Üç yıl önce, 10 Ekim 2009 tarihinde, İsviçre’nin Zürih kentinde Türkiye ve Ermenistan arasında, “Diplomatik ilişkilerin tesisi” ve “İkili ilişkilerin geliştirilmesi” başlıklı iki protokol, iki ülkenin dışişleri bakanları tarafından, ABD, Rusya ve İsviçre dışişleri bakanlarının da hazır bulunduğu bir ortamda imzalanmıştı. 

Dağılan Sovyetler Birliği’nden Eylül 1991’de bağımsızlığını alan ve Türkiye tarafından Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazanan diğer cumhuriyetlerle eş zamanlı olarak, ayırım gözetmeksizin tanınan Ermenistan ile Aralık 1920 Gümrü ve Ekim 1921 Kars anlaşmalarından bu yana imzalanan ilk ikili metinleri oluşturan söz konusu iki protokol parlamento onayından geçmediği için yürürlüğe girmemiştir. Türkiye bakımından iki protokolün onay süreci henüz TBMM’nde devam etmektedir. Ermenistan ise tek taraflı bir karar ile Nisan 2010 tarihinde protokollerin mecliste onaylanması sürecini askıya aldığını açıklamıştır.

İkili ve bölgesel gerginliklerin, iletişimsizliğin ve huzursuzlukların giderilebilmesi ve çözüme kavuşturulabilmesi için bir açılım olanağı sağlaması umuduyla başlatılan bu girişimin, böyle bir gelişmeden hiç kuşkusuz yarar sağlayacağı aşikâr olan Ermenistan tarafından yokuşa sürülmesi anlaşılması zor bir çelişki oluşturmaktadır.

Ermenistan anayasa mahkemesinin iki protokolün onaylanması konusunda Ocak 2010’da verdiği kararın gerekçeleri incelendiğinde, Ermenistan tarafının sınırların açılması ve diplomatik ilişkilerin kurulması dışında herhangi bir taahhüde girilmesine karşı çıktığı görülmektedir. Bu yaklaşım Ermeni tarafının baştan beri muğlâk sözcüklerle perdelemeye çalıştığı hedefin bu kez inkâr edilemeyecek şekilde teyidinden öteye bir yenilik getirmemiştir. (Protokollerin içeriği hakkında daha ayrıntılı bilgi ve değerlendirmelere ilgi duyanların, AVİM tarafından yayınlanan “Ermeni Araştırmaları” dergisinin 33-34 ve 35 sayılı baskılarında AVİM Başkanı Büyükelçi Ömer E. Lütem tarafından kaleme alınan “Olaylar ve Yorumlar” bölümünü burada tıklayarak ulaşması mümkündür.)

Türk-Ermeni ilişkilerindeki sıkıntıların ikili ve bölgesel olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Protokoller ile Türkiye ikili ilişkilerde bir iyileşme adımı atarak bölgesel çözüme de birlikte katkı sağlama, yardımcı olma amacını ortaya koymuştur. Ermenistan’dan da beklenen, ikili ve bölgesel iyi komşuluk ilişkilerine önem ve öncelik vermesidir.