PDF İndir :
Dr. Erhan Türbedar
TEPAV, 19 Ağustos 2011
Makedonya hükümeti “Üsküp 2014” projesi çerçevesinde başkent Üsküp’ün merkezini yeni bir görünüme kavuşturmaya devam ediyor. İnşa edilen yeni binalarla, eski binalar üzerindeki yenileme çalışmalarıyla ve değişik heykellerle, Üsküp’ün merkezi adeta görkemli antik bir kente benzetilmeye çalışıyor. Heykeller içinden en çok dikkat çekeni ise, resmi açılışının Eylül 2011’de yapılması öngörülen dev Büyük İskender heykelidir. Üsküp 2014 projesinin maliyeti açıklanmıyor ise de, tahminler 200-500 milyon Avro aralığında yapılıyor. Halkın bir kısmı, işsizlik oranının yüzde 33’ü aştığı ve vatandaşların yaklaşık üçte birinin yoksulluk sınırının altında yaşadığı ülkede heykellere yüklü harcamaların yapılmasına karşı çıkıyor. Ülkedeki azınlıklar ise, Üsküp 2014 projesiyle sadece Makedon ve Ortodoks Hristiyan kültürüne yatırım yapılıyor olmasından rahatız oluyor. Büyük İskender’i kendi ataları olarak gören Yunanlar ise Makedonya’nın bu projesini tahrik edici buluyor.
Balkan ülkelerinin tarih yazımında, etnik kökenin antik dönemlere kadar uzatılması bir itibar meselesine dönüşmüş bulunuyor. Mitolojik kökenlerle bağlantı kurmakla ise ilgili ulusun kimliğine bozulmamış bir tarihsel süreklilik kazandırılmaya çalışılıyor. Oysa Balkanlar’a değişik imparatorlukların hükmetmiş olması yüzünden, tarih içinde Balkan halklarının devletleri ve devletin varlığına bağlı kimlikleri de birçok kesintiye uğramıştır. Antik mirasa sahip çıkma yarışında Balkanlar’da Yunan tarihçileri öncüllük etmektedir. Nitekim modern Yunanlar, antik Helen mirasının tamamen kendilerine ait olduğunu iddia ediyor. Bu yüzden Yunanistan, tarihsel mirası olarak gördüğü “Makedonya” isminin komşu ülkesi tarafından kullanılıyor olmasına yıllardır karşı çıkıyor.
Makedonya Cumhuriyeti’nde ise, antik Makedon devletinin nüfus yapısının etnik ve kültürel açıdan homojen olmadığı gerçeğinden hareketle, bugünkü Makedon ulusunun köklerini antik Makedon devletine kadar uzatma çabaları bulunuyor. Bir başka ifadeyle, bugünkü Makedonya tarihçileri Büyük İskender’in antik devleti, Orta Çağ Balkan yöneticilerinden Çar Samuil ve modern Makedonya arasında tarihsel bağlantıları kanıtlamaya çalışıyor. Son yıllarda ise Makedon tarihçilere en büyük destek, beş yıldır işbaşında olan Makedonya Başbakanı Nikola Gruevski’den geliyor. Gruevski hükümeti, ülkenin milli kahramanları olarak muamele gören Büyük İskender ve Çar Samuil’in heykellerini Üsküp’ün merkezine dikmekle kalmıyor, aynı zamanda bunların adlarıyla havaalanını, yolları ve okulları adlandırıyor.
Bulgarlar açısından Çar Samuil Bulgaristan tarihinin yöneticilerinden biridir. Bu yüzden Samuil’in bugünkü Makedonya tarihinin kahramanı olarak gösteriliyor olmasından Bulgarlar rahatsız oluyor. Diğer taraftan Makedonya’nın Büyük İskender’e sahip çıkıyor olması Yunanistan’ı fazlasıyla geriyor. Genel olarak Yunanlar Gruevski hükümetini, Makedon ulusunun yeni tarihini yapay bir şekilde yaratmaya çalıştığı yönünde suçluyor. Gerçi bazı Makedon asıllı entelektüeller de, Makedonya hükümetinin Makedon etnik kimliğini reform
etmeye çalıştığını ve bu amaçla Üsküp 2014 projesini geliştirdiğini itiraf ediyor. Gerçekten de, Büyük İskender’in antik devleti ile bugünkü Makedonya arasında tarihsel bağlantılar kurmak, dolaylı yoldan Makedonların Slav kökenini reddetmek anlamına geliyor.
Makedon etnik kimliğinin “reform edilme süreci” Makedonların önemli bir kısmı tarafından destekliyor. Nitekim bu doğrultudaki milliyetçi söylemleri sayesinde Başbakan Gruevski 5 Haziran 2011’deki erken meclis seçimini kazanmayı ve bir önceki hükümet ortaklığını yeni dönemde de sürdürmeyi başardı. 28 Temmuz’da yeni hükümeti kurar kurmaz, Gruevski Yunanların talepleri doğrultusunda ülkenin ismini değiştirme niyetinde olmadıklarını açıkladı. Bu yöndeki duruşuna ise Makedonya Cumhurbaşkanı Gjorge Ivanov’dan da destek geldi. Bütün bunlar ise, Makedonya ile Yunanistan arasındaki isim sorununun süreceğine ve Atina’nın Makedonya’nın NATO ve AB üyeliğine engeller çıkartmaya devam edeceğine işaret ediyor.
Uluslararası Kriz Grubu tarafından hazırlanan 11 Ağustos 2011 tarihli raporda, Gruevski hükümetinin Makedon milliyetçiliğini tırmandırdığına dikkat çekiliyor. Oysa bir milliyetçilik her zaman başka milliyetçilikleri de kışkırtır. Bu kapsamda, Makedonya’daki Arnavut ve Türkler, Üsküp 2014 projesinin kendi tarihlerine ve kültürlerine ait değerleri yansıtmıyor olmasından dolayı rahatsızlıklarını dile getiriyor. Makedonya’nın çok uluslu ve çok kültürlü bir devlet olduğunu gerekçe gösteren Arnavut ve Türkler, kendi tarihine ait kahramanların heykellerinin de Üsküp’ü süslemesini talep ediyor. Benzer şekilde, Üsküp’ün merkezine yeni bir kilisenin inşa edilmesine karşılık, yeni bir camiye de yer verilmesi isteniyor. Bu yöndeki çekişmeler ise, 13 Ağustos 2011’de Ohri Barış Anlaşması’nın 10. yıldönümünü kutlayan Makedonya’da, zaman zaman etnik ilişkileri geren gelişmelerin yaşanmasına sebebiyet verebiliyor.
