Ukrayna’daki savaş dolayısıyla Batılı ülkeler Rusya’ya karşı çeşitli yaptırımlar uygularken, Çin’in bu savaşa karşı tutumu ve savaşın Çin’e etkisi tartışılan bir konu olmaktadır. Başta Tayvan meselesi olmak üzere birçok konuda ABD ile sürtüşmesi devam ederken Çin, ekonomisinin olumsuz bir etkiye maruz kalmaması için Rusya’ya karşı temkinli yaklaşmakta, bir yandan da olası fırsatları değerlendirmeye çalışmaktadır.

Reform ve açılımdan itibaren Çin’in dış politikasında ekonomik faktörlerin etkisi öne plana çıkmaktadır.  2008 krizi sonrasında ise Çin, ekonominin küresel niteliğinden en çok faydalanan ülkelerden olmuştur. ABD başta olmak üzere Batılı ülkelerde korumacılık yükselirken, Çin küreselleşmenin savunuculuğunda öne çıkmıştır. Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaştan sonra da Çin, Batı ülkeleri ile ticaretinin aksamaması için gerekli önlemleri almaktadır. Çin-Avrupa Yük Treni’nin Ukrayna'dan geçen hatları askıya alınmak durumunda kalınmıştır, ancak Çin-Avrupa Yük Treni’nin Polonya Kuzey Hattı üzerinden Batıya nakliye sağlanmaya devam edilmektedir.[1]

Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaş nedeniyle, Rusya'ya uygulanan yaptırımlardan biri Rus bankalarının SWIFT uluslararası ödeme sisteminden çıkarılması olmuştur. 7 Rusya merkezli, 3 Belarus merkezli kuruluşun SWIFT ağından çıkarıldığı bildirilmiştir.[2] Mevcut durumda SWIFT sınır ötesi finansal işlemleri gerçekleştirmenin en kolay yollarından biridir, ancak bankalar arası ödeme talimatının yapılması için alternatif yollar da mevcuttur. Yine de bu yaptırımın Rus ekonomisine olumsuz etkilerinin olacağı öngörülmektedir. 2012 yılında İran, SWIFT’ten çıkarıldığında, dış ticaretine %30 oranında olumsuz etkisi olmuştu.[3] Çin ise uluslararası ödeme talimatlarında ağırlıklı olarak SWIFT’İ kullanırken, buna paralel olarak 2015 yılında, Sınır Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi’ni (CIPS) kurmuştur. Nisan ayında, Rusya Maliye Bakanı Anton Siluanov, Rusya’nın ödeme sistemini ve Çin’in CIPS'ini bağlamayı, buna Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika'yı da dahil etmeyi önermiştir.[4] Ekonomi profesörü Barry Eichengreen, CIPS’in henüz geliştirilmesi gereken yönleri olduğuna dikkat çekerek, (mesajlaşma sisteminin SWIFT’e bağlı olması gibi) Silanov’un önerisinin kısa vadede gerçekleşemeyeceğini ayrıca Çin’in bu yönde bir adım atması için bunda bir çıkarı olması gerektiğini ifade etmektedir. Eichengreen, ayrıca Yuan’ın mevcut uluslararası ödeme işlemlerinin %2 sini oluşturmakta olduğunu ancak olası bir senaryo olarak, gelecekte iki bağımsız parasal ve finansal sistemin ortaya çıkabileceğini de eklemektedir.[5]

Rusya'daki Çin devlet bankalarının şubelerinde, hesap açma taleplerinde bir artış görüldüğü de bildirilmektedir.[6] Bununla beraber Asya Altyapı Yatırım Bankası (Asian Infrastructure Investment Bank - AIIB) Rusya ve Belarus'a kredileri durdurmuştur.[7] AIIB’nin en büyük hissedarı olan Çin’in, mevcut riskleri göz önünde bulundurarak, kredileri durdurma kararında etkisi olmuş olabileceği düşünülmektedir. BRICS ülkeleri tarafından kurulmuş olan Yeni Kalkınma Bankası (NDB) da belirsizlikleri ve getirilen sınırlamaları gerekçe göstererek Rusya ile yeni işlemler yapmayı askıya almıştır.[8]

Visa ve Mastercard, Rus bankalarıyla ilişkilerini keserek, Rus bankaları tarafından verilen kredi kartlarını desteklemeyecekleri açıklamışlardır.  Sberbank ve Alfa Bank'ın da aralarında bulunduğu Rus bankaları ise Rusya'nın Mir ve Çin'in UnionPay sistemlerini birbirine bağlayan kartlar çıkarmayı değerlendirdiklerini ifade etmişlerdir.[9] UnionPay'in kullanılması, Rusya’daki kredi kart sahiplerinin uluslararası işlemler gerçekleştirmesine olanak tanıyabilirdi ancak UnionPay işbirliği yapmayı reddetmiştir. Yaptırımların bir sonraki hedefi olabileceğinden çekindiği için Unionpay’in Rusya’daki varlığını genişletmemeye karar verdiği ifade edilmektedir. [10]

Çin’in, gelecekte kendisine karşı uygulanabilecek olası yaptırımlara karşı tetikte olduğu görülmektedir. Çeşitli haber kaynakları Çin merkezli petrol ve doğalgaz şirketi Çin Ulusal Kıyı Petrolü Anonim Şirketi'nin (China National Offshore Oil Corporation - CNOOC) yaptırımlarla karşılaşabileceğine dair artan endişe nedeniyle ABD, İngiltere ve Kanada'daki bazı varlıklarını satmayı planladığını bildirmiştir.[11] Ancak CNOOC’nin finans yetkilisinden bu haberleri reddeden bir açıklama gelmiştir.[12] Yine de Çin hükümetinin risklere karşı hazırlandığı görülmektedir. Çin yönetimi benzer yaptırımların hedefi olması durumunda hangi yöntemlere başvurulacağının değerlendirilmesini içeren bir “stres testi” yapılması direktifini vermiştir. Bu tatbikatın, bankacılık düzenlemelerini ve uluslararası ticareti denetleyen bazı devlet kurumlarının faaliyetlerini içerdiği bildirilmiştir.[13] Ayrıca Rus iş insanlarına uygulanan yaptırımlar göz önüne alınarak, Çin Komünist Partisi Merkezi Teşkilat Departmanı’nın, bakanlık düzeyindeki yetkililer ile onların eşlerinin ve çocuklarının yurtdışındaki yabancı şirketlerde gayrimenkul ve hisse senedi tutmalarını yasaklayan bir bildirim yayınladığı kayda geçmiştir.[14]

Çin’in Rusya ile ticaretine baktığımızda Rusya'ya yapılan ihracatının bir önceki yılın verilerine göre bir düşüş gösterdiği görülmektedir.[15] Bunun, Çin firmalarına ikincil yaptırımlar uygulanabilme riskine karşı alınan kararlardan ötürü olduğu düşünülmektedir. Çinli Huawei, Xiaomi ve Oppo gibi cep telefonu firmalarının, Rusya'ya cep telefonu sevkiyatını yüzde 50'nin üzerinde azaltmıştır.[16] Çin’in petrol şirketleri Sinopec, CNOOC, PetroChina ve Sinochem'in Rusya ile yeni petrol sözleşmelerinden kaçındığı da bildirilmektedir.[17] Bu şirketler, mevcut sözleşmeler kapsamında Rusya ile işlem yapmaya devam etmektedir.  Bunun yanında Çin'in Rusya’dan kayıt dışı olarak düşük fiyata ham petrol aldığına dair haberler de gündemde yer almaktadır.[18]

Çin Ticaret Bakanlığı Sözcüsü, Çinli şirketlerin "dış baskılara boyun eğmemeleri ve uygunsuz açıklamalar yapmamaları gerektiğini" ifade etmiştir.[19] Çin'in Moskova Büyükelçisi ise Rusya'ya uygulanan yaptırımlara atıfta bulunarak Rusya'daki Çinli iş insanlarına hızla “boşluğu doldurmaya” davet etmiştir.[20]

Çin, Rusya’ya uygulanan yaptırımlar dolayısıyla gerçekleşen krizin yarattığı ekonomik fırsatları değerlendirirken, yaptırımların bir sonraki hedefi olabileceğinden, duruma temkinli yaklaşmaktadır. Ekonominin küresel niteliğinden en çok avantaj sağlayan ülkelerden bir olan Çin, mevcut durumda uluslararası toplumu karşısına almaktan imtina etmektedir. Ancak gelecekte, olası yaptırımlara karşı Çin’in şimdiden bir hazırlık içeresinde olduğu görülmektedir.