Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Pakistan, İran ve Türkiye tarafından 1985 yılında kurulmuş bir uluslararası örgüttür. Bu teşkilatın temelleri - Merkezi Antlaşma Teşkilatı'na (CENTO) üye olan bu üç devletin ekonomik işbirliği amacıyla 1964 yılında kurdukları - Kalkınma için Bölgesel İşbirliği Örgütü’ne dayanmaktadır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasında sonra, 1992 yılında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan ile Afganistan'ın da katılmasıyla EİT üye devlet sayısı 10’a yükselmiştir. EİT’nin merkezi Tahran’da bulunmaktadır. Örgütte üye devletlerin en üst seviyede temsili, liderler zirvesinde gerçekleşmektedir.

Bu yılki zirve Mart ayında gerçekleşmiş olup, devlet başkanları video konferans aracılığı ile bir araya gelmiştir. Diğer tüm dünya devletleri gibi, EİT üye devletleri de COVID-19 salgınının yol açtığı sorunlardan ve ekonomik krizden ciddi şekilde etkilenmiştir. Salgının sağlık alanında olduğu kadar ekonomi ve ticaret üzerinde de yarattığı tahribat bölgesel ve uluslararası iş birliğinin gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu gereklilik doğrultusunda, Mart ayında EİT’nin 14. zirvesi “COVID-19 Sonrası Dönemde Bölgesel Ekonomik İşbirliği” teması ile gerçekleşmiştir.

Türkiye bu toplantıda Zirve Dönem Başkanlığı’nı, Pakistan'dan devralıp, 1,5 yıldır yürüttüğü Bakanlar Konseyi Dönem Başkanlığı’nı Türkmenistan’a devretmiştir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başkanlık ettiği zirveye Afganistan, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın devlet başkanları, EİT gözlemci üyesi olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin devlet başkanı ve uluslararası kuruluşlardan Türk Keneşi’nin Genel Sekreteri ve Enerji Şartı’nın Genel Sekreteri katılmıştır.

EİT Üye Devletleri, coğrafi olarak 8 milyon km²lik bir alanı kaplamakta ve yaklaşık yarım milyar insanı temsil etmektedir. Ancak insan ve doğal kaynak kapasitelerine, enerji rezervlerine ve yüksek ticaret potansiyeline rağmen, üye ülkelerin karşılıklı ticaretleri toplam ticaretlerinin yalnızca yaklaşık %8’ini oluşturmaktadır. Bu noktada, zirvede, üye ülkeler arasında, ulaşım bağlantılarının güçlendirilmesinin, ticareti teşvik etmenin, sınır prosedürlerinin basitleştirilmesinin, bölge içi kurumsal bağlantılar kurmanın, EİT Ticaret ve Kalkınma Bankası gibi mevcut bölgesel mekanizmaları güçlendirmenin, EİT Ticaret Anlaşması’nın (ECOTA) işler hale getirilmesinin önemi vurgulanmış ve Takas Birliği gibi yeni girişimler geliştirme önerileri getirilmiştir.[1]

14. zirvede, bölge içi ticaretin artırılması ve demiryolu hatları başta olmak üzere doğu-batı ve kuzey-güney yönündeki ulaşım koridorlarının kesintisiz ve düzenli işleyişinin sağlanmasının, salgının ekonomide oluşturduğu olumsuz etkileri hafifleteceği ifade edilmiştir.

Toplantının açılış konuşmasını yapan Pakistan Devlet Başkanı İmran Khan, İstanbul-Tahran-İslamabad ticari kargo treni ve Özbekistan-Afganistan-Pakistan demiryolu bağlantılarının önemli bölgesel bağlantı projeleri olduğunu belirtmiş, ayrıca Çin-Pakistan ekonomik koridorunu Afganistan ve ötesine bağlamanın hayati önemini vurgulamıştır. Khan, COVID krizinden kurtulmaları için ve EİT üye ülkelerine mali alan sağlamak için borç erteleme, SDR oluşturma ve yeniden dağıtma, imtiyazlı finans, iklim finansmanı seferberliği önerileri getirmiştir.  TAPİ doğalgaz boru hattı ve CASA 1000 dahil olmak üzere EİT üyeleri arasında halihazırda üzerinde anlaşmaya varılan sınır ötesi projelerinin uygulanması gerektiğini ifade etmiş, EİT Yatırım Ajansı kurma ve EİT Yatırım Fuarı düzenlemesi fikirlerini sunmuştur.[2]

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Ticaret Anlaşması’nın (ECOTA) 17 yıldır uygulamaya konamadığını hatırlatmış, bu antlaşmanın yürürlüğe girmesi gerektiğini vurgulamıştır. ECOBANK’ın kurumsal ve mali kapasitesinin artırılmasını gerekliliğini belirtmiştir. İstanbul-Tahran-İslamabad yük treni seferlerinin yeniden başlaması için yapılan çalışmalarda son aşamaya gelindiğinin ve Hazar Geçişli Doğu-Batı Orta Koridor Girişimi’nin doğu ile batı arasındaki etkileşimi artıracağının altını çizmiştir.[3]

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev,  Güney Gaz Koridoru’nun 31 Aralık 2020'de devreye girdiğini ve yedi ülkeyi birbirine bağlayan 3.500 kilometrelik Güney Gaz Koridoru’nun, dünyanın en büyük enerji altyapı projelerinden biri olduğunu ifade etmiştir.  Azerbaycan'ın ulaşım altyapısını Lapis Lazuli ulaşım koridoruna bağladıklarını ifade eden Aliyev, Zangezur'dan geçecek, Azerbaycan ile Türkiye'yi birbirine bağlayacak yeni bağlantı koridorunun yeni fırsatlar yaratacağını belirtmiştir. Aliyev EİT üye devletlerini Zangezur koridorundan yararlanmaya davet etmiştir.[4]

Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev de önerilerde bulunmuş, bu noktada malların Trans-Hazar demiryolu ile taşınmasının arttırılması ve Kazakistan-Türkmenistan-İran demiryolunun tam kapasite kullanılması gerekliliğini işaret etmiştir. Diğer rotaların başlatılmasını da tavsiye eden Tokayev, Taşkenti’i Türkistan'a bağlayacak otoyol projesini örnek göstermiştir.[5]

Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev dijital teknolojilerin ve e-ticaretin yaygınlaştırılmasının EİT üye devletleri arasında ticari ilişkileri kolaylaştıracağını ifade etmiştir. Bunu yanında, bankalar arası ilişkileri geliştirmek ve finansmanı genişletmek için üye devletler arasında fon, mal ve hizmetlerin serbest dolaşımının sağlanmasının önemini vurgulamış, Uluslararası Bankacılık ve Finans Forumu düzenlemeyi önermiştir.[6]

Toplantıda Afganistan'ın bölgesel ekonomik süreçlere entegrasyonunun yanı sıra, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak için Mezar-ı Şerif-Kabil -Peşaver demiryolunun inşasının önemi vurgulanmıştır.[7] Katılımcılar ayrıca EİT üye ülkeleri arasında turizmin gelişmesi için önerilerde bulunmuşlar, gıda güvenliği, yenilenebilir ve alternatif enerji kaynakları açısından bir "yeşil ekonomi" programının geliştirilip benimsenmesinin gerekliliğini ifade etmişlerdir.

Katılımcılar EİT 2025 Vizyonu doğrultusunda faaliyetler geliştirme konularında fikir birliğine varmışlardır. Zirvede ayrıca, Bakü'de faaliyet gösterecek EİT Araştırma Merkezi'nin kuruluş anlaşması imzalanmıştır. EİT’nin gelecek zirvesinin 28 Kasım 2021 tarihinde Türkmenistan’da Aşkabat'ta düzenlenmesi kararı alınmıştır.