2023 tarihinde kaleme alınmıştır. AVİM Çevirmeni Ahmet Can Öktem makalenin tercümesine katkı sağlamıştır.

24 Temmuz 2023 tarihinde Türkiye, Cumhuriyet’in temellerini atan Lozan Barış Antlaşması’nın 24 Temmuz 1923’te imzalanmasının yüzüncü yıldönümünü gururla kutlamıştır. Geçmişte çeşitli AVİM yazılarımızda, Lozan Barış Antlaşması’nın Türkiye Cumhuriyeti ve Türk tarihi için önemine dikkat çekmiştik.[1]

Lozan Barış Antlaşması, Türk tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu Antlaşma, Mustafa Kemal önderliğindeki Milliyetçi Hareket’in, yenilgiye uğramış İmparatorluğun imzalamak zorunda kaldığı Sevr Antlaşması’nı feshetme ve kendi şartlarıyla galip Müttefiklerle yeni bir antlaşma müzakere etme gücüne sahip olduğunu ortaya koymuştur. Antlaşma, çökmüş bir imparatorluktan, bağımsız ve egemen bir Türk devleti kurma başarısını göstermiştir. Anlaşma, İtilaf Devletlerinin bu bağımsız ve egemen ulus-devleti tanımalarını ve Türkiye’nin egemen uluslar ailesine eşit haklara sahip bir ortak olarak dahil edilmesi sağlamıştır. 1927 yılında Mustafa Kemal Atatürk, Ankara’da kurucusu ve başkanı olduğu Cumhuriyet Halk Partisi’nin milletvekilleri ve temsilcileri önünde verdiği ve “Nutuk” olarak adlandırılan tarihi konuşmasında, Lozan Barış Antlaşması’nı şu şekilde nitelendirmiştir:

“Bu antlaşma, Türk milletine karşı, yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sévres Antlaşması ile tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın sonuçsuz kaldığını bildirir bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri görülmemiş bir siyasi zafer eseridir!”[2]

Lozan Barış Antlaşması’nın, Mustafa Kemal’in Türkiye’nin egemenlik ve bağımsızlığının sağlanması gerektiğine ilişkin görüşlerini içeren ve 21-22 Haziran 1919 tarihli Amasya Bildirgesiyle başlayan uzun bir mücadelenin en son noktasını simgelediğinin altını çizmek gerekmektedir. Daha sonra Erzurum ve Sivas’ta düzenlenen Milliyetçi Kongreler bu görüşleri Misak-ı Milli olarak onaylamıştır. Bu uzun ve zorlu mücadelede iki temel ve vazgeçilmez hedef vardır: egemenlik ve bağımsızlık. Bu iki kavramın, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ilkelerini oluşturduğunun da vurgulanması gerekmektedir. 

Birinci Dünya Savaşı sonunda galip gelen İtilaf Devletlerinin, yenilgiye uğrattıkları üç büyük imparatorluğa cezalandırıcı barış şartlarını dayattıkları unutulmamalıdır. Osmanlı İmparatorluğu, 1920 yılında Sevr Antlaşması’na boyun eğmek zorunda bırakılmıştır. Ancak, iki yıl kadar kısa bir süre içinde yaşanan olaylar, Türklerin Sevr’i yırtıp atmasına ve çok farklı bir barış antlaşmasını müzakere etmesine olanak sağlamıştır. Diğer bir deyişle, Birinci Dünya Savaşı sonunda son sözü Türkiye ve Türkler söylemiştir. Aşağıdaki açıklama, Lozan Barış Antlaşması’nın girişinde yer almaktadır:

“Türkiye 1914 yılından beri Doğunun dirliğini bozan savaş durumuna, birlikte, kesinlikle son vermek isteğiyle, Ve kendi uluslarının ortak genlik ve mutluluğu için gerekli olan dostluk ve ticaret ilişkilerini aralarında yeniden kurmak amacı ile, Ve bu ilişkilerin devletlerin bağımsızlık ve egemenliğime saygı ilkesine dayandırılması gereğini düşünerek, bu konuda bir Andlaşma yapmağa karar vermişler ve yetkili Temsilcileri olarak…”

Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasının üzerinden bir asır geçmiş ve bölgede zaman zaman kanlı çatışmalara dönüşen sorunlara rağmen, geçerliliğini korumaya devam etmektedir. Bu yıl bazı grupların, Antlaşma’nın bir asır önce imzalandığı Cenevre’deki Beau-Rivage Palace Oteli önünde, Antlaşma’nın değiştirilmesi talebiyle gösteri düzenlemesi dikkat çekmektedir.[3] Bu tür eylemler aslında, Antlaşma'nın Türkiye için ne kadar önemli olduğunu ve özenle korunması gerektiği Türk kamuoyuna göstermektedir. Bu bağlamda, Türkçe'deki şu atasözünü hatırlamakta fayda vardır: Bir musibet bin nasihatten iyidir.

*Fotoğraf: https://www.kulturportali.gov.tr