Geçtiğimiz günlerde düzenlenen Antalya diplomasi forumunda ortaya çıkan son gelişmeleri daha önce değerlendirmiştik. Türkiye ile Ermenistan arasındaki gelişmeler, iki dışişleri bakanı arasında görüşme ve karşılıklı özel temsilcilerin temasları son döenmde dikkat çeken gelişmelerdi. Türkiye açısından Ermenistan’la ikili ilişkilerde normalleşme, bölgesel barışa katkı sağlayacak bir adım olarak değerlendiriliyor. Dolayısıyla Türkiye ve Ermenistan arasındaki normalleşme sürecini, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki gelişmelerden ve bölgesel konjonktürden bağımsız düşünmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

Bu çerçevede, karşılıklı kara ve demiryollarının açılması ve bölgesel ulaşım ağlarının yeniden tesis edilebilmesi gibi konuların karşılıklı temaslarda özel bir yer tuttuğu biliniyor. Nitekim, Ermenistan Başbakanı Paşinyan, geçtiğimiz günlerde verdiği bir demeçte Türkiye’ye Gümrü-Kars demiryolu hattı ile demiryolu bağlantısının sağlanabilmesi için revize çalışmalarının başlayacağını söylemesi, olumlu görülebilecek mesajlardandı[1]. Ancak Antalya Diplomasi Forumunda Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ve Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Dış politika Danışmanı Hikmet Hacıyev’in açıklamalar kafalarda soru işaretleri oluşturdu. Zira bu açıklamalardan en azından bölgesel ulaşım yollarının tesisi konusunda bazı pürüzler olduğu anlaşıldı. Bayramov, Ermenistan ortak çalışma komisyonunda belirlenen güzergahlardan birine odaklandığını ve Zangezur koridorunu bloke etmek istediğini söyledi.

Azerbaycan bir yıldır kendi toprakları içerisinde kalan kısımda özellikle Ermenistan işgali süresince tahrip olan karayollarını asfaltlama çalışmalarını sürdürüyordu. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Bayramov da verdiği demeçte Azerbaycan’ın daha fazla vaki kaybetmek istemediğini Ermenistan ile anlaşma sağlanması halinde dahi yıllar alabilecek yenileme çalışmalarını kısaltmak için ellerinden gelen çabayı sarf ettiklerini söyledi. Ancak Ermenistan’ın güzergah belirleme konusunda çelişkili bir tutum takınması nedeniyle Azerbaycan’ın İran’la anlaşarak Azerbaycan-Nahcivan bağlantısını Ermenistan sınırından geçen hatta paralel başka bir hat üzerinden sağlayacakları anlaşılıyor.[2]

Bir diğer önemli gelişme de Azerbaycan tarafının Ermenistan’a nihai barış anlaşmasının imzalanabilmesi için uluslararası hukuk çerçevesinde hazırlanan “5 ilke” oldu. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Leyla Abdulleya’nın açıkladığı ve Ararat Mirzoyan’ın da doğruladığı ilkeler şöyle[3]:

• Karşılıklı egemenlik, toprak bütünlüğü, uluslararası tanınan sınırların dokunulmazlığı ve siyasi bağımsızlığa saygı duyulması,
• Karşılıklı toprak iddiasında bulunulmadığının teyit edilmesi ve gelecekte de böyle bir iddiada bulunulmaması için yasal bağlayıcılığı olan bir yükümlülük altına girilmesi,
• Devletler arası ilişkilerde birbirlerinin güvenliğini tehlikeye atmaktan, hem siyasi bağımsızlığa hem de toprak bütünlüğüne karşı tehdit veya kuvvet kullanmaktan ve BM Şartı'nın Amaçlarıyla bağdaşmayan herhangi bir eylemde bulunmaktan kaçınma yükümlülüğü altına girilmesi,
• Ülke sınırlarını belirlenip işaretlenmesi ve diplomatik ilişkilerin kurulması,
• Ulaşım ve diğer iletişim yollarının açılması, karşılıklı çıkar çerçevesinde uygun şekilde diğer iletişim hatlarının ve ulaşım yollarının inşa edilmesi.

Azerbaycanlı yetkililer bu ilkeleri Ermenistan tarafına sunduktan sonra nihai barış anlaşmasını bu çerçevede yapmak üzerine cevap beklediklerini beyan ettiler. 15 Mart’ta Ermenistan Dışişleri Bakanı basına verdiği demeçte Azerbaycan’a cevabın verildiğini ifade etti. Mirzoyan verdiği röportajdan Ermenistan tarafının AGİT Minsk grubu çerçevesinde müzakereleri sürdürme yönündeki isteklerinin yinelendiği anlaşılıyor. Nitekim Ermeni yetkililer son dönemde gerçekleştirdikleri temaslarda “önkoşulsuz” müzakerelere “AGİT çerçevesinde” hazır olduklarını ifade ediyorlar.[4] Sınır işaretleme çalışmaları için de uluslararası farklı mekanizmaların çalışmalara dahil edilmesinin teklif edildiği ancak Azerbaycan’ın bu teklife sıcak bakmadığı anlaşılıyor.[5]

Azerbaycan’ın bu teklife sıcak bakmamasındaki temel neden elbette ki AGİT Minsk grubunu çerçevesinde, 30 yıl boyunca, BMGK Kararlarına rağmen Karabağ’daki işgale deyim yerindeyse göz yumulmuş olması. Azerbaycan’ın, toprak bütünlüğünü yeniden tesis etmek bir yana, yıllar süren müzakerelere rağmen bir barış anlaşması dahi hazırlayamamış, bazılarının taraflı tutumları tescillenmiş AGİT Minsk grubu eş başkanları çerçevesinde bir kez daha müzakerelere dönmek uygun bir seçenek gibi görünmüyor. Öncelikle, Ukrayna krizi çerçevesinde Rusya’ya uygulanan ambargoların, AGİT Minsk grubu eş başkanlık kurumunu dolaylı olarak işlevsiz hale getirdiği söylenebilir. İlave olarak, Ukrayna kriziyle birlikte uluslararası örgütlerde belli birtakım ülkelerin başka ülkelerle ilgili hayati konularda oynadığı sorun çözücü rolün etkinliğinin ne kadar işlevsel olduğu sorunu daha da tartışılır hale geldi. Bu çerçevede Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanacak barış anlaşmasının taraflar arasında müzakere edilmesi en mantıklı seçenek olarak karşımızda duruyor.