Günümüzde yenilenebilir enerji odaklı yeşil projeler, sürdürülebilirlik ve iklim kriziyle mücadele dolayısıyla artarak önem kazanmaktadır. Bu projeler, sera gazı emisyonlarını düşürmeyi ve iklim değişikliğinin çevre ile toplum üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı hedefleyerek temiz teknolojilerin ve yenilenebilir enerji kaynaklarının benimsenmesini teşvik etmektedir. Temiz enerji girişimleri, geleneksel enerji kaynaklarına alternatif oluşturmanın yanısıra enerji sistemlerinin modernizasyonu ile küresel sürdürülebilirliğin teşviki bakımından da fırsat sunmaktadır.[1] Sera gazı emisyonlarının azaltılmasında temel bir unsur olan yenilenebilir enerji yatırımları ile son yıllarda özellikle kaynak zengini ülkelerin de ilgilendiği görülmektedir. Esasen Kafkasya ve Orta Asya’daki kaynak zengini ülkelerde kayda değer bir yeşil enerji potansiyeli bulunmaktadır. Son dönemde bölgedeki zengin güneş ve rüzgar enerjisi potansiyeli değerlendirilmekte ve yeşil enerji ekonomisine geçiş konusunda adımlar atılmaktadır. Bu girişimler arasında en öne çıkanlardan biri Avrupa ile yeşil enerji ticareti yapılmasını hedefleyen Yeşil Enerji Koridoru projesidir. Bu proje bir yandan elektrik üretiminin ve ihracat potansiyelinin artırılması için önemli bir fırsat sunarken diğer yandan da Orta Asya ülkelerinden Avrupa’ya elektrik sevkiyatı için büyük bir persperktif oluşturmaktadır. Enerji ekonomisinin çeşitlendirilmesi, çevresel bir sorumluluk içerisinde iklim değişikliği ile mücadele ve sürdürülebilir kalkınma yolunda önemli bir ilerlemeyi temsil ederken jeopolitik açıdan da bölgedeki ülkelerin nüfuzunu artıracaktır.[2]

Yeşil Enerji Koridoru

Yeşil Enerji Koridoru projesine dair 4 Nisan tarihinde Bakü’de gerçekleşen Güney Gaz Koridoru 11. Danışma Kurulu ve Yeşil Enerji Danışma Konseyi 3. Bakanlar Toplantısı’nda önemli iki adım atılmıştır. Bunların ilki Özbekistan, Kazakistan ve Azerbaycan ile projenin finansmanını sağlayacak Asya Kalkınma Bankası (ADB) ve Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) arasında imzalanan mutabakat zaptıdır. İlgili mutabakat zaptına göre, üç ülkenin enerji sistemlerinin birbirine bağlanmasının ardından Avrupa’ya elektrik ihracatını hedefleyen Hazar denizi ve havzasındaki yeşil enerji projeleri desteklenecektir.[3] İşbu mutabakat zaptı ile bu üç ülke arasında sınırötesi elektrik ticaretini kolaylaştırmak üzere kurumsal ve yasal bir çerçeve oluşturulmaktadır. Hazar Yeşil Enerji Koridoru projesi, bölgesel enerji işbirliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Enerji sistemlerinin birbirine bağlanması ile yenilenebilir enerji iletimi ve ticareti için yeşil bir koridor kurulmasını içeren bu proje, Hazar’dan Avrupa’ya Karadeniz’in altından geçecek bir kablo vasıtasıyla elektrik sevkiyatı öngörmektedir.[4] Proje kapsamında Avrupa’ya sevk edilmek üzere Orta Asya’daki yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrik Azerbaycan’a ihraç edilecektir.[5]

İkinci adım ise Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye ve Bulgaristan’ın imzaladığı Yeşil Elektrik İletimi ve Ticareti Alanında İşbirliğine Dair Mutabakat Zaptı’dır. Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin iletimini öngören mutabakat zaptı ile stratejik enerji koridorlarının geliştirilmesi ve yenilenebilir enerji alanında yeniliklerin hayata geçirilmesi sonucunda hem enerji güvenliğinin artırılması hem de sürdürülebilir ekonomik büyüme için yeni fırsatların yaratılması amaçlanmaktadır.[6] Ayrıca bu kapsamda Türkiye ile Bulgaristan arasında ikili temaslar da gerçekleştirilmiştir. 4 Nisan tarihindeki Güney Gaz Koridoru Danışma Kurulu’nun 11. Bakanlar Toplantısı’nda Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ile mevkidaşı Bulgaristan Enerji Bakanı, “Bulgargaz” ve “Bulgartransgaz” ile BOTAŞ arasındaki doğalgaz anlaşmasına ilişkin konuların iyileştirilmesi olanaklarını değerlendirme hususunda mutabakata varmışlardır. Uzmanlar arasında gerçekleşen görüşmelerin ardından Türkiye ile Bulgaristan arasındaki doğalgaz iletim kapasitesinin artırılması olanaklarının ele alınması beklenmektedir.[7] Antalya Diplomasi Forumu kapsamında da Türkiye ile Bulgaristan arasında hem Cumhurbaşkanları düzeyinde hem de Bakanlar düzeyinde gerçekleşen ikili temaslarda enerji alanındaki işbirliği olanakları ile bölgesel enerji arz güvenliğine katkı sağlayacak ortak projeler ele alınmıştır. Enerji alanında geliştirilecek stratejik ortaklık ile iki ülkenin yanısıra Avrupa enerji piyasası için de önemli kazanımlar elde edileceği kayda geçirilmiştir.[8]

Hazar gazını Avrupa’ya taşıyan Güney Gaz Koridoru’nun kapasitesinin tam olarak kullanılmasına dair çalışmaların yapılmasının yanısıra enerji alanında yeni bir girişimin de hayata geçirilmesi, Koridor’un önde gelen bir bölgesel yeşil enerji ağı olma potansiyelini göstermektedir. Türkiye, enerji arz güvenliğini artırmaya yönelik olarak altyapı projeleri geliştirmekte, yeniden gazlaştırma (regasification) terminalleri kurmakta ve depolama kapasitesini artırmaktadır. Yakın dönemde Türkmenistan’dan doğalgaz ithalatının başlaması da bu arz çeşitlendirmesine somut bir örnek oluştururken Orta Asya enerjisinin Avrupa pazarlarına sevkinde önemli bir adımı teşkil etmiştir. Doğalgaz sevkiyatının yanında halihazırda Azerbaycan, Gürcistan, Bulgaristan ve Yunanistan ile elektrik bağlantılarına sahip olan Türkiye; yeşil elektriğin sevkiyatı için hayata geçirilecek işbirliği ve projelerde Kafkasya ve Orta Asya ile Avrupa arasındaki geçiş güzergahında yer alan konumu ile bölgesel enerji merkezi olma hedefini pekiştirmektedir.[9]

Semerkant Zirvesi ve Orta Koridor

Orta Asya’dan Avrupa’ya elektrik temini projesinin onaylandığı gün, yani 4 Nisan’da eşzamanlı olarak Semerkant’ta ilk Avrupa Birliği (AB)-Orta Asya Zirvesi düzenlenmiştir. Avrasya bağlantısallığı konusunda büyüyen güç rekabetinin ortasında AB, bölgedeki nüfuzunu artırmaya çalışmaktadır. AB’nin son dönemde Orta Asya’daki nadir toprak elementlerine artan bir ilgisi mevcuttur.[10] AB’nin Orta Asya’ya ilgisinin teyidi olan bu Zirve’den çıkan en somut sonuç, Orta Asya’daki ticaret güzergahlarının, madencilik sektörünün ve dijital bağlantının genişletilmesini amaçlayan AB’nin 12 milyar avroluk yardım paketi taahhüdüdür. Bu bütçenin önemli bir bölümünün enerji ve ulaştırma projelerine ayrılması beklenmektedir. Bu kapsamda Rusya’yı dışlayarak Orta Asya’yı Avrupa’ya bağlayan Orta Koridor’un geliştirilmesi, AB için hayati önem taşımaktadır.[11] İstatistiklere bakıldığında, Orta Koridor’un yük trafiği hacminin 2024’ün ilk 11 ayında yüzde 63 artarak 4,1 tona ulaştığı ve konteyner trafiği 2,7 kat artarken Çin’den gerçekleşen sevkiyatların da 25 kat arttığı görülmektedir. Dünya Bankası verilerine göre de ulaştırma altyapısının modernizasyonu ile Orta Koridor boyunca yıllık demiryolu taşımacılığı hacimlerinin 2030 yılına kadar 11 milyon tona ulaşabileceği öngörülmektedir. Bu cihetle AB, Küresel Geçit (Global Gateaway) girişimi aracılılığıyla da 10 milyar avro yatırım taahhüdünde bulunmuştur.[12] Tüm bu gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda AB’nin Orta Koridor’u geliştirmeyi hedeflediği açıkça görülmektedir.

Orta Koridor’u geliştirmeye yönelik atılan bu olumlu adımlara rağmen Zirve’deki iki husus dikkat çekmektedir. Bunun ilki, AB Komisyonu Başkanı von der Leyen’in Zirve’nin genel kurul oturumunda gerçekleştirdiği konuşmasında Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkeleri arasındaki sorunsuz sınır geçişinin Karadeniz’e ulaşmak için öneminin altını çizmesidir.[13] Orta Koridor’un kara bağlantısı üzerinden Avrupa’ya doğal giriş noktasının Türkiye olduğu gözönünde bulundurulduğunda, buradaki Karadeniz vurgusundan Türkiye’yi dışlamaya yönelik bir anlam çıkarmak mümkündür. Bu atlatma girişiminin, Orta Koridor güzergahında alternatif bir ulaşım noktası olarak Çin’in yatırımı ile inşa edilen Gürcistan’ın Anaklia Limanı’ndan[14] Bulgaristan’ın Varna Limanı’na ve/veya Romanya’nın Köstence Limanı’na deniz yolu vasıtasıyla yapılacak sevkiyatlar ile gerçekleştirilmesi tasarlanıyor olsa dahi Orta Koridor güzergahı üzerinde Türkiye’nin dışarıda bırakılması, gerçekçi bir senaryo değildir. Konuşmasının devamında ise von der Leyen, Avrupa ile Orta Asya yakınlaşması için Ermenistan’ın Türkiye ve Azerbaycan ile olan sınırlarının da açılması gerektiğini ifade etmektedir. Ermenistan’ın Zengezur Koridoru’na hiç değinmeden kendi “egemenlik haklarını” gerekçe göstererek “Barış Kavşağı” projesinde direten tavrı gözönünde bulundurulduğunda sınırların açılmasının Türkiye ve Azerbaycan açısından görünür bir avantajı bulunmamaktadır. Zirvedeki diğer dikkat çeken husus ise zirvenin ardından yayınlanan ortak bildiride BM Güvenlik Konseyi’nin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni (KKTC) tanımama çağrısı yapan 541 (1983) ve 550 (1984) sayılı kararlarına olan bağlılığı teyit ederek bu kararlara saygı gösterilmesine dair vurgudur.[15] Orta Asya ülkelerinin Avrupa pazarlarına erişiminin büyük ölçüde Türk lojistik ve diplomatik ağları vasıtasıyla olduğu gözönünde bulundurulduğunda, bu zorlamanın diplomatik olarak isabetsiz olduğu yorumu yapılabilir.[16] Ayrıca, unutulmaması gereken husus, Türkiye’nin Orta Koridor başta olmak üzere bölgesel ulaştırma koridorlarına ve TANAP başta olmak üzere enerji koridorlarına öncülük ederken bölgesel organizasyonlarda güçlü bir konuma sahip olduğudur. Dolayısıyla Orta Asya ve Avrupa arasında gelişen ilişkiler neticesinde Avrasya bağlantısallığının pekiştirilmesinin bölgesel bir güç olan Türkiye ile kurulacak sağlam işbirliklerinden geçtiği hatırda tutulmalıdır.

Sonuç

Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse Orta Koridor, yalnızca bir ulaştırma ağı olarak değil aynı zamanda bünyesine enerji ağlarını da dahil ederek büyük bir hızla gelişmektedir. Yeşil Enerji Koridoru’na dair imzalanan yukarıda değinilen mutabakat zabıtları da hiç şüphesiz bu gelişmenin son dönemdeki somut göstergelerinden birini teşkil etmektedir. Orta Asya, Kafkasya ve Avrupa arasında başlıca ulaşım güzergahı olan Orta Koridor, bünyesine yeşil enerji ağını da dahil ederek yeni bir aşamaya ulaşmıştır. Bunun yanında Semerkant Zirvesi’nde AB’nin Orta Koridor’un geliştirilmesini teşvik eden teşebbüsleri her ne kadar olumlu olsa da yukarıda ele alınan Türkiye’yi dışlamaya dair bazı söylem ve girişimler, AB’nin Orta Asya ülkelerine yaklaşımında ve Orta Koridor’daki mal ve hizmetleri hızlandırıcı politikalarında Türkiye’yi görmezden gelme çabasını göstermektedir. AB’nin bu gayretleri, Orta Koridor’un geliştirilmesi faaliyetlerinde teknik ve ekonomik mülahazalardan ziyade ne yazık ki siyasi düşüncelerinin rol oynadığını ortaya koymaktadır.