
Agos Gazetesi’nin Şubat kitap ekinde İsmail Beşikçi’nin, Ali Rıza Çelik ve Rıza Duran tarafından yazılan “ABEŞ (Şerefiye) Bölgesi: Tarih, Kültür, Etnisite - Boşnaklar, Ermeniler, Kürdler, Pontos-Rumlar, Türkler” başlıklı kitabı incelemesi yer almaktadır.[1] Beşikçi bu incelemesinde Orta Karadeniz’deki bazı köylerde çoğunlukla Pontus-Rumlarının yaşadığına ayrıca Ermenilerin bulunduğuna değinmektedir. Öte yandan, İttihat ve Terakki’nin bölgedeki Rum-Pontus nüfusun Ege adaları ile Yunanistan’a gönderilmesiyle “Türk milletine dayalı bir devlet projesi” doğrultusunda nüfus hareketlerini yönetmeyi amaçladığını iddia etmektedir.
Oysa, Beşikçi’nin incelemesinde bahsettiği Rum nüfus değişiminin ağırlıklı olarak, Yunanistan ve Türkiye arasındaki mübadele sonrasında gerçekleştiği bilinmektedir. Türkiye ve Yunanistan arasındaki mübadele, 30 Ocak 1923' te imzalan “Yunan ve Türk Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol” antlaşması uyarınca olmuştur. Anlaşma gereği Türkiye’deki Ortodoks Rumlar ile Yunanistan’daki Müslümanların zorunlu olarak mübadelesi gerçekleşmiştir. Mübadele din esası üzerine gerçekleştirildiğinden, Türkiye’deki Karamanlı Ortodoks Türk nüfusunu da kapsamıştır.
Bu mübadele bir Türk projesi olarak ortaya çıkmamıştır. Arşivlerde bulunan yazışmalar göstermektedir ki mübadeleyi öneren dönemin Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venizelos olmuştur. Venizelos, Milletler Cemiyeti Mülteciler Yüksek Komiseri Fridtjof Nansen’e yazdığı mektubunda Yunan ve Türk nüfusunun zorunlu mübadelesi önerisini sunmuştur ve Nansen'den bu konuda yapılabilecek düzenlemeler için yardım istemiştir.[2] Venizelos’un mübadeledeki gayesi, Yunan Ordusu Anadolu'dan mağlup olarak ayrılırken, Yunan ordusunun yaptıklarının misilleme doğuracağı korkusuyla Yunanistan’a göçen Rumlara yer açmak için, Yunanistan'da yaşayan Türkleri Türkiye'ye göndermekti.[3] Konu ile ilgili olarak, tarihçi İlber Ortaylı, beslediği “Megali İdea”nın gerçekleşmemesi sonucu Venizelos’un aşırı hayalcilikten aşırı gerçekçiliğe döndüğünü belirtmektedir. Ortaylı’ya göre Venizelos, “Lozan’da elinde kalacağını tahmin ettiği Yunanistan, Trakya ve İtalya işgali dışındaki Yunan adalarının Helenliğini sağlamalıydı.”[4] Ayrıca, Yunanistan Makedonya'sına ve Selanik’e Rum nüfusu transferinin buradaki diğer etnik grupların (Sefarad Yahudileri, Arnavutlar, Slavca konuşan Makedonlar) eskiye göre, oran olarak küçülmesine sebep olduğu ve bölgenin Helenleştirilmesine yol açtığı da görülmektedir.[5] Bu nedenle de nüfus mübadelesi Yunan makamları için bir tercih sebebi olmuştur.
Avrasya İncelemeleri Merkezi’nin (AVİM) görüşüne göre; günümüz anlayışında etnik temizlik olarak nitelendirilmeye açık, zorunlu mübadeleye zamanında Yunanistan’ın ve onu destekleyen önde gelen Batılı ülkelerin destek vermesinin gerisinde, Lozan’da sınırları belirlenen Türkiye Cumhuriyeti devletinin gelecekte Batı’ya olan bir genişlemesinin önünü kesmek amacının da önemli payı bulunmaktadır.
Mübadele örneğinin ve girişimlerinin daha önce de mevcut olduğu görülmektedir. Örneğin 1919 yılında Bulgaristan ile Yunanistan arasında azınlıkların gönüllü bir değişimi uygulanmış, Birinci Dünya Savaşı öncesinde de Yunanistan ve Osmanlı Devleti arasında nüfus mübadelesi gündeme gelmiş, ancak savaş çıkınca bu girişim kesintiye uğramıştır.
1923 Anlaşması uyarınca, mübadiller önceki vatandaşlıklarını kaybetmiş, yerleştirilecekleri ülkenin vatandaşlığını kazanmıştır. Sözleşme İstanbul'da yaşayan Rumları ve Batı Trakya'daki Müslümanları muaf tutmaktadır. Mübadillerin tüm taşınır mallarını yanlarında taşımasına izin verilmiş ve dört Türk, dört Yunanlı ve Milletler Cemiyeti'nin üç temsilcisinden oluşan karma bir komisyon, taşınmaz malları değerlendirmiş ve tasfiye etmiştir. Komisyon, iki ülke için toplam tutarın dengeli olup olmadığını belirlemiş ve sermaye transferi düzenlemiştir. Karma komisyonun çalışmasını tamamlaması on yıldan fazla sürmüştür ve birçok toplantısı Milletler Cemiyeti arşivlerinde ayrıntılı olarak belgelenmiştir.[6]
Uluslararası komisyon tarafından kayıtların tutulduğu ve düzenlemelerin yapıldığı, uluslararası olarak yönetilen mübadelenin salt bir Türk girişimi olarak addedilmesi veya Türklerin taşınmaz mallara el koyduğu gibi iddialar bu açıdan gerçekleri yansıtmamaktadır.
*Fotoğraf: DünyaBülteni.net
[1] İsmail Beşikçi, “Orta Karadenizde Etnisite İlişkileri”, Agos Kitap/Kirk, Şubat 2020, s. 12-13.
[2] Sarah Shields, “Forced Migration as Nation-Building: The League of Nations, Minority Protection, and the Greek-Turkish Population Exchange,” Journal of the History of International Law, 18, 2016, s. 137.
[3] Age, s. 137.
[4] İlber Ortaylı, “Nüfus Mübadelesi”, Milliyet, 16 Kasım 2008, https://www.milliyet.com.tr/pazar/nufus-mubadelesi-1016635
[5] Mark Mazower, The Dark Continent: Europe's Twentieth Century (London, Allen Lane: The Penguin Press, 2000): s. 61.
[6] Shields, s. 142.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
AVİM “BÖLGESEL ENTEGRE ULAŞTIRMA PROJESİ” TOPLANTISI ANKARA PALAS’TA GERÇEKLEŞTİRİLDİ
AVİM 30.11.-0001 -
AKADEMİK TARTIŞMA İLE UCUZ KARALAMA KAMPANYASI ARASINDAKİ FARK
AVİM 24.06.2015 -
SASUNYAN’IN ŞARTLI TAHLİYESİNE KALİFORNİYA VALİSİ ONAY VERMEDİ
AVİM 01.06.2020 -
AVİM, TTK, RUS TARİH KURUMU VE RUSYA BİLİMLER AKADEMİSİ ŞARKİYAT ENSTİTÜSÜ İŞBİRLİĞİ İLE MOSKOVA’DA “I. DÜNYA SAVAŞI VE XX. YÜZYILIN BAŞINDA TÜRK-RUS İLİŞKİLERİ” BAŞLIKLI KONFERANS HAKKINDA DEĞERLENDİRME YAZISI
AVİM 13.04.2018 -
MEVCUT OTSA YÖNETİMİ TARAFINDAN KÖPRÜLÜ VE ADIVAR’A YÖNELİK BAŞLATILAN KARALAMA KAMPANYASI
AVİM 11.01.2021
-
ULUSLARARASI HRANT DİNK ÖDÜLLERİ VE TANER AKÇAM
Mehmet Oğuzhan TULUN 30.09.2015 -
ANCA, ABD BAŞKANI BİDEN’I SEÇİMLER ÜZERİNDEN TEHDİT ETTİ
Tuğçe TECİMER 02.10.2023 -
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BARIŞ GÜCÜ VE HAKKI TURAYLİÇ CİNAYETİ
Vuslat Nur ŞAHİN 13.02.2018 -
ROMANYA’DA ARALIK 2020 PARLAMENTO SEÇİMLERİ VE YENİ HÜKÜMET
Turgut Kerem TUNCEL 25.01.2021 -
AVRUPA BİRLİĞİ VE KAFKASLAR
Alev KILIÇ 06.12.2012
-
THE ARMENIAN QUESTION - BASIC KNOWLEDGE AND DOCUMENTATION -
THE TRUTH WILL OUT -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
ERMENİ SORUNU - TEMEL BİLGİ VE BELGELER (2. BASKI)
-
“ERMENİ DİASPORASININ 1915 OLAYLARI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ” BAŞLIKLI KONFERANS