Beş Orta Asya ülkesinin bağımsızlığının 27. yıldönümündeyiz. Bu zaman zarfında küresel ve bölgesel dinamiklerin oldukça değiştiğini söylemek mümkündür. Bu kapsamda, gecikmeli de olsa, bölgenin Batı için de ciddi bir ilgi alanı haline geldiği görülmektedir. Bölgede özellikle “yumuşak ve normatif güç” yaklaşımıyla varlık gösteren Avrupa Birliği (AB) de 2007’den bu yana bölgeye özel bir ilgi göstermeye başlamıştır[1].

AB 2007 yılında Orta Asya’ya yönelik ilk stratejisini geliştirmiştir. Bu strateji çokça alanda işbirliğini ön görmektedir. On yıl sonra Haziran 2017’de ise Dış İlişkiler Konseyi Orta Asya stratejilerini yeniden gözden geçirmiştir. Bu gelişmenin sonucunda 2019 sonuna kadar geçerli olması öngörülen revize edilmiş bir strateji planı görmekteyiz[2].

AB dış faktörler dışında bölgesel ve ülkelerin kendi iç dinamiklerinin de strateji geliştirme konusunda zorluk yarattığı anlayışındadır. Bu ülkelerde istihdam sıkıntısının yarattığı göç, ya da düşünce özgürlüğünün hala tam olarak sağlanamamasından kaynaklanan insan hakları ihlalleri örnek olarak verilmektedir. AB kendini bölgede dengeleyici bir güç ve güvenilir bir partner olarak tanımlarken, Orta Asya’da ki jeopolitik oyunlara odaklanmadığını, AB için esas prensibin “kazan-kazan” olduğunu vurgulamaktadır. Yakın geçmişten farklı olarak bugün bölgedeki gelişmeleri yakından takip eden, bölge güvenliğini ve siyasi kalkınmayı önemseyen bir AB görmekteyiz[3].

İkinci bir husus ise “ekonomik işbirliği”dir. Burada AB’nin temel odak noktaları özel sektörün geliştirilmesi ve Doğrudan Yabancı Yatırımın (FDI) bölgeye akmasıdır. AB perspektifinden ekonomik işbirliğinin geliştirilmesinin temel iki yöntemi bunlardır. Orta Asya Yatırım (Central Asia Invest)[4] programıyla AB bölgede sürdürülebilir ekonomiye verdiği önemi göstermektedir. AB’nin bu bağlamda önceliklerinden bir diğeri ise “standartlaştırma”dır. Bu standartlaştırma kalite, yönetim ve lojistiğin standartlaştırılmasıdır. AB bu çerçevede OECD’nin Avrasya Programını da desteklemektedir.

Üçüncü temel husus ise “insan hakları”dır. AB bölge ülkelerinin kalkınmalarının hukukun üstünlüğü, cinsiyet eşitliği gibi temel prensipler ve uygulanır insan hakları temelinde olması taraftarıdır. Bu sebeple AB’nin bölgede normatif gücü ağırlık taşımaktadır. AB bölgede demokratik gelişme hareketlerini güçlendirmek gibi bir misyonu da üstlenmiştir[5].

Orta Asya ülkelerinin son yirmi yedi yılda kendi ayakları üzerinde durarak, bölgede var oluşlarını güçlendirdikleri söylenebilir. Bununla beraber bölge ülkelerinin Batı’nın desteğine de ihtiyacı olduğu inkâr edilemez. Bu konuda ilk adımı bölge ülkelerinin bağımsız olmasıyla eş zamanlı olarak Türkiye atmıştır. Fakat bu adım ne yazık ki hayal kırıklığıyla ciddi bir sekteye uğramıştır. Bu hayal kırıklığı karşılıklıdır. Bölge ülkeleri umdukları yardımı ve desteği görememişken, Türkiye’de ne yazık ki arzu ettiği ve öngördüğü yardımı bölgeye sağlayamamıştır. Türkiye’nin hayal kırıklığının önde gelen bir sebebi, o dönemde Avrupa’nın bölgeye karşı tutumu olmuştur. Bölge ülkelerinin bağımsızlıklarını ilan ettikleri dönemde AB bölge gelişmelerine karşı tabiri caizse üç maymunu oynamış, dünyanın bu yöresini kendi bölgeselci bakış açısıyla adeta dışlamış, dönem gelişmelerinin gerektirdiği küreselleşmeyi yakalayamamıştır. Bu dar görüş neticesinde Türkiye’nin bölgede yardım ve destek sağlamak istediği dönemde AB, Türkiye’nin çabasını değerlendirmemiş ve Türkiye’ye destek olmamıştır.

AB yukarıda da belirtildiği üzere bu konudaki tutumunu 2007 itibariyle değiştirmiş, bölgenin farkına varmıştır. Ancak on altı yıl sonra meydana gelen bu tutum değişikliği ne yazık ki yeterli olmamıştır. Yirmi yedi yıldır bağımsız bir biçimde mevcudiyetlerini sürdüren bölge ülkeleri tahmin edilebileceği gibi ilk on altı yılda yönetimsel yapılarını mevcut imkanlar ve ilgi duyan komşular inşa etmiştir ki bugün AB yürürlükteki strateji planıyla bu yapılardaki eksiklikleri açıkça tanımlamış fakat bu eksiklikler meydana gelirken müdahil olmamıştır. AB bölgede jeopolitik çıkar çatışmalarının parçası olmadığı vurgusunu yaparken, bölgede güç merkezlerinin Orta Asya ülkeleri üzerine strateji geliştirdiği ve güçlendiği 16 yıl boyunca bölgede ciddi bir farkındalığa sahip olmamıştır.

AB 2007 sonrası, belki de bu yüzleşmenin sonucunda 2017’de adapte edilmiş bir strateji planını yürürlüğe koymuştur. Bu durumun AB’nin bölgede kaybettiği yılları telafi çabası olarak mı yoksa dünya güç eksenlerinin bölgeye karşı kazandırdığı ilginin yarattığı farkındalığın sonucu mu olduğu değerlendirmeye açıktır.

Türkiye bugün Doğu’nun en batısı ve Batı’nın en doğusundadır. Bizim anlayışımızla Türkiye merkez Avrasya olarak tanımlanabilir. Bu da AB’nin Orta Asya politikaları inşa ederken Türkiye’yi dışlayamayacağı sonucunu doğurmaktadır. Türkiye ve Orta Asya ülkelerin arasında derin ve çok yönlü jeopolitik, sosyolojik, tarihsel, din ve dil bağları bulunmaktadır. Türkiye bugün, yirmi yedi yıldan sonra Orta Asya politikalarında daha gerçekçi ve istikrarlıdır. Dün olduğu gibi bugün de bölgeye özel önem atfetmektedir. Yumuşak gücü, bölgede kurduğu iyi ikili ilişkiler ve bölge ülkelerinin üye oldukları çatı organizasyonlarla da iyi ilişkiler geliştirerek bunu kuvvetlendirmektedir. Türkiye Orta Asya’ya katkı sağlama konusunda AB ile işbirliğinin ve eşgüdümünün öneminin bilincindedir, AB bölgede sürdürebilir stratejiler inşa etme hususunda kararlı ise Türkiye ile işbirliği ve Orta Asya’ya açılımında Türkiye ile birlikte hareket etme siyaseti ciddiyetinin ve başarısının göstergesini oluşturacaktır.

[1] The EU and Central Asia: Strategy for a New Partnership. PDF. Brussel: Council of European Union, May 31, 2007.

[2] "EU Strategy for Central Asia: Council Adopts Conclusions." Consilium. June 19, 2017. Accessed March 28, 2018. http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2017/06/19/conclusions-central-asia/.

[3] "EU-Central Asia Relations, Factsheet - EEAS - European External Action Service - European Commission." EEAS - European External Action Service. Accessed March 28, 2018. https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/34927/eu-central-asia-relations-factsheet_en.

[4] "Central Asia Invest Boosting Small Business Competitiveness." European Commission. doi:10.3917/eufor.375.0010.

[5] "Central Asia - International Cooperation and Development - European Commission." International Cooperation and Development. July 27, 2015. Accessed March 28, 2018. https://ec.europa.eu/europeaid/regions/central-asia-0_en.