18-19 Ekim 2017 tarihlerinde Brüksel’de Ermenistan’ın Dışişleri Bakanı Edward Nalbandian’ın da konuşmacı olarak katıldığı Dördüncü Avrupa Ermeni Kongresi düzenlenmiştir. Kongrenin organizasyonu “Adalet ve Demokrasi için Avrupa Ermeni Federasyonu” (The European Armenian Federation for Justice and Democracy – EAFJD) tarafından üstlenilmiştir[1]. Nalbandian toplantıda Avrupa Birliği ile Kasım ayında yapacakları anlaşmanın Ermenistan’a sağlayacağı olanaklardan bahsetmiştir. Ermenistan’ın Avrupa Birliği Doğu Ortaklığı Anlaşması’na ilgisi bilinmektedir. Doğu Ortaklığı, Avrupa Birliği’nin ve AB üyelerinin altı Doğu Avrupa ülkesine açılım girişimidir[2]. Söz konusu altı ülke Azerbaycan, Moldova, Ukrayna, Belarus ve Gürcistan ve Ermenistan’dır. “Doğu Ortaklığı”, Avrupa Komşuluk Politikası’nın (European Neighbourhood Policy) özel bir boyutudur[3]. Doğu Ortaklığı, demokrasi istikrar ve iş birliği için ortak zemin oluşturulması amacıyla kurulmuş bir platformdur. Bu anlaşma ile AB ve ortakları daha güçlü hale gelecek, iç ve dış mücadelelerle daha iyi başa çıkabileceklerdir[4].

Ermenistan Dışişleri Bakanı Nalbandian Dördüncü Avrupa Ermeni Kongresinde, AB’nin Ermenistan içindeki reformlar için değerli bir destek sağladığını, AB’nin Ermenistan’ın devamlı surette verdiği insan hakları, hukukun üstünlüğü ve etkili yönetişim mücadelesini desteklediğini söylemiştir[5].

Ayrıca Nalbandian, Avrupa Birliğinin desteğinin Ermenistan ekonomisi, enerjisi, ulaşımı ve tarımı üzerinde etkin bir rolü olduğuna da değinmiştir. Nalbandian, Ermenistan’ın ve AB’nin kapsamlı ve geliştirilmiş Ortaklık Anlaşması’nın tamamlandığını ifade etmiştir. Bu anlaşmanın imzalanmasının Kasım ayında Brüksel’de düzenlenecek AB Doğu Ortaklığı Zirvesi’nin sağlayabileceği başarılardan biri olduğuna da konuşmasında değinmiştir.

Unutulmaması gereken bir nokta, Ermenistan’ın 2015 Kasım’ında Vilnius’ta Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşmasını imzalamaktan son anda vazgeçmesidir. Akabinde Avrasya Ekonomik Birliği’ne üye olmayı tercih etmiştir[6].  Ermenistan’ın AB ile ortaklık ve serbest ticaret anlaşmasından vazgeçmesinin ardında Rusya’nın etkisi olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Ermenistan’ın Rusya’ya enerji, askeri ve siyasi konularda doğrudan bağımlı olduğunu söylemek mümkündür. Ama görülüyor ki ne AB’nin ne de Ermenistan’nın Rusya’nın tutumuna rağmen çabalarından vazgeçmeye niyetleri vardır. Şimdi daha az bağlayıcılığı olan ama ilişkilerin de dinamik olduğunu gösteren bir anlaşma imzalamaları gündemdedir. Bu sefer de Ermenistan’ın vazgeçip geçmeyeceğini Rusya’nın hamleleri belirleyecektir. Henüz imzalanmayan bu son anlaşma için de benzer bir durumun söz konusu olma ihtimalinden bahsetmek mümkündür. Nitekim Rusya, Avrupa Birliği Doğu Ortaklığı Anlaşması görüşmelerinin ardından Ermenistan ile bir dizi iş birliği girişimini gündeme getirmiştir. Bunlardan biri İran ve Ermenistan ile serbest ticaret alanı teklifi[7], diğeri ise Ermenistan’la iş birliğine hazır olduğunun sinyallerini verdiği tarım alanındaki iş birliği[8] niyetidir. Bu niyetlerin açıklandığı tarihlerde Ermenistan ve Rusya arasındaki iktisadi zorlukların da üstesinden gelindiğine dair açıklama Başbakan Medvedev tarafından yapılmıştır. Tarım alanında Ermenistan’ın üretimini yaptığı ürünler patates, buğday, üzüm, şeker pancarı ve tütündür. Ermenistan’da üretilen patatesi satın alan Gürcistan ile 2013’te sorun yaşanmıştır. Ermenistan’da üretilen patatesin sağlığa zararlı ve kalitesiz olduğu yönünde haberler 2013’te gündeme gelmiştir[9]. 2015’te Ermenistan’ın patatesinin Hollanda’dan ithal edildiği ve Gürcistan’a ihraç edildiği haberleri de bulunmaktadır[10].

Avrupa Birliği Büyükelçileri’nin Doğu Ortaklığı (Eastern Partnership) konusunda Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’a verdikleri destek bilinmektedir[11]. Dördüncüsü düzenlenen Ermeni Avrupa Toplantısı’ndan önce, 3-6 Ekim tarihlerinde Avrupa Birliği Siyasi ve Güvenlik Komisyonunu oluşturan Avrupa Birliği Ülkeleri Büyükelçileri Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’a 3-6 Ekim tarihleri arasında ziyaret düzenlemiştir. Ziyaretin amacı stratejik “Doğu Ortakları”na sundukları desteği göstermek, Avrupa Birliği iş birliğinin altını çizmek insan haklarına saygı konusundaki endişelerini hatırlatmak ve yenilikçi tutumları desteklemektir.

AB Büyükelçileri yoğun programları sırasında üç ülkede aralarında Ermenistan Cumhurbaşkanı Serzh Sarkisyan, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Gürcistan Cumhurbaşkanı Giorgi Margvelashvili’nin de bulunduğu pek çok üst düzey görüşmeler düzenlemiştir. Geniş bir konu yelpazesinin ele alındığı toplantılar, Doğu Ortaklığı kapsamındaki ikili ve çoklu iş birliklerini ve bölgesel kalkınma ve yenilik çabaları da ele alınmıştır.

Bu anlaşmalardan çok önce, 2012 yılında Rusya ve Ermenistan arasında imzalanmış “Rusya Federasyonu ve Ermenistan Cumhuriyeti Arasında 2020 Yılına Kadar Uzun Vadeli Ekonomik İş birliği” programı imzalanmıştı. İmzalanan bu programda öngörüldüğü üzere Ermenistan’ın Hidroelektrik Santralleri’nin modernizasyonu için Metsamor Nükleer Santrali’nin ikinci blokunun güvenliğinin artırılması, nükleer santralin işletme süresinin uzatılması ve Ermenistan’da yeni enerji bloklarının yapılması öngörülmüştü. Aynı zamanda Ermenistan Amerika Birleşik Devletleri ile de yine aynı tarihlerde nükleer enerjinin de içinde bulunduğu bir memorandum imzalanmıştı[12]. Ancak Metsamor Nükleer Santrali’nin varlığının bölgesel güvenliği, tarımı ve yaşamı tehdit ettiği bu sebeple işletim süresinin uzatılmaması gerektiği vurgulanmıştı. Nükleer Santral’in yarattığı endişeyi taşıyanlardan biri de Avrupa Komisyonu’ydu.[13]

Avrupa Birliği’nin Ermenistan ile yakınlaşmasının örnekleri son günlerde artmıştır. Bunlardan bir diğer de Ermenistan’ın Avrupalı Dostları (European Friends of Armenia – EuFoA) Brüksel’de sözde devlet Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (Artsakh) hakkında bir toplantı düzenlemiştir. Toplantıya yeni atanan sözde Dışişleri Bakanı Masis Mayilian ve Ombudsman Ruben Melikyan katılmıştır. Bilgilendirme toplantısına EuFoA’nın Başkanı Diogo Pinto başkanlık etmiştir. Toplantıya Avrupa Birliği kurumlarından otuzun üzerinde temsilci, kordiplomatik, uluslararası sivil toplum örgütleri, araştırma toplulukları ve medya katılmıştır[14].

Toplantıda EuFoA’nın Başkanı Pinto sözde cumhuriyet Dağlık Karabağ (Artsakh) ve anlaşmazlığın temsilcilerle konuşulabilmesi açısından fırsat olduğunu söylemiştir. Bölgedeki anlaşmazlık için yalnızca tek bir tarafın dinlenmesi Avrupa Birliği’nin yanlı bir tutum sergilediğini ortaya koymaktadır. İnsan hakları ve insanlığa karşı suçlar temelinde düzenlenen toplantıda Azerbaycan topraklarının yüzde yirmisinin işgal edilmesine rağmen, bir diğer muhatabın Azerbaycan olduğu bilinmesine rağmen Azerbaycan’dan kimse davet edilmemiştir. Sözde Dışişleri Bakanı Masis Mayilian sözde cumhuriyet Artsakh’ın tanınmamasının AB ve Artsakh arasındaki iş birliği yolunda engel teşkil etmemesi gerektiğini söylemiştir. Doğu Ortaklığı Zirvesi, AB ve Ermenistan arasındaki yeni Kapsayıcı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (CEPA - Comprehensive Economic Partnership Agreement) bu toplantının da konusunu oluşturmuştur[15]. Toplantının özünde AB’nin bu iş birliğinin teşvikinde ve bölge üzerinde önemli bir rol oynayacağının altı çizilmiştir. Toplantıda bölgedeki yabancı düşmanlığından da bahsedilmiştir. İnsan hakları ihlâllerinin ve yabancı düşmanlığının Avrupa’da en fazla olduğu yerlerden biri olan Belçika’da yabancı düşmanlığına karşı mücadele verilmesi söylemleri inandırıcılıktan uzaktır.

AB’nin Ermenistan’a uzattığı dal aynı zamanda AB’nin çifte standartlarını da göstermektedir. Birden fazla seferdir Ermenistan’ın Rusya’nın etkisiyle AB ile iş birliğinden vazgeçmesi ve buna rağmen AB’nin Ermenistan’la iş birliği konusundaki ısrarcılığı, tüm bunlara ek olarak da Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan topraklarında kurulan ve tanınmayan sözde bir devletin tanıtımının ve savunuculuğunun AB tarafından yapılması, bölgedeki anlaşmazlıklara ilişkin muhatapların göz ardı edilmesi, sağlıklı bir tartışma zemini oluşturulmaması AB’nin çifte standartlarını ortaya koymaktadır. AB’nin bu tutumu hem AB içindeki hem de Kafkasya’daki istikrarsızlığın yükselmesine neden olabilecektir.

*Fotoğraf: SCHRANK-Russia-Oriental-Partnership.jpg