
Rusya ile Ukrayna arasında 2019 yılında imzalanan anlaşmanın 2025 itibariyle sona ermesinin ardından Kiev’in anlaşmayı yenilemeyi reddetmesi sonucunda Gazprom, Rus gazının Ukrayna üzerinden Avrupa’ya akışının yılbaşı sabahı durdurulduğunu duyurdu. Böylece Sovyetler Birliği dönemine dayanan ve 2022 yılında başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan günümüze değin de kesilmeyen enerji rotası sona erdi. Ukrayna’ya yılda 1 milyar dolara kadar transit ücreti kazandıran bu sevkiyatın durdurulması, Ukrayna devlet başkanı Zelenski tarafından “Moskova’nın en büyük yenilgilerinden biri” ve Polonya dışişleri bakanı tarafından da Avrupa için “yeni bir zafer” olarak nitelendirilirken Slovakya başbakanı Fico ise bu olayın Rusya Federasyonu’ndan ziyade AB için zorlayıcı sonuçları olacağına dikkat çekmiştir.[1] Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zaharova da Rus doğalgazındaki kayıpların Avrupa’ya ekonomik olarak zarar verdiğini ve bu durumdan ABD’nin faydalandığını dile getirmiştir.
Bu gelişme, Avrupalı devletlerin özellikle Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası artan enerji güvenliğini tesis etme hedefleri doğrultusunda enerji konusunda Rusya’ya olan bağımlılıklarını azaltma hedefleriyle yakından ilişkilidir. Rus gazının Avrupa pazarındaki payı, Şubat 2022’den bu yana yaklaşık olarak yüzde 35’den yüzde 8’e düşüş göstermiştir. Slovakya, Macaristan ve Avusturya’nın her ne kadar bu dönemde de Rus gazına olan bağımlılıkları sürse de alternatif kaynakları güvence altına alarak kesintiye hazırlanmışlardı. Slovakya ve Avusturya alternatif tedarik anlaşmaları yaparken Macaristan da Karadeniz’in altından geçen TürkAkım boru hattı üzerinden Rus gazı almaya devam edecek. Buna karşın bu adımın ilk ve ciddi etkisi, Transdinyester[2] bölgesinde sıcak su ve ısıtma kesintileri ile endüstriyel faaliyetlerin durması şeklinde görülmüştür.[3]
Anlaşmayı uzatmak için geçen yıl yapılan müzakerelerde Rusya ile Azerbaycan’ın birbirlerine gaz satmaları ve transit gazın Azerbaycan gazı olarak markalanması seçeneği de önerilmiştir ancak bu seçenek de Ukrayna hükümeti tarafından reddedilmiştir. Eğer bu seçenek kabul edilmiş olsaydı Azerbaycan, Rusya’dan gaz alırken Rusya da Ukrayna’ya Azerbaycan etiketli gazı tedarik etmeye devam edecekti. Kısaca gaz akışında bir değişiklik olmayacaktı.[4] Buna karşın AB, LNG ithalatı seçeneği üzerinde durmaktadır.
Avrupa’da Rus Gazı Dönemi Sona mı Erdi?
Kiev’in bu hamlesi, Moskova’nın Avrupa enerji piyasalarındaki onlarca yıllık hakimiyetinin sonu olarak yorumlansa da bu yorum için henüz erkendir. Avrupa Komisyonu sözcüsü, Avrupa gaz altyapısının Rus menşeli olmayan tedarikler için yeterince esnek olduğunu ve 2022’den bu yana LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) ithalat kapasitelerini arttırdıklarını ifade ederek AB’nin kesinti için hazırlandığını beyan etmiştir. AB, savaşın başlangıcından itibaren boru hattı yoluyla Norveç’ten ve LNG nakliyesi yoluyla da Katar ile ABD’den yaptığı ithalatını arttırarak Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltmıştır.[5] Bu bakımdan Avrupa’nın LNG talebinin esas nedeninin enerji güvenliği meselesi olduğu söylenebilir.
Tarihsel olarak bakıldığında Avrupalı devletler doğalgaz tedariklerini esas olarak boru hatları vasıtasıyla gerçekleştiriyorlardı ve bu ithalatın yaklaşık üçte birini Rus gazı oluşturuyordu. Ülkelere göre farklılık gösteren bu oran, Almanya için yüzde 65 ve Bulgaristan için ihtiyacının tamamı şeklinde yüksek oranlar olabilmektedir. Coğrafi yakınlık ve Rusya’dan boru hattı vasıtasıyla yapılan ithalatın görece düşük fiyatta olması, LNG ithalatını Avrupa için cazip kılmamaktaydı ancak Rusya-Ukrayna Savaşı, Avrupa’nın enerji politikalarında bir dönüşüme sebebiyet vermiştir. Bu doğrultuda Avrupa devletleri temel olarak üç strateji izlemektedir: 1) LNG başta olmak üzere diğer alternatiflere yönelme, 2) Avrupa’nın yerel enerji üretimini arttırma, 3) talebi azaltma ve enerji verimliliğini arttırma. Norveç ve diğer bölgelerden boru hatları vasıtasıyla yapılan ithalatın sınırlı olması nedeniyle LNG gündeme gelmiştir.[6] LNG ithalatı, Avrupa’nın enerji arz güvenliği bakımından kısa vade için bir çözüm teşkil edebilse bile orta ve uzun vade için Avrupa’nın iklim hedefleri de göz önünde bulundurularak sürdürülebilirliğinin derinlemesine etüt edilmesi gerekmektedir.
Doğalgaz, dünyadaki birçok ülke için hayati bir enerji kaynağıdır. Uluslararası Enerji Ajansı'na göre, küresel doğalgaz tüketimi son on yılda istikrarlı bir şekilde artmıştır ve talebin önümüzdeki yıllarda da artmaya devam etmesi beklenmektedir. Arz açısından ABD şu anda en büyük doğal gaz üreticisidir ve onu Rusya ile İran izlemektedir. Ülkelere göre arz payı ile ilgili olarak, Rusya şu anda en büyük doğal gaz ihracatçısı olup onu Katar ile Norveç izlemektedir. Amerika Birleşik Devletleri, kaya (shale) gazı arzı nedeniyle son yıllarda önemli bir ihracatçı haline gelmiştir. İthalatçılar açısından, Japonya şu anda en büyük sıvılaştırılmış doğal gaz ithalatçısıdır ve onu Çin ile Güney Kore izlemektedir. Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerde gaz talebinin hızlı büyümesi, (bu ülkeler doğal gaz kullanımlarını artırdıkça, sınırlı LNG arzı için rekabet yoğunlaştıkça, potansiyel fiyat dalgalanmalarına ve tedarik zinciri kesintilerine yol açtıkça) Avrupa'daki gaz arzının istikrarı için bir zorluk teşkil etmektedir.[7]
Rus Gazına Alternatif Olarak ABD Gazı
CEDIGAZ ve GIIGNL verileri incelendiğinde Avrupa’nın (AB-27 ve BK) LNG ithalatındaki ABD’nin payının yıllara göre artış gösterdiği (özellikle 2022 ve sonrası) ve mevcut durumda ithalatın yaklaşık yarısını oluşturarak en büyük tedarikçi haline geldiği görülmektedir. Verilerde Birleşik Devletler’i Katar izlemektedir.[8]
Avrupa Komisyonu, LNG’yi bir yandan enerji arzının güvenliğine yönelik tehditlere karşı bir sigorta poliçesi olarak adlandırırken diğer yandan da iklim değişikliği ile mücadelede katkıda bulunabileceği görüşünü benimsemektedir. AB ile ABD arasındaki LNG ticaretinin önümüzdeki yıllarda daha da artmasına yönelik bir potansiyel görülmekte ve rekabetçi bir fiyatlandırmayla LNG’nin AB gaz tedarikinde önemli bir rol oynayabileceği ve arz çeşitliliği ile enerji güvenliğini arttırabileceği öngörülmektedir.[9] 2024 yılında ABD’nin Avrupa’nın LNG ithalatındaki payı, yüzde 55’e yükselmiştir. 2025 yılı için ise Rusya’dan yapılan ithalatın büyük ölçüde kesilmesi göz önünde bulundurulduğunda ABD’nin ihracat büyümesinin artacağı tahmin edilmektedir.[10]
Avrupa’ya Tek Güzergah: TürkAkım
Baltık Denizi'nden Almanya'ya uzanan “Nord Stream” doğalgaz boru hattının 2022'de patlatılması, Belarus üzerinden geçen Yamal-Avrupa boru hattının kapatılması ve Ukrayna’nın da transit geçişi durdurmasıyla TürkAkım, Rus gazı için tek Avrupa güzergahı haline gelmiştir.
Ocak 2020 tarihinde faaliyete geçen TürkAkım boru hattı, Ukrayna’nın adımından sonra Rus gaz ithalatı için transit güzergahların sona ermesiyle daha da önemli bir çıkış noktası haline gelmiştir. Türkiye, enerji konusunda çok sayıda kaynak ülkeye yakın bir konumda yer almakta ve bölgesel gaz ticareti için bir merkez teşkil etmektedir.[11] TürkAkım’ın toplam kapasitesi yıllık 31,5 milyar metreküptür[12] ve 2024 yılında 16,7 metreküp miktarında sevkiyatla Ukrayna’dan daha fazla Rus gazını AB ve Moldova’ya ulaştırmıştır. Savaştan önce Avrupa’ya dört güzergahtan Rus gazı sevkiyatı yapılırken şu an TürkAkım tek güzergahı oluşturmaktadır. Buna karşın mevcut durumda TürkAkım, Ukrayna’dan kaybedilen akışı tek başına telafi edecek kapasiteye sahip değildir.[13] Ukrayna üzerinden yapılan sevkiyatın askıya alınması, Avrupa’nın bir yandan LNG ithalatını arttırması ile sonuçlanırken diğer yandan da Türkiye üzerinden boru hattı ile gerçekleştirilen sevkiyatın arttırılmasını da gerektirebilecektir. Böylece TürkAkım’ın potansiyel olarak genişletilmesi, Avrupa’nın yaşayacağı kaybı telafi edebilecektir. Bunun yanında olası bir Katar-Türkiye doğalgaz boru hattı projesi de Avrupa’nın kaynak ve güzergah çeşitliliğini arttırarak arz güvenliğine katkıda bulunabilecektir.[14] AB ülkeleri için LNG ithalatı, hem ABD ile olan ilişkileri geliştirmek için bir politika enstrümanı olması hem de Rus gazı için bir alternatif olması bakımından cazip gözükse de sürdürülebilir ve uzun vadeli bir çözüm olup olmadığı konusunda henüz belirsizliğini korumaktadır. Bütün bunları göz önünde bulundurduğumuzda mevcut koşullar altında Türkiye’nin enerji konusunda bölgesel bir merkez olarak önünde uzun vadeli fırsatlar mevcuttur ve Türkiye, TürkAkım başta olmak üzere mevcut boru hatları güzergahlarının yanına yeni boru hattı projelerini de ekleyerek bu rolünü ve dolayısıyla da bölgesel nüfuzunu artırma potansiyeline sahiptir.
*Görsel: BOTAŞ
[1] Shaun Walker, “Russian gas flows to Europe via Ukraine cease as transit agreement expires,” The Guardian, 1 Ocak 2025, https://www.theguardian.com/world/2025/jan/01/breakaway-moldovan-region-cuts-heating-and-hot-water-as-russia-stops-gas-flow.
[2] Trandinyester, de jure olarak BM tarafından Moldova’nın bir parçası olarak kabul edilen ancak Moldova içinde tek taraflı bağımsızlığını ilan etmiş de facto bir cumhuriyettir.
[3] “Russian gas shutdown forces closure of almost all industry in Transnistria,” The Guardian, 2 Ocak 2025, https://www.theguardian.com/world/2025/jan/02/moldovan-region-transnistria-shuts-down-its-industries-after-loss-of-russian-gas.
[4] Ugnė Keliauskaitė ve Georg Zachmann, “The end of Russian gas transit via Ukraine and options for the EU,” Bruegel, 17 Ekim 2024, https://www.bruegel.org/analysis/end-russian-gas-transit-ukraine-and-options-eu.
[5] Vladimir Soldatkin ve Dan Peleschuk, “Russian gas era in Europe ends as Ukraine stops transit,” Reuters, 1 Ocak 2025, https://www.reuters.com/business/energy/russia-halts-gas-exports-europe-via-ukraine-2025-01-01/.
[6] Zwickl-Bernhard, Sebastian, and Anne Neumann. “Modeling Europe’s Role in the Global LNG Market 2040: Balancing Decarbonization Goals, Energy Security, and Geopolitical Tensions.” Energy 301 (August 15, 2024): N.PAG. doi:10.1016/j.energy.2024.131612.
[7] Botão, Rodrigo Pereira, Hirdan Katarina de Medeiros Costa, and Edmilson Moutinho dos Santos. “Global Gas and LNG Markets: Demand, Supply Dynamics, and Implications for the Future.” Energies (19961073) 16, no. 13 (July 1, 2023): 5223. doi:10.3390/en16135223.
[8] Victoria Zaretskaya, “The United States remained the largest liquefied natural gas supplier to Europe in 2023,” U.S. Energy Information Administration, 29 Şubat 2024, https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=61483.
[9] “EU-US LNG TRADE: US liquefied natural gas (LNG) has the potential to help match EU gas needs,” European Comission, https://energy.ec.europa.eu/system/files/2022-02/EU-US_LNG_2022_2.pdf.
[10] “US LNG exports soar, Europe remaining the main destination,” Euractiv, 3 Ocak 2025, https://www.euractiv.com/section/eet/news/us-lng-exports-soar-europe-remaining-the-main-destination/.
[11] Fuat Kabakcı, “Ukrayna'dan Rus gaz akışının durması Türkiye'yi Avrupa'nın enerji tedarikinde kritik hale getiriyor,” Anadolu Ajansı, 4 Ocak 2025, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/ukraynadan-rus-gaz-akisinin-durmasi-turkiyeyi-avrupanin-enerji-tedarikinde-kritik-hale-getiriyor/3441565.
[12] “TürkAkım Projesi,” BOTAŞ, https://www.botas.gov.tr/Sayfa/turkakim-projesi/123#:~:text=Toplam%20kapasitesi%2031%2C5%20milyar,Avrupa%20%C3%BClkelerine%20do%C4%9Fal%20gaz%20ta%C5%9F%C4%B1yacakt%C4%B1r.
[13] “TurkStream is now the only route for Russian gas to Europe,” bne IntelliNews, 13 Ocak 2025, https://www.intellinews.com/turkstream-is-now-the-only-route-for-russian-gas-to-europe-361174/.
[14] Bekir Caner Şafak, “Katar-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı Projesinin Canlandırılması,” Avrasya İncelemeleri Merkezi, 25 Aralık 2024, https://avim.org.tr/tr/Analiz/KATAR-TURKIYE-DOGALGAZ-BORU-HATTI-PROJESININ-CANLANDIRILMASI.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
KİEV’İN RUS GAZININ AVRUPA’YA SEVKİYATINI DURDURMASININ ARDINDAN TÜRKAKIM’IN ARTAN STRATEJİK ÖNEMİ
Bekir Caner ŞAFAK 16.01.2025 -
TRANS-HAZAR İŞBİRLİĞİ: GÜNEY KAFKASYA’DA DEĞİŞEN STRATEJİK DENGELER
Bekir Caner ŞAFAK 05.02.2025 -
KATAR-TÜRKİYE DOĞALGAZ BORU HATTI PROJESİNİN CANLANDIRILMASI
Bekir Caner ŞAFAK 25.12.2024
-
LOS ANGELES BELEDİYE SEÇİMLERİNDE KISTAS TÜRK DÜŞMANLIĞI MI?
Hazel ÇAĞAN ELBİR 27.10.2022 -
NEMESİS OPERASYONU, ASALA CİNAYETLERİ VE HOCALI KATLİAMINDAN BUGÜNKÜ “ERMENİ DÜŞMANLIĞI” UYDURMASINA UZANAN ERMENİ YOLCULUĞU
AVİM 13.03.2019 -
YANLIŞ BİR İSİMLENDİRME: BATI BALKANLAR
Teoman Ertuğrul TULUN 12.07.2017 -
ERMENİSTAN, KGAÖ ÜZERİNDEN RUSYA İLE İLİŞKİLERİ SORGULUYOR
Gözde KILIÇ YAŞIN 05.12.2022 -
ERMENİLERİN TARİHLERİNİ DAHA İYİ ARAŞTIRMASI GEREKİYOR
Yiğit ALPOGAN 03.03.2023
-
THE ARMENIAN QUESTION - BASIC KNOWLEDGE AND DOCUMENTATION -
THE TRUTH WILL OUT -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
ERMENİ SORUNU - TEMEL BİLGİ VE BELGELER (2. BASKI)
-
“ERMENİ DİASPORASININ 1915 OLAYLARI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ” BAŞLIKLI KONFERANS