Ankara Üniversitesi Asya Pasifik Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (APAM), Japonya’nın Ankara Büyükelçiliği’nin desteğiyle Meiji Japonya’sına 150. Yılından Bakışlar: Seçilmiş Makaleler isimli makale derlemesini 2019 yılında Prof. Dr. Merthan Dündar’ın hazırlamasıyla yayınladı.

Çalışma genel hatlarıyla Türk okuyucuya Meiji Restorasyonu (1868-1912) hakkında bilgi verme misyonunu taşıyor. Bilindiği üzere Osmanlı Devleti ve Japonya birbirine oldukça yakın tarihlerde Batılılaşma sürecine girmişti. Bu sebeple Japonya’nın Batılılaşma sürecinin nasıl bu kadar başarılı olduğu Türkiye’de genel araştırma konularından birisidir ve Japonya’nın modernleşmesine Türk kamuoyunda nostaljik bir ilgi vardır. Kitabın önsözünde 1867’de Meiji modernleşmesine nasıl başlandığından bahsedilirken Japonya’nın homojen nüfus yapısına özellikle dikkat çekilmiştir[1].

Çalışma altı makaleyi kapsamaktadır. İlk makale Tokyo Üniversite’sinden Prof. Dr Kaoru Iokibe’nin “Dini Meşrutiyet ve Enternasyonalizm?: Modern Japonya’nın Meydan Okuması” başlıklı çalışmadır. Bu çalışma Meiji döneminde ulus devlet oluşumunu akılcılığın akıldışılıkla, enternasyonalizmin milliyetçilikle harmanlanması sonucuna bağlamıştır; bu harmanlama elitler ve elit olmayanların arasındaki bölünmeden doğmuş ve o dönemin şartlarında çatışma yerine bu modernleşme paradoksunun devleti ve kimliği inşa etmesinden bahsedilmiştir[2].

İkinci makale Ankara Üniversite’sinden Prof. Dr. Merthan Dündar’ın “Meiji Modernleşmesinin Osmanlı Dönemi Türk Aydınları Üzerindeki Etkisi Üzerine” isimli çalışmasıdır. Bu çalışma Meiji Restorasyonunun Osmanlı aydınları arasında nasıl yankı bulduğu üzerine odaklanmıştır. Çalışmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, fikir adamı ve siyasetçi Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura; eğitimci ve siyasetçi Mustafa Satı Bey, gazeteci yazar Samizade Süreyya, Samipaşazade Sezai, İslamcı aktivist ve fikir adamı Abdürreşit İbrahim, asker, devlet adamı ve entelektüel Orgeneral Pertev Demirhan gibi isimlerin Japonya hakkında yazıkları incelenmiş ve bu şahsiyetlerin Japonya hakkındaki görüşleri aktarılmıştır[3].

Üçüncü makale Boğaziçi Üniversitesi’nden Dr. Erdal Küçükyalçın’ın “Japonya’da Din- Devlet İlişkileri ve Laikliğin Doğuşu” başlıklı çalışmasıdır. Yazara göre Japon modernleşmesinin temelinde din siyaset ayrımı yani laiklik ilkesi yatar[4]. Günümüz Japonya’sında devlet tüm dini örgütlenmelere eşit mesafede durmakta ve öğretilerine karışmamaktadır. Fakat yazara göre bu denge durumu bir evrimin sonucudur, giriş mahiyetindeki bu yazıda ağırlıklı olarak Budizm’in Japonya’ya gelişinden, Meiji Restorasyonuna uzanan süreçte dinin geçirdiği evreler ve merkezi otorite ile ilişkileri ele alınmıştır.

Dördüncü makale Emeritus Profesör Selçuk Esenbel tarafından kaleme alınan “Meiji Restorasyonu Hakkında Düşünceler” başlıklı çalışmadır. Bu çalışmada Esenbel, Meiji Restorasyonunun Türk kamuoyunda modernleşmede romantik bir ideal olarak gördüldüğünü iddia etmektedir, kendi kimliğini korurken modernleşen Japonya hakkındaki düşüncelerin doğruluğunu tartışmaktadır. Esenbel’e göre Meiji Restorasyonu sadece bir gelenek ve görenek içinde yoğrulan evrimsel ıslahatlar zinciri olmaktan çok, daha çarpıcı, radikal denebilecek düşünceler ve politikalarının olgunlaştırdığı bir modern tarihtir[5].

Beşinci makale Erciyes Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Volkan Erdemir’in “Meiji Dönemi Japon Edebiyatı’nda Türk İmgesi: Tokuda Shusei’nin “Türk Kralın Dileği” Adlı Masal” isimli çalışmadır. 1900 yılında kaleme alınan bu masal Erdemir tarafından Türkçeleştirilmiş olup, Meiji döneminde edebiyatta Türk imgesi anlaşılmaya çalışılmıştır. Yazarında söylediği gibi bir masaldan yola çıkılarak yapılan bu çalışma deyim yerindeyse okyanusta bir damlayı incelemek olmuştur[6]. Fakat bu masal ve içindeki kurgusal ögeler o dönem Japonyası’nın kabuğundan çıkarak öğrenme alanının Osmanlı İmparatorluğu topraklarına kadar genişlediğini gösteren iyi bir örnektir[7].

Son çalışma Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans öğrencisi Orçun Koçak’ın “Japonya’nın Kayıp Özgürlükçü Anayasası Itsukaichi Üzerine” başlıklı çalışmasıdır. Yazar bu çalışmasında 1880lerde Japonya’da başlayan modernleşme ve Batılılaşma fikrinin hayatın her alanını etkilediğinden ve fikrin halka indiğinden bahsetmiştir[8]. Yazar çalışmada bu hayata geçmeyen anayasayı, o dönemin sonunda Japonya’da uygulamaya geçen anayasa ve Kanun-i Esasi ile kıyaslamıştır.

Altı makalenin derlendiği bu çalışma Türkiye’de Japonya’nın anlaşılması bakımından önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Japonya bugün hayranlık duyulan bir ülke olmakla beraber, ülkeyi özel olarak çalışan akademisyen ve araştırmacılar dışında ne yazık ki gerçekten tanınmamaktadır. Meiji Restorasyonu bugünkü Japonya’yı oluşturan en önemli tarihi süreçlerden biridir. Bu çalışma hem Restorasyonu anlamak hem de Osmanlı İmparatorluğuyla benzerliklerini ve farklılıklarını doğru tahlil edebilmek açısından önem taşımaktadır.