Ermenistan geçtiğimiz günlerde ABD ile bir “stratejik ortaklık komisyonu” kurulması için antlaşma imzalayarak ikili ilişkiler açısından dikkat çekici bir gelişme kaydetmiştir. Rusya ile bozulan ilişkiler ve daha önceki yazılarımızda çokça belirttiğimiz Batı desteği arayışı zaman zaman kendini dini[1], zaman zaman da politik ya da askeri olarak göstermeye devam etmektedir.

ABD ile mevzubahis komisyonun kurulmasına ön ayak olan antlaşma, Ermenistan-ABD ilişkilerinde günümüze kadar kaydedilen en büyük ilerleme olma özelliği taşımaktadır. 14 Ocak’ta imzalanan antlaşma, Blinken’in ifadesiyle ikili ilişkilerde bir dönüm noktasıdır.[2] Savunma, güvenlik söyleminin yanı sıra dünya gündemini sıkça meşgul eden ve siyasi ilişkilere yön veren en önemli unsurlardan enerji de antlaşmanın kapsamına dâhildir. Güvenlik konusunda Ermenistan bakımından en zayıf nokta, ortak askeri tatbikatlara yer verilmesine rağmen, ABD’nin herhangi bir şekilde askeri müdahalesinin veya silah satışının kapsam dışı tutulması olmaktadır. Ermenistan Dışişleri Bakanı Mirzoyan konuyla ilgili açıklamasında bölgedeki barışın tesisi için ABD’nin rolünün kendileri için önemli olduğuna değinmiştir. Daha önce Ermenistan yetkilileri tarafından Rusya’nın arabuluculuk teklifi sonrası yapılan açıklamalar doğrultusunda, barış sürecine dair üçüncü tarafların müdahalesinin istenmediği ve meselenin bölge ülkeleri arasında ele alınması gerektiği söylemlerine[3] karşı bu durum çelişki yaratmış görünmektedir.

Komisyon ile hâlihazırda kurulmuş iş birliğinin farklı alanlarda geliştireceği belirtilmiştir. Bu alanların çerçevesi dâhilinde yukarıda belirttiğimiz temel hususlar dışında adalet ve demokrasi de yer almaktadır. Ermenistan’ın anayasa değişikliği arifesinde olduğu bu süreçte adalet ve demokrasi yönündeki iş birliğine yapılan vurgu dikkat çekicidir. Azerbaycan-Ermenistan barış süreci için önemli unsurlardan olan ve sıkça karşımıza çıkan; Ermenistan Anayasası’ndaki, komşulardan toprak taleplerine dayanak oluşturan Bağımsızlık Bildirgesi’ne yapılan atfın kaldırılması sorunu gündemdeki yerini korumaktadır. ABD’nin bu sürece taraflı yaklaşımı bilinmektedir, Anayasa değişikliği süreci için adalet ve demokrasi hususunda iş birliğinin ön plana çıkarılması bu konuyu da akla getirmektedir.

Blinken’ın açıklamalarına göre ABD, Ermenistan’a gelecek ay bir gümrük ve sınır devriye ekibi sevk etme kararı almıştır.[4] Bu kararın bölge güvenliğini geliştirme maksadıyla alındığı da belirtilmiştir. Ermenistan’ın artan savunma bütçesi, başta Hindistan olmak üzere silah satın alımında yaşanan artış ve nihayet ABD ile yapılan antlaşma sonucu kurulan komisyonun güvenlik/savunma alanında iş birliğini yazılı hale getirmesi; açıklamada belirtilen bölge güvenliği hususunda kaygıya sebep olmaktadır.

Söz konusu antlaşmanın imzalanması sonrası yapılan açıklamalarda Ermenistan’ın bölge güvenliği ve sağlığı açısından büyük bir tehdit teşkil eden Metsamor Nükleer Santrali’nin iyileştirme ve geliştirme süreçlerinin ABD ile yürütüleceği de bildirilmiştir.[5] Bilindiği üzere 2023 yılında yapılan bir antlaşma ile bu ıslah işi Rusya’ya devredilmişti.[6] Ermenistan’ın Rusya ile bağlarını gün geçtikçe zayıflattığına dair önemli delillerden biri olan Metsamor, aynı zamanda son zamanlarda Batı’ya yönelik yakınlaşma siyasetini de bir kez daha gözler önüne sermiştir.

Ermenistan’ın gündemini meşgul eden ve bölge açısından önemli olan bir diğer husus da Ermenistan’ın AB üyeliği sürecidir. Üyelik için gereken düzenlemeleri sağlamlaştıracak kanuni adımların atıldığı bu süreçte Ermenistan’ın üyelik için hevesli ve umutlu olduğu göze çarpmaktadır. Ne var ki bu durum, bölge gerçekleriyle uyuşmamaktadır. Rusya ile zamanla azalan ikili ilişkiler, Batı’yla kurulan yakın temaslar ve basına yansıyan karşılıklı destek söylemleri Ermenistan’ın önümüzdeki dönem için dış politika rotasını çizmiş görünmektedir. Fakat sık sık atıf yapılan barış süreci, bölgesel istikrara ve refaha duyulan ihtiyaç; Batı’nın bölge genelindeki tavrı ile çelişmektedir. Başta barış süreci ve Ermenistan-Azerbaycan arası ilişkilerdeki Ermenistan yanlısı tavır olmak üzere; Gürcistan’ın yabancı etki yasası ile alakalı da kendini gösteren ABD baskısı bölge için yapıcı bir görünüm sunmamaktadır.

Sonuç olarak; Ermenistan ve ABD arasında imzalanan ve ikili ilişkilerde taraflar açısından bir dönüm noktası teşkil ettiği belirtilen stratejik ortaklık komisyonu antlaşması, Ermenistan’ın Batı desteği arayışının son hamlesi olarak yorumlanabilir. Dışişleri Bakanı olarak son icraatlarından birini Ermenistan ile ikili ilişkiler alanında gerçekleştiren Blinken’ın antlaşma hakkındaki açıklamaları da bölgenin istikrar ve refahı söylemi altında Ermenistan’ın çıkarları esas alınarak kurulmuş komisyonun gerçek amacını ortaya koymaktadır. Güney Kafkasya’daki gerilimlerin çözülebilmesi için yapıldığı ifade edilen tek yanlı açıklamalar ve taraflı tutumlar, Batı’nın bölge istikrarına katkı sağlayabileceğine dair inandırıcılığı zedelemektedir.