Günümüzde Erivan Ermenistan’ın başkentidir. Bir milyondan fazla nüfusu ile Ermenistan’ın siyasi, mali, sanayii ve kültürel merkezi konumundadır. Fakat 19'uncu yüzyılın başlarında bir Ermeni şehrinden ziyade Azerbaycan-Türk şehri idi. Erivan’ın bir Azerbaycan-Türk şehrinden bir Ermeni şehrine dönüşümü nüfus mühendisliği ve etnik temizlik gibi modern kavramlara en erken örneklerin birini teşkil eder. Bununla birlikte bu rahatsız edici gerçek, Ermeni diasporası sözcüleri ve Ermeni devlet yetkilileri tarafından, sürekli olarak göz ardı edilmiş ve üstü örtülmeye çalışılmıştır. Ermenistan Cumhurbaşkanı Serzh Sargsyan’ın son zamanlarda yaptığı açıklamaları da bu bağlamda değerlendirmek gerekir.
Ermeni Cumhurbaşkanı Sargsyan kısa süre önce Fransa’ya yaptığı resmi bir gezi sırasında hükümetinin Erivan’ın kuruluşunun 2800'üncü yıldönümünü kutlamayı planladığını, şehrin tarih boyunca kesintisiz olarak Ermeni kimliğine sahip olduğuna özel vurgu yaparak açıklamıştır. Ancak, Sargsyan’ın tanımladığı şekilde Erivan’ın kesintisiz ve sürekli olarak bir Ermeni kimliğine sahip olduğu iddiası tarihi gerçeklerle örtüşmemektedir. Daha da ilginç bir şekilde Sargsyan’ın açıklamaları, şehrin Azerbaycan-Türk geçmişine dikkat çeken Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Azerbaycan İlimler Akademisi’nin Tarih Kurumu Başkanı Yagub Mahmudov tarafından dolaylı cevaplar almıştır. Yeni Azerbaycan Partisinin bir kongresinde konuşan Aliyev, “Erivan’ın bizim tarihi toprağımız ve biz Azerbaycanlılar bu topraklara geri dönmeliyiz” şeklinde konuya değinmiştir. Yagub Mahmudov ise benzeri bir şekilde bugünkü Erivan nüfusunu oluşturan Ermenilerin Güney Kafkasya’nın yerli ahalisi olmadığını ve bu topraklara “Çarlık Rusya’sı tarafından yerleştirildiklerini” belirtmiştir.[1]
Erivan’ın kuruluş hikâyesi milattan önce (MÖ) 8'inci yüzyıla kadar gitmektedir. Bu tarihte Urartu Kralı I. Argishti ülkesine kuzeyden gelecek tehditleri engellemek için Erebuni Kalesi’ni kurdurmuştur. Urartuların zamanla zayıflaması ve çökmesi üzerine bölge İranlıların kontrolüne geçmiş ve onlar da burayı MÖ 6'cı ve 4'üncü yüzyıllar arasında yaklaşık iki yüz sene idare etmişlerdir. Daha sonraları ise Büyük İskender ile giriştikleri mücadeleden zayıflayarak çıkan İranlılar bölgenin hâkimiyetini kaybetmiş ve böylece eski Ermeni Krallığı ortaya çıkmıştır. Fakat Ermeni Krallığının bölgedeki hâkimiyeti sürekli olmayacaktı. Bizanslılar ve Sasaniler 4'üncü yüzyılda bu bölgeyi yine kendi aralarında paylaşacaktı. Bunu takiben ise 685 yılında bölgeyi Araplar ele geçirmiş ve Erivan bölgesi Emevi Halifeliğinin kontrolü altına geçmiştir. 11'inci yüzyılda Bizanslılar kısa bir süre bu bölgede tekrar hâkimiyet kurmuşlarsa da, kısa süre sonra 1064 yılında şehir Selçukluların hakimiyetine girmiştir. 1236 yılında ise bölgeye gelen İlhanlı-Moğol ordusu bölgeyi ele geçirmiştir. Bu ise 13'üncü yüzyılın sonunda Türklerin bölgede tekrar hâkimiyet kurması ile sona ermiştir.
Bölgenin sonraki tarihi ise Osmanlılar ve İranlı İmparatorluklar (ki bunlar arasında Türkler oldukça önemli bir yere sahipti) arasında sıkça hâkimiyet değişikliğine sahne olmuştur. 18'inci yüzyılda ise Türk olan Kaçar Hanedanı Revan Hanlığını kurarak bölgeye hâkim olmuştur. Revan Hanlığının bölgedeki hâkimiyeti ise Ruslarla 1828 yılında yapılan Türkmençay anlaşmasına kadar sürmüş ve bu tarihten sonra bölge Rusların kontrolü altına geçmiştir. İşte Cumhurbaşkanı Sargsyan’ın sürekli ve kesintisiz olarak Ermeni kimliğine sahip olduğuna dair iddiaları bu derece gerçeklerden uzaktır.
Rusların bölgeyi ele geçirmesi etnik-dini yapısı üzerinde çok önemli bir rol oynamış ve daha sonradan gerçekleşen nüfus yapısındaki değişikliğin de temel sebebi olmuştur. Bakü Devlet Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı Mehnan Abdullaev’e göre Rusların şehri ele geçirdiği tarihte bölgedeki nüfusun çoğunluğu, daha kesin bir rakamla “%78,4’ü Azerbaycanlı Türklerden oluşmaktaydı.” Ayrıca Abdullaev’e göre “Rus işgali sırasında 359 Azerbaycanlı Türk köyü yok edilmiş ve nüfusları katledilmiş veya evlerinden kovulmuştur.”[2]
İran ve Rus kaynaklarını temel alarak Revan Hanlığı’nın çöküşünü ele alan bir çalışmasında Ermeni tarihçi George Bournoutian Rus hakimiyeti sonucu olarak Revan Hanlığı’nın Müslüman nüfusunun %30’unun “ya öldüğü ya da göç etmek zorunda kaldığını” hesaplamaktadır. Buna ilave olarak ise bölgeye 1832 yılına kadar 45 bin Ermeni yerleştirilmiştir. Bu toplu nüfus değişikliklerine rağmen Ermeniler bölgede bariz bir çoğunluk elde edememişlerdir. Sürekli savaş ve göçlerin sonucu olarak ancak 19'uncu yüzyıl sonlarında ve 20'nci yüzyıl başlarında “Ermeniler bölgede sağlam bir çoğunluk oluşturmuştur.”[3]
Bir zamanlar bu şehrin nüfusunun %80'ini oluşturmalarına rağmen günümüzde Erivan’da tek bir Azerbaycan Türkü bile kalmamıştır. Peşi sıra birbirlerini takip eden Ermeni devlet yetkilileri ise bölgedeki Ermeni hâkimiyetinin katliamlar ve etnik temizlikler sonucu olarak kurulduğunu göz ardı etmekle kalmamış, ayrıca sürekli olarak şehrin Azerbaycan-Türk geçmişini de inkar etmeye kalkmıştır. Sargsyan’ın sözleri ise açık bir şekilde tarihin ucuz bir şekilde çarpıtılması ile Azerbaycan’a yönelik bir provokasyon niteliği taşımaktadır.
[1] "Studies prove that before 1918, there was no Armenian state in S.Caucasus," Trend.az, February 13, 2018, https://en.trend.az/azerbaijan/politics/2859965.html
[2] "Historian: Armenians resettled to regions that never belonged to them," Trend.az, February 12, 2018, https://en.trend.az/azerbaijan/society/2859894.html
[3] George Bournoutian, Eastern Armenia in the Last Decades of Persian Rule, 1807-1828 (Malibu: Undena Publications, 1982), p. 74.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
TÜRKLER VE YAHUDİLER - TARİHSEL BİR BAKIŞ
AVİM 16.02.2022 -
NURHAN B. JOSUPOVICH'İN ERMENİSTAN VATANDAŞLIĞI ALMASI ÜZERİNE
AVİM 11.03.2020 -
MADALYONUN DİĞER YÜZÜ: 24 NİSAN
AVİM 15.02.2019 -
AVİM SAVAŞ ZAMANINDA YAŞANAN TRAJEDİYE YÖNELİK ÖN YARGILI VE ÇARPIK YAKLAŞIMI KINIYOR
AVİM 30.04.2024 -
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN VE PAPA FRANSUVA’NIN VATİKAN BULUŞMASI
AVİM 02.02.2018
-
SASUNYAN’IN ŞARTLI TAHLİYESİNE KALİFORNİYA VALİSİ ONAY VERMEDİ
AVİM 01.06.2020 -
FETHİYE’DE ŞEHİT DİPLOMATLARA SAYGI ANITI
Ali Murat TAŞKENT 31.08.2015 -
ERMENİSTAN CUMHURBAŞKANININ AVRUPA KONSEYİ PARLAMENTERLER MECLİSİNDEKİ KONUŞMASI
Tutku DİLAVER 02.02.2018 -
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI'NDA TÜRKİYE'NİN ARABULUCU ROLÜ
Şevval Beste GÖKÇELİK 11.04.2022 -
ALMAN FEDERAL MECLİSİNİN “SOYKIRIM KARARI” HAKKINDA DEVAM EDEN SORULAR
AVİM 11.04.2018
-
THE TRUTH WILL OUT -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2023 -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2022 -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2021 -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2020 -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2019 -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2018 -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
Ermeni Sorunu Temel Bilgi ve Belgeler (2. Baskı)
-
EU-TÜRKİYE COOPERATION IN CENTRAL ASIA AND SOUTH CAUCASUS: TOWARDS SUSTAINABLE ENGAGEMENT IN ENERGY AND CONNECTIVITY -
AVİM 2023 YILLIK RAPOR | ANNUAL REPORT -
ÇAĞDAŞ BATI AVRUPA AKADEMİ DÜNYASINDA IRKÇILIĞIN VE YABANCI DÜŞMANLIĞININ ARAŞTIRILMASININ ZORLUĞU: FRANSA ÖRNEĞİ
-
"BİR ERMENİ OKULUNUN PANORAMASI: SANASARYAN KOLEJİ" BAŞLIKLI KONFERANS