2. Karabağ Savaşı sonrası inşasına çalışılan Türkiye-Ermenistan normalleşme süreci, son zamanlarda çeşitli sebeplerden duraklama dönemine girmiş görünmektedir. Söz konusu normalleşme; karşılıklı güven, ilişkilerin iyileştirilmesine yönelik kararlılık ve süreci istikrarla yönetmeye bağlıdır. Ermenistan’ın Türkiye ile ilişkilerin normalleşmesine yönelik söylemi; sınırların açılmasına yönelik istekleri yetkililerce birçok defa dile getirilmiştir. Ne var ki tarafların karşılıklı olarak yaratacağı güven ile inşa edilecek ikili ilişkiler sözler değil, somut hareketler gerektirmektedir. Bu hususta Ermenistan’ın normalleşme süreci için neler yaptığına veya yapmadığına bakmakta fayda vardır.

Bölgede ve dünyada gündemi fazlasıyla meşgul eden enerji iş birlikleri ve ticaret yolları konusunda Türkiye’nin uzun zamandır müttefiki konumunda olan Pakistan ile ilişkilerinin karşısında; Ermenistan’ın son yıllarda Hindistan’dan büyük miktarlarda silah alımı yaptığını görmek mümkündür.[1] Yalnızca ithalat ile sınırlı kalmayan bu süreç, bir dizi stratejik iş birliği anlaşması ile de pekiştirilmiş durumdadır.[2] Müttefikimiz Pakistan’la hâlihazırda sahip oldukları çalkantılı ilişkiler de Hindistan’ın Türkiye açısından güvenilirliğini yitirmesine sebep olmaktadır. Ermenistan’ın savunma bütçesini dikkat çekici oranlarda artırması ve devamlı silah alımı yapmasının bölge açısından kafa karıştırıcı olması bir yana, bu fiilleri Hindistan ile yüksek düzeyde bir iş birliğine dayanarak gerçekleştirmesi de dikkat çekmektedir.

Ermenistan’ın yakın ilişkiler yürüttüğü bir diğer ülke de Yunanistan’dır. Askeri iş birliğinin daha etkili olması adına iki taraflı aktif çaba harcandığı gözden kaçmamaktadır. 2024’ün Aralık ayında ikili ilişkilerin daha yüksek bir seviyeye çıkartılması adına bir protokol imzalanmıştır. Bu protokolün imzalanmasına vesile olan Ermeni-Yunan Ortak Hükümetlerarası Ekonomik, Endüstriyel ve Bilimsel-Teknik İş Birliği Komisyonu, yine 2024’ün Aralık ayında 6. kez toplanmıştır.[3] Yunanistan’la geliştirilmeye çalışılan ikili ilişkilerle bağlantılı olarak Ermenistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile de devletlerarası bir yakınlaşmanın tesisi için çalışmalarına devam etmektedir. Taraflar sık sık birbirlerini ziyaret etmekte, uluslararası alanda karşılıklı desteklerini her fırsatta ifade etmektedir. Hatta Ermenistan yetkilileri tarafından bu iş birliği “doğal müttefiklik” olarak adlandırılmaktadır.[4]

Türkiye’nin Yunanistan ile kıta sahanlığı ve deniz yetki alanları başta olmak üzere çeşitli konulardaki anlaşmazlıkları malumdur. Deniz ve hava sahaları bakımından zaman zaman tacize maruz kalan Türkiye, Kıbrıs meselesine çözüm odaklı olmayan yaklaşımı sebebiyle de Yunanistan ile görüş ayrılığı içindedir. Adadaki fiili durumun bunu mecbur kılması ve mantık çerçevesinden bakıldığında en makul yöntemin iki devletli çözüm olması; Türkiye ve KKTC’nin Kıbrıs meselesi konusundaki temel yaklaşımıdır. Adada iki yönetim ve iki farklı devlet mevcudiyetini devam ettirirken bunun aksi doğrultuda propaganda yapmaya çalışan GKRY ve Yunanistan, Türkiye ile ikili ilişkiler bakımından, eşit temsil ilkesini AB’ye üyelik başta olmak üzere ihlal ettiği ve Kıbrıs Türklerinin adadaki varlığını yok saydığı için, parlak bir noktada değildir. Ermenistan’ın GKRY ve Yunanistan ile ilişkilerini gösterişli girişimlerle geliştirme çabaları ise Türkiye’ye yaklaşımı bakımından bir gösterge ortaya koymaktadır.

Ermenistan’ın, Rus etkisinden çıkıp Batı’ya yaklaşma politikasının baş aktörlerinden olan ve radikal diasporaya desteğini ifade etmekten hiçbir zaman çekinmeyen Fransa ve ABD ile ilişkileri de dikkat çekmektedir. Başbakan Paşinyan’ın 1915 Olayları ile ilgili son zamanlarda yaptığı açıklamalar ”soykırım” kavramını sorgular niteliktedir.[5] Buna rağmen başta Fransa olmak üzere Batılı ülkelerin Ermenistan Başbakanından daha tutkulu bir şekilde bu konuda demeçler vermeleri şaşırtıcıdır.[6] Ermeni toplumunun zayıflıklarından faydalanmak amacıyla devamlı gündeme getirilen “soykırım” konusunun bazı devletlerce bir maşa olarak kullanıldığı açıktır. Bu kullanım esasında Ermeni toplumuna destek olmak değil, Türkiye’ye karşı alenen hasmane tutumları devam ettirmek çabasıdır. Ermenistan’ı bağımsızlığına müteakiben ilk tanıyan devletlerden biri olan Türkiye ile ilişkilerin bu manipülasyonlara yenilmemesi için Ermenistan’ın normalleşme sürecindeki kararlılığını Batılı müttefiklerine de anlatabilmesi önemlidir.

Radikal ve çözümsüz tutumuyla bilinen, terör eylemlerine destek çıkan ve tek varlık sebebi Türk düşmanlığı olan ARF, 35. Dünya Kongresini geçtiğimiz günlerde Ermenistan’ın başkenti Erivan’da gerçekleştirmiştir.[7] Bu durum bile başlı başlına normalleşme süreci açısından kuşku yaratacak niteliktedir. Düşmanca tavrını dönem dönem bir araya gelmek suretiyle pekiştiren ARF’nin bu toplantıyı Erivan’da yapabilmesi, yani Ermenistan yetkililerinin ARF’nin varlığına ve faaliyetlerine olanak tanıması, Türkiye açısından şüphesiz güvensizlik yaratmaktadır.

Sonuç olarak Ermenistan ile ilişkilerini normalleştirmek için, Ermenistan’ın bağımsızlığından itibaren, uluslararası hukuk ilkelerine uygun ve komşuluk ilişkilerine yakışır bir dış politika anlayışı benimseyen Türkiye, günümüzde Ermenistan’ın Zürih Protokolleri dönemine benzer bir tutarsızlık ile karşı karşıyadır. Sınırların açılması ve ilişkilerin normalleşmesi için istekli olduğunu ifade eden Ermenistan’ın, bu ifadeleri destekleyecek somut adımlara ihtiyacı vardır. Günümüzde sürecin inandırıcılığını yitirmemesi ve Ermenistan’ın bölgede barış ve istikrar için gerekliliği artık tartışmasız olan anayasa değişikliği ve Zengezur Koridoru’na işlerlik kazandırılması da dâhil olmak üzere, üstüne düşeni yapmasıyla beraber şüphesiz bölge istikrarı pekişecek, komşuluk ilişkileri karşılıklı güvenin sağlanması ile olması gereken hale gelecektir.

*Görsel: Hürriyet Daily News