10 Kasım 2020’de Rusya arabuluculuğunda Azerbaycan-Ermenistan tarafından imzalanan mutabakatın hızlı şekilde uygulamaya geçmesinin hemen ardından Türkiye ve Rusya arasında varılan anlayışa göre açılması planlanan ortak gözlem merkezi 30 Ocak 2021 itibariyle açıldı. Ortak Gözlem Merkezi Ermeni işgalci güçlerinin 20 Aralık 2020’de boşalttığı Ağdam rayonunda, Hankendi’ne yaklaşık 40 dakikalık mesafede bulunuyor. Merkezde Türkiye’den Tuğgeneral Abdullah Katırcı’nın komutasında 38 asker görevlendirildi. Rusya ordusuna ise Tuğgeneral rütbesinde Viktor Fyodorenko komuta ediyor. Merkezin güvenliği ise Azerbaycan ordusu tarafından sağlanacak[1].

Açılması kararlaştırılan ortak gözlem merkezinin görevleri konusunda ne Rus tarafından ne de Türkiye tarafından ayrıntılı bir açıklama yapılmamıştı. Merkezin açılmasıyla birlikte bir kısım bilgi de basına yansıdı. Öncelikle merkezde Türk-Rus birliklerin ayrı ayrı gözlem odaları olmasının yanı sıra, bir de ortak gözlem merkezi bulunuyor. Dolayısıyla merkezlerde elde edilen bilgilerin doğrudan Ankara’ya ve Moskova’ya iletileceği buradan anlaşılıyor. Türk askerlerinin devriye görevlerine katılıp katılmayacağı henüz belirsizliğini koruyan konulardan bir tanesi olmakla birlikte, İHA’lar aracılığıyla havadan izleme görevi üstleneceği biliniyor[2]. Özellikle karadan yapılan devriyelerin arazi koşulları ve olası olay noktalarına uzaklığı gibi durumlarda yetersiz kalabileceği noktalarda havadan gözlem faaliyetlerinin yürütülmesi ve kayıt altına alınması Türk ordusunun komutasındaki İHA’lar sayesinde gerçekleştirilecek gibi görünüyor.

Elbette ki burada kurulan merkezin üzerinde durulması gereken en önemli misyon kalıcı bir barış sağlanana kadar ateşkes rejimini korumak olacaktır. Nitekim 10 Kasım’da imzalanan mutabakatının ardından Rus barış gücünün koruduğu bölgede önemli ihlaller yaşanmadı.  Ancak Ermenistan’daki siyasi karmaşanın devam etmesi ve Dağlık Karabağ’ı geri almak gibi aşırı hareketlerin canlanması tehlikesi merkezin yapacağı görevi daha da kritik bir hale getiriyor. Ermenistan Devrimci Partisinin aşırıcı beyanatlarının yanı sıra AVİM’de yayınlanan “Ermeni Terörü Yeniden Yüzünü Göstermeye Başladı[3]” başlıklı yazıda da bahsedildiği gibi ASALA tehdidinin tekrar canlanması ihtimalleri bulunuyor. ASALA ve benzeri terör örgütlerinin Dağlık Karabağ’da yeni bir çatışmayı tetiklemek için başta bu bölge olmak üzere, Azerbaycan’da da eylem yapma tehlikesi ciddiyetle izlenmesi gereken bir durum. Bu açıdan Türkiye-Rusya Ortak Gözlem merkezinin üstlendiği görev kadar, bölgesel işbirliğiyle barışın korunmasının gerekliliği de ortaya çıkıyor. 1 Şubat’ta Rusya Güvenlik Konseyi Başkanı Dimitry Medvedev Karabağ’da Türkiye ve Rusya arasındaki işbirliğinin uzun vadeli bir unsuru değil[4] demiştir. Kısa ve orta vadede ise Merkezin görevinin ve misyonunun kapsaması bölgesel güvenlik açısından elzem görünüyor.

Bu noktadan bakıldığında Türkiye’nin Ortak Gözlem Merkezi görevi çerçevesinde sahadan çok merkezden gözlem yapmasının da nedeni daha iyi anlaşılıyor. Keza Rusya ile Türkiye arasında ortak merkezin nerede kurulacağı ve görev tanımı üzerinde yürütülen müzakereler sırasında Ermenistan kamuoyu duruma sert tepki göstermişti. Bunun üzerine Türk-Rus ortak devriyesinin yapılmayacağı ve merkezin Dağlık Karabağ topraklarında olmayacağı yönünde Rusya Dışişleri tarafından açıklamalar yapılmıştı. Terör örgütlerinin tekrar faaliyete geçmesi tehdidiyle bir arada düşünüldüğünde Türkiye’nin İHA’lar aracılığıyla gözlem sürecine dâhil olması, bölgedeki barışçıl ortama zarar verilmek istenmediğini açıkça gösteriyor.

*Fotoğraf: HaberGlobal sitesinden alınmıştır.