ABD Başkanı Trump 26-30 Ekim tarihleri arasında Malezya, Güney Kore ve Japonya’yı kapsayan ziyaretler ile ikinci döneminin ilk Asya turunu gerçekleştirmiştir.  ABD Başkanı’nın Asya turunun gümrük tarifelerinin müzakereleri ve güvenlik boyutları ile öne çıktığını belirtmek mümkündür. Tarife müzakereleri, kritik mineral anlaşmaları, bölgesel barış anlaşmasına aracılık etmesi, Çin lideri ile görüşmesi, savunma konusundaki görüşmeler öne çıkan noktalardır. Bu bağlamda ABD Başkanı Trump’ın Asya turunun, Trump yönetiminin “Make America Great Again” stratejisi ve dış politika vizyonu açısından önemli göstergeler verdiği söylenebilir. Dış politikada ikili anlaşmalar ve görüşmeleri tercih eden ve “barış sağlayıcı” (peace-maker) olarak anılan stratejisinin çeşitli uygulamaları gerçekleşmiştir. ABD lideri Asya turu sırasında, Malezya’da düzenlenen 47. ASEAN Liderler Zirvesi ve Güney Kore’de düzenlenen APEC Liderler zirvesi sayesinde Malezya, Japonya ve Güney Kore liderlerinin yanı sıra Vietnam, Kamboçya gibi Asya-Pasifik bölgesindeki diğer ülke liderleri ile ikili görüşmelerde bulunarak çeşitli anlaşmalar sağlamıştır. Kritik mineraller ve nadir toprak elementleri açısından zengin kaynaklara sahip olan Çin’in yanı sıra Asya-Pasifik’teki diğer ülkeler, nadir toprak elementlerinin %22’sini, nikel rezervlerinin %65’ini ve kobalt rezervlerinin ise %25’ini barındırmaktadır.[1] Bu açıdan ABD liderinin bölge liderleri ile görüşmesinde öne çıkan konu tarife müzakerelerinin yanı sıra kritik mineraller olmuştur.

ABD Başkanının Asya turu detaylı incelendiğinde, ilk ziyaretini Malezya’ya gerçekleştirdiği görülmektedir. Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da düzenlenen 47. ASEAN Liderler Zirvesi sırasında Başkan Trump çeşitli diplomatik temaslarda bulunmuştur. ASEAN Zirvesi için Malezya’da bulunan Japonya, Brezilya, Vietnam, Tayland liderleri ile görüşmüştür. Kamboçya ve Tayland arasında geçtiğimiz aylarda yaşanan çatışma ile ilgili olarak daha önce arabuluculuk girişiminde bulunan ABD Başkanı, Malezya Başbakanı ve söz konusu ülkelerin liderlerinin katılımıyla Kamboçya-Tayland arasında barış bildirgesinin imzalanmasına aracılık etmiştir. Ayrıca, Malezya Başbakanı ile görüşerek ABD ve Malezya arasında ABD ulusal güvenliği açısından büyük önem sahip olduğu bildirilen kritik mineraller konusunda bir anlaşma imzalanmıştır.[2] ABD Başkanı Trump’ın Vietnam Başbakanı ile görüşmesinde ise iki ülke arasında ticaret anlaşmasının imzalandığını duyurulmuştur. Benzer bir görüşme Tayland Başkanı ile gerçekleştirilmiştir. Neticede, Tayland ve Vietnam ile ABD mallarına uygulanan gümrük engellerini ele alan ve ABD mallarının pazar erişimini kolaylaştıran anlaşmalar imzalanmıştır.[3] Tayland ile kritik mineraller konusunda anlaşma imzalanmıştır.[4] Bir başka gelişme ise ABD ve Hindistan savunma bakanlığı heyetlerinin ABD ile Hindistan arasında on yıllık bir savunma çerçeve anlaşması imzalamasıdır.[5]

ABD lideri, 28 Ekim tarihinde Asya turunun ikinci durağı olan Japonya’yı ziyaret etmiştir. Japonya’nın yeni Başbakanı Takachi ile görüşme gerçekleştirerek iki ülke arasında kritik mineraller ve ticaret erişimi hakkında anlaşmalar imzalanmıştır. ABD’nin Malezya ve Tayland ile kritik mineraller konusunda imzaladığı anlaşmanın, iş birliğine yoğunlaşan daha genel hatlı anlaşmalar olduğu; ancak Japonya ile imzalanan anlaşmanın ise daha gelişmiş, detaylı ve uygulanabilir çerçeveler içerdiği belirtilmektedir.[6] Japonya’nın yeni Başbakanı’nın güvenlik konusundaki politika görüşleri, ABD’nin Asya’daki politikaları açısından uyumluluk taşımaktadır.

ABD lideri Asya turu kapsamındaki son ziyaretini 30 Ekim tarihinde Güney Kore’ye gerçekleştirmiştir. 31 Ekim-1 Kasım tarihlerinde Güney Kore’de gerçekleşen ABD Başkanı Trump’ın şahsen katılmadığı Asya-Pasifik Ekonomik İş Birliği Zirvesi (APEC) öncesinde gerçekleşen ABD ve Güney Kore liderinin görüşmesinde, ticaret ve güvenlik alanında çeşitli anlaşmalara varılmıştır.[7] Bu bağlamda ABD’nin Güney Kore’ye uyguladığı gümrük vergisi oranı düşürülürken Güney Kore, ABD’ye yatırım taahhüdünde bulunmuştur. ABD’nin çip sektöründe öncü şirketi Nvidia’nın Güney Kore’de çeşitli yatırım ve iş birliği yapılacağı ve Güney Kore’nin nükleer enerjili denizaltı inşa etmesine onay verdiği bildirilmiştir.[8] Güney Kore Başkanı, Japonya Başbakanı gibi ülkesinin savunma harcamalarını arttıracağını ifade etmiştir.[9]

APEC Zirvesi

Güney Kore’nin Gyeongju kentinde 31 Ekim-1 Kasım tarihlerinde APEC “Sürdürülebilir Bir Gelecek İnşa Etmek” temasıyla gerçekleşmiştir. Zirve sonunda yayınlanan “Gyeongju Bildirgesi” kabul edildi ve “Demografik Değişiklikler için Yeni İşbirlikçi Çerçeve” ve “APEC Yapay Zeka Girişimi (2026-2030)” adlı iki belge imzalanmıştır. Böylece APEC gündemine ilk kez “kültürel ve yaratıcı endüstriler” alınırken Asya-Pasifik bölgesindeki demografik sorunlar ve yapay zeka hakkında ortak karar alınmıştır.[10] APEC Zirvesi, Güney Kore’deki yeni yönetimin ilk kez uluslararası bir organizasyona ev sahipliği yapması açısından önem taşımaktadır. APEC Zirvesi’nde özellikle yapay zeka ile ilgili alınan kararlar ve ABD teknoloji şirketi Nvidia’nın Güney Kore’ye yatırımları, yapay zeka konusunda önemli bir merkez olarak öne çıkmak isteyen Güney Kore hedefleri ile paralellik taşımaktadır.[11]

Çin Devlet Başkanı Xi’nin APEC zirvesine katılmak üzere gerçekleştirdiği Güney Kore ziyareti, 2014’ten beri ilk ülkeye yaptığı ilk ziyaret olurken aynı zamanda, Güney Kore Başbakanı Lee ile ilk görüşmesi olmuştur. İki liderin görüşmesinde Çin ve Güney Kore arasında döviz takası anlaşması yenilenmiş ve Asya-Pasifik bölgesinde son dönemde en önemli bölgesel güvenlik sorunlarından biri haline gelen çevrimiçi dolandırıcılık hakkında çevrimiçi dolandırıcılıkla mücadelede iş birliği konusunda Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.[12]

ABD Başkanı Trump ve Çin Devlet Başkanı Xi Görüşmesi

ABD Başkanı Trump ve Çin Devlet Başkanı Xi, 30 Ekim tarihinde Güney Kore’nin Busan kentinde ikili görüşme gerçekleştirdi. Söz konusu görüşme 2019 yılından beri iki liderin ilk görüşmesi olmuştur. ABD’nin, Çin’e ek gümrük vergileri uygulaması ve Çin’in karşılık veren politikaları neticesinde iki ülke arasındaki ticaret sorunları, heyetler arası görüşmelere rağmen devam etmişti. Son dönemde Çin’in kritik minerallere getirdiği ihracat kontrolleri ABD ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere küresel tedarik zincirinde önemli aksaklıklara yol açtı. Bu durum, ABD’nin tarife önlemleri ile ekonomik baskı aracı olarak kullandığı tarife politikalarına karşı Çin’in, karşılık verme kapasitesini arttırdığını göstermektedir. Güney Kore’de gerçekleşen görüşmede resmi bir anlaşmanın imzalanmadığı ancak ticari sorunların çözümü için ortak bir fikir birliğine varıldığı belirtilmiştir.[13] Buna göre, bir yıl süre için mayıs ayında anlaşıldığı üzere ek vergilerin kaldırılarak %10’a indirilmesi, Çin’in ABD’den soya fasulyesi ihracatına devam edeceği, Çin’in son dönemde ihracat kısıtlaması getirdiği nadir toprak elementlerinden beşi üzerindeki kısıtlamaların erteleneceği konularında anlaşılmıştır.[14] Ancak, Çin’in söz konusu kritik minerallerden yedisi hakkındaki kısıtlamalar devam etmektedir. ABD soya fasulyesinin en büyük alıcılarından olan Çin’in, söz konusu ürün ithalatını durdurmasının ABD’nin bazı eyaletlerindeki ekonomik durumu olumsuz etkilediği ve gelecek ABD seçimlerinde olası etkiler doğurabileceği ileri sürülmektedir.[15]

ABD ve Çin arasında ortak fikre varılan bu anlaşmaların gelecekteki siyasi ve ekonomik olaylardan etkilenebileceği göz önüne alınmalıdır. Çünkü ABD-Çin ilişkilerinde tarife engelleri, kritik minerallerdeki ihracat kısıtları gibi ekonomik araçlar iki ülke ilişkilerinde karşılıklı baskı aracı olarak kullanılmaktadır. Bu durum, anlaşmaların doğasını kırılgan hale getirmektedir. Çin’in sahip olduğu nadir toprak elementi kaynağı ve kontrolü sayesinde ihracat kontrolleri aracılığıyla ABD’nin ekonomik baskısına karşılık vermesinin kolaylaştığı görülmektedir.

Sonuç

ABD Başkanı Trump’ın Asya turu, kurumsal iş birlikleri yerine ikili görüşmeleri tercih eden ve barış anlaşmalarına aracılık etmeye çalışan dış politika yaklaşımının önemli bir örneğini teşkil etmektedir. Güvenlik, ticaret görüşmeleri ve kritik mineraller konusundaki anlaşmaların öne çıktığı ABD liderinin Asya turunda, ABD’nin Asya’ya ekonomik ve güvenlik katılımının arttığı görülmektedir. ABD ve Çin liderinin Güney Kore’de gerçekleşen ikili görüşmesi ABD-Çin arasındaki ticaret savaşı açısından önemli bir duraklama noktası olmuştur. ABD’nin ek vergilerine karşı Çin’in kritik minerallerdeki kontrolleri aracılığıyla baskı aracı oluşturduğu görülmektedir. Tayland-Kamboçya anlaşmazlığının hassas yapısı ve ABD-Çin ilişkilerinde ortaya çıkabilecek yeni siyasi ve ekonomik sorunlar, varılan söz konusu anlaşmaları kırılgan hale getirmektedir ancak bu durum, varılan mutabakatların önemini azaltmamaktadır. Kritik minerallerin, büyük güç rekabetinde ekonomik baskı aracı olarak kullanılabilirken aynı zamanda Malezya örneğinde olduğu gibi iki süper güç ile anlaşma yapacak yeni bir alan olarak öne çıktığı görülmektedir. Bu noktada ülkelerin kritik mineraller konusunda uzmanlığa dayalı politikalar üretmesinin önemi bir kez daha görülmektedir.