2010 yılından bu yana İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin yönetimini üstlenen Patrik Genel Vekili Başepiskopos Aram Ateşyan, 24 Mayıs 2017 görevinden istifa ettiğini açıklamıştır.[1] Ateşyan’ın istifa nedenini anlaşılabilmesi için Türkiye Ermenileri Patriği seçimi ile ilgili sürece değinilmesi gerekmektedir.

Yeni bir Türkiye Ermenileri (İstanbul) Patriği seçimi, uzun yıllardır Türkiye’nin Ermeni topluluğunu meşgul eden ve bu topluluk içerisinde ciddi tartışmalara sebep olan bir mesele olmuştur.[2] Mesele, 2008 yılı itibariyle Türkiye Ermenileri Patriği II. Mesrob Mutafyan'ın hastalığı sebebiyle artık görevini yerine getiremez hale gelmesiyle başlamıştır. Patrik fiili olarak görevine yerine getirmemesine rağmen, hâlâ hayatta olduğundan dolayı (Kilise gelenekleri buna izin vermediği için) yeni bir patrik seçilememiştir. Bu sebeple 2010 yılında geçici bir çözüm olarak Başepiskopos Aram Ateşyan Patrik Genel Vekili olarak göreve atanmıştır. 2016 yılında ise İstanbul Ermeni Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi II. Mesrob’u emekli etmiş ve patrik seçimi yapılacağını açıklamıştır. Mart 2017’de ise Patrik seçiminin yürütülmesiyle yetkili olan bir değabah (kayyum[3]) seçimi yapılmış, Almanya’daki Ermenilerin ruhani önderi Başepiskopos Karekin Bekçiyan kayyum seçilmiştir. Ancak İstanbul Valiliği yazılı bir açıklamayla patrik seçim sürecinin mevcut haliyle Ermeni topluğunda huzursuzluk yarattığını belirtmiş ve özetle “kayyum seçiminin Devlet nezdinde bir resmiyeti olmadığını ve Patrik Genel Vekili Ateşyan’ın resmi olarak görevine devam ettiğini” ifade etmiştir.[4]

Valiliğin bu açıklaması sonucunda Patrik Genel Vekili Ateşyan görevine devam edeceğini açıklamış ve özetle yeni patrik seçimi için koşulların uygun olmadığını belirterek patrik seçimi yapılmasını daha ileri bir tarihe bırakmıştır. Ancak Ateşyan, Patrik Genel Vekili olduğu süre boyunca olduğu gibi, bu açıklamadan sonra da Türkiye karşıtlığıyla bilinen Ermeni diasporası ve Türkiye’de öncülüğünü Agos gazetesinin yaptığı bir kesim tarafından yoğun bir karalama kampanyasına maruz kalmış ve adeta dışlanmaya çalışılmıştır (bu karalama dışlanmanın sebeplerine önceki bir yazımda değinilmiştir[5]). Ateşyan bu kampanya sırasında sürekli yerilirken, Karekin Bekçiyan ise bir patrik adayı olarak sürekli olarak övülmüştür. Hatırlatılması gereken bir husus, Bekçiyan’ın “2000’li yılların başından bu yana Almanya’nın Ermeni iddialarını benimseyen ve Alman Protestan kilisesinin desteğini de arkasına alan Türkiye karşıtı çeşitli faaliyetlerin yürütülmesine katkıda bulunmuş” olmasıdır.[6]

İstifa etmesi yönündeki tüm baskılara rağmen Patrik Genel Vekili Ateşyan görevini 24 Mayıs’a kadar sürdürmüştür. Ateşyan, “[patrik] seçim sürecinin önünün açılması için ve gördüğü lüzum üzerine istifa ettiğini” bildirmiştir ve sürecin selameti açısından üzerine düşeni her zaman yapmaya hazır olduğunu da” belirtmiştir.[7] Ancak Ateşyan, yeni patrik seçilene kadar Patrikhanenin olağan işlerini yönetmeye devam edeceğini ifade etmiştir. İstifasının ardından Ateşyan, patrik seçim sürecinin yürütülmesi için Kayyum Bekçiyan’a mektup yazmış ve onu Türkiye’ye davet etmiştir. Mektubunda artık patrik seçimi için koşulların olgunlaştığını ve bu konuda devlet kurumlarından olumlu işaretler aldığını bildirmiştir. Ateşyan, tüm baskılara rağmen neden istifa etmediğini Bekçiyan’a yazdığı mektupta şu şekilde açıklamıştır:[8]

“Genel vekillik görevimizi esas olarak iki hususu gözönünde bulundurarak sürdürdük. Birincisi devlet karşısında Patrikhane sahipsiz ve başsız kalamazdı. İkincisi ise devletle uyum içinde ilerlemeden patrik seçiminin fiilen imkansız olduğuydu. Bu iki zaruri şartı göz önünde bulundurarak ve Patrikhanemizin bekasını tehlikeye atmamak adına sayısız fedakarlıklarda bulunduk ve bizi yıpratmaya yönelik kasıtlı protestolara göğüs gerdik. Bütün bunları Patrikhanemizin çıkarlarını gözeterek yaptık.”

Ateşyan, Bekçiyan dışında aynı zamanda (Ermenistan’da konumlanmış olan) Eçmiadzin Ermeni Katolikosluğu’nun ruhani önderi II. Karekin’e de bir mektup göndermiş ve istifası ve seçim süreciyle ilgili açıklamalarda bulunmuştur.[9] Burada not edilmesi gereken husus, Türkiye’ye karşı yapıcı olmaktan uzak tutumuyla tanınan II. Karekin’in, yetkisi olmamasına rağmen İstanbul Patriği seçim sürecine geçmişte müdahale etmeye çalışmış ve başka bir vesileyle Ateşyan’ı alenen dışlamış olmasıdır.[10] Eçmiadzin Katolikosu, Ermeni Apostolik Kilisesi en üst düzey yetkilileri arasında (Eçmiadzin Katolikosu, Kilikya Katolikosu, İstanbul Patriği ve Kudüs Patriği) kilise geleneklerine göre eşitler arasında birinci sayılmaktadır. Ancak içişlerinde idari bağımsızlığı bulunan İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin önderi olan Ateşyan’ın, normal şartlarda Patrik Seçim süreci ile ilgili Türkiye dışı bir makama herhangi bir açıklama yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Dolayısıyla, Ateşyan’ın bu konuda II. Karekin’e herhangi bir açıklamada bulunma ihtiyacı hissetmesi bile Türkiye dışından Ateşyan’a karşı ne kadar büyük baskı yapıldığını ortaya koymaktadır.

Ateşyan’ın görevinden çekilmesi ve Bekçiyan’a yapılan davet ile beraber, patrik seçim süreci belirgin bir şekilde hareketlenmiştir.  Ateşyan patrik seçimi için koşulların artık uygun olduğunu açıkça ifade etmiş, Bekçiyan ise on gün içerisinde Türkiye’ye geleceğini açıklamıştır. Bekçiyan bu gelişmelerden yakın bir zaman önce II. Karekin’e ziyaret için Eçmiadzin’e gitmiş,[11] sonrasında ise Moskova’da düzenlenen, II. Karekin’in başkanlığını ettiği ve Bekçiyan’ın kayyumluğuna destek çıkan dini bir toplantıya katılmıştı.[12] Bekçiyan, Türkiye’ye on gün içerisinde dönmeden önce Almanya’da bazı randevuları katılması gerektiğini açıklamış, ancak Almanya’da kimlerle görüşeceğine bir açıklık getirmemiştir.[13] Türkiye’ye döndükten sonra Bekçiyan kayyum olarak seçim sürecini daha fazla gecikme olmadan bir sonuca ulaştırmakla yükümlü olacaktır.

Patrik seçimi ile ilgili ortaya çıkan tartışmalar sırasında patrik adayı olacağından bahsedilen dört isim öne çıkmıştı: Aram Ateşyan, Karekin Bekçiyan, İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Ruhani Kurul Başkanı Episkopos Sahak Maşalyan ve Ermenistan’ın Gugark bölgesi ruhani önderi Başepiskopos Sebuh Çulcuyan (beşinci isim olarak ABD’nin doğu eyaletlerindeki Ermenilerin ruhani önderi Khajag Barsamian’dan da söz edilebilir, ancak kendisinin isminden bu aşamada patrik adayı olarak söz edilmemektedir). Bu isimlerin hepsi de Türkiye Ermenileri Patriği olabilmek için gerekli olan Türk vatandaşlığına sahiptir. Ancak bu aşamada sadece Ateşyan ve Bekçiyan’ın aday olacağı kesin gibi gözükmektedir. Patrik seçiminde adayların ne kadar başarılı olacağına dair bir tahminde bulunmak güçtür. Bekçiyan’in adaylığı ise, Almanya’da sergilediği tutum göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’nin Ermeni topluluğuna veya bu topluluk ile Devlet arasındaki ilişkilere nasıl bir katkı sağlayacağı soru konusu olabilecektir.

*Fotoğraf: Agos