12 Şubat 2016’da Roma Katolik Kilisesi lideri Papa Fransuva ile Moskova ve Tüm Rusya Patriği Kiril Küba’nın başkenti Havana’da tarihi bir görüşme gerçekleştirmiştir. Görüşmenin tarihi olmasının sebebi, Roma Katolik Kilisesi ile Moskova Patrikhanesi liderlerinin, iki kilisenin 1054 yılında -yani yaklaşık bin yıl önce- birebirinden ayrılmasından bu yana ilk defa bir görüşme gerçekleştirmiş olmasıdır.* 1054 yılında doğu ve batı kiliselerinin birbirilerinden ayrılması (bu vaka İngilizce’de “East-West Schism” veya “Great Schism of 1054” olarak adlandırılır), dini doktrin ve Roma Katolik Kilisesi’nin Hristiyan dünyasındaki üstünlüğü ile ilgili ihtilafları belirgin hale getirmiştir.
Papa Fransuva dünyanın en büyük Hristiyan grubu olan 1,2 milyar Katolik Hristiyan’ın ruhani lideridir. Patrik Kiril ise dünyanın büyük Hristiyan gruplarından olan yaklaşık 164 milyon Rus Ortodoks Hristiyan’ın ruhani lideri konumundadır. Böylece bu görüşme, sadece bin yıllık doktrin anlaşmazlığı yüzünden birbirinden ayrı duran iki dini lideri bir araya getirmesinden dolayı değil, aynı zamanda iki tarafın temsil ettiği insan sayısı bakımından da büyük öneme sahiptir.
İki liderin ortak bildirisi[1] ve bununla ilgili haberler irdelendiğinde, iki lideri buluşmaya iten esas etkenin, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da yaşayan çeşitli Hristiyan gruplara karşı sergilenen saldırganlığın yarattığı endişe olduğu anlaşılmaktadır. Ortak bildirideki beyanatlardan bir tanesi bu endişeyi açık bir şekilde ortaya koymaktadır:
“Dikkatimizi evvela dünyada Hristiyanların zulme uğradığı bölgelere çevirmeliyiz. Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki pek çok ülkede Hristiyan kardeşlerimizden oluşan aileler, köyler ve şehirler tamamıyla yok edilmektedir.”
Hem Papa Fransuva hem de Patrik Kiril, bahsi geçen bölgelerdeki durumun o kadar vahim olduğunu düşünmektedirler ki, oralarda Hristiyanlara yapılanları soykırım olarak nitelendirdikleri bildirilmiştir.[2] Bu sebeple iki lider, bu bölgelerde yaşayan Hristiyanlara daha fazla zarar gelmemesi için uluslararası topluma müdahalede bulunması çağrısı yapmıştır. Bu büyük endişe böylece iki liderin bir araya gelmesine zemin hazırlamıştır. Hatta Papa Fransuva bu yakınlaşma sürecini “kanın getirdiği ekümenlik” (ekümenlik: Hristiyan birlikteliği) olarak adlandırmıştır.[3] İki liderin bin yıllık ihtilafı bir kenara koyarak bir araya gelmiş olması, ortak bir endişe karşısında Hristiyan dayanışmasının oluşturulduğunun somut bir göstergesidir. Bu dayanışma, ortak bildiride açık bir şekilde ifade edilmektedir:
“Yüz yüze, kalp kalbe, iki Hristiyan kardeş gibi bir araya gelerek Kiliselerin ortak ilişkileri, müminlerimizin can alıcı sorunları ve insan uygarlığının ilerleyişinin geleceği hakkında konuşabilmek bize mutluluk vermiştir.”
Ortak bildirinin çeşitli yerlerine bu dayanışma mesajını pekiştiren beyanatlar serpiştirilmiştir. Bu beyanatlarda; (1054 yılındaki ayrışmadan önceki) bin yıllık tarihi ortak dini geleneklerden, mevcut dini doktrin benzerliklerinden, beraber çalışmaya ve birbirlerini rakip olarak görmemeye duyulan ihtiyaçtan ve “insani zaafların ve günahların sebep olduğu [Hristiyan] birliğinin yitirilişinden ötürü hissedilen kederden” (1054 ayrışmasını Hristiyanların geçmişte yaptıkları hatalara bağlıyorlar) bahsedilmektedir.
Papa Fransuva’nın Ermenilerin 1915 olaylarıyla ilgili olarak ortaya koyduğu tek taraflı ve propagandayla dolu anlatısını desteklemek konusundaki ısrarı bu bağlamda anlaşılmalıdır. Hristiyanlar arasında dayanışmayı geliştirmek ve Roma Katolik Kilisesi’nin konumunu pekiştirmek isteyen Papa Fransuva için Ermenilerin tarih anlatısının olgusal anlamda doğru olup olmadığından daha önemli olan, bu anlatının Hristiyanlarda mağdur edilmiş grup algısı yaratarak onları bir araya getiren (ve böylece dayanışma yaratan) etkin bir araç görevi görmesidir. Yakın geçmişte Roma Katolik Kilisesi, Türkiye’den gelen tepkiden sonra, Ermeni anlatasına yaptığı vurguyu azaltmıştır.[4] Ancak Papa Fransuva’nın Eylül ayında Ermenistan’ı ziyaret edeceği haberlerinden anlaşıldığı kadarıyla (ziyareti Nisan ayında yapmayacak oluşu Papa Fransuva’nın Türkiye ile olumlu ilişkileri muhafaza etme isteğine işaret etmektedir), Papa Fransuva yine de Ermeni cemaatiyle olan ilişkilerini pekiştirmek ve böylece dayanışmayı geliştirmek konusunda kararlıdır. Bu tür bir yaklaşımı başka Hristiyan gruplar da sergilemektedir. Örnek olarak Dünya Kiliseler Konseyi de (dünya çapında çeşitli Hristiyan kiliselerden ve kilise birliklerinden oluşan -ve türünün en geniş çaplısı ve kapsayıcısı olan- bir uluslararası örgüt) Hristiyan dayanışmasını geliştirmek adına Ermeni anlatısını sorgusuz sualsiz kabul etmektedir.[5] Öte yandan, son beyanatından anlaşılacağı üzere, Patrik Kiril bu meseleye daha temkinli yaklaşmaktadır.[6]
Bu konunun ötesine geçilecek olunursa, ortak bildiride bir takım olumlu ve yapıcı mesajlara yer verilmiştir. Bu mesajlardan bir tanesi dinler arası diyalogun önemi ve dinin kötüye kullanılarak şiddet eylemlerin gerçekleştirilmesinin kınanması üzerinedir:
“İçinde bulunduğumuz tedirgin edici bu zamanda dinler arası diyalog elzem niteliktedir. Dini gerçeklerin anlaşılmasından doğan farklılıklar, farklı dinlerden olan insanların barış ve uyum içeresinde yaşamasına engel olmamalıdır. Mevcut bağlamda, dini liderlerin müminlerini başka dini geleneklere ait inançlara karşı saygılı olmaları için eğitmek konusunda önemli bir sorumlulukları vardır. Dini sloganlar eşliğinde suç teşkil eden fiilleri meşru kılmaya çalışmak hiçbir şekilde kabul edilemez…”
Övgüye layık bir diğer mesaj ise Ukrayna, Irak ve Suriye’de devam eden çatışmaların durdurulması ve ilgili tüm tarafların müzakere masasına oturması yönündeki çağrıdır. Bu ortak bildiri üzerinden Papa Fransuva ve Patrik Kiril, bu ülkelerdeki çatışmalara dâhil olan tüm tarafları sorumlu ve yapıcı bir şekilde davranmaya davet etmektedir. Aynı zamanda belirtilmesi gerekiyor ki iki lider, örnek olarak Orta Doğu’da şiddete maruz kalan Hristiyan olmayan dini grupların acılarını paylaştıklarını belirtmiştir.
Ancak öte yandan, ortak bildiri bazı tartışmaya açık beyanatlar da içermektedir. Bunlardan en önemlisi “Avrupa’nın Hristiyan kökenleri” ile ilgili olandır. Ortak bildiride Papa Fransuva ve Patrik Kiril Hristiyan grupların ibadet etme haklarının sınırlanmasından şikâyet etmiştir. İki lider bu gelişmenin, (Avrupa’daki) toplumların laikleşmesiyle ve bu toplumlardaki “çok saldırgan bir laiklik taraftarı ideolojiye sahip” ve “[Hristiyanlarığı] kamusal yaşamın uçlarına sürmek isteyen“ siyasi aktörlerle bağlantılı olduğuna inanmaktadır. İki lider aynı zamanda şunu belirtmiştir:
“… başka dinlerin uygarlığımıza olan katkılarına açık olmakla beraber, Avrupa’nın Hristiyan kökenlerine sadık kalması gerektiği inancındayız. Avrupa’nın iki bin yıllık Hristiyan gelenekle şekillenmiş ruhunu muhafaza edebilmesi için, Doğu ve Batı Avrupa’nın Hristiyanlarına İsa’ya ve onun Öğretisine olan ortak inançları üzerinden birleşmeleri çağrısında bulunuyoruz.”
Bu beyanatlarla ilgili olarak üç noktaya değinilmesi gerekiyor. Birinci nokta Avrupa’da “Hristiyanlığın marjinalleşmesi” ile ilgilidir. Avrupa toplumları gerçekten de giderek daha fazla laikleşmektedir ve bu da dinin pek çok Avrupalının hayatında daha küçük çaplı bir rol oynamasına sebep olmaktadır. Ayrıca, Avrupa’da bu toplumsal değişimi aktif olarak destekleyen siyasi aktörlerin bulunduğu da doğrudur. Ancak bu değişim birkaç on yıldan beridir devam eden bir süreçtir ve bunun devam etmesi laik-kafalı siyasi aktörlerin müdahalesine bağlı değildir. Hristiyan kiliseler Avrupa toplumlarındaki ayrıcalıklı konumlarını ve aşırı geniş çaplı etkilerini yitirmektedir. Ancak bu süreç marjinalleşmekten ziyade, kiliselerin Avrupa’nın topluma mal olmuş diğer kurumlarıyla beraber daha mütevazı bir role bürünmesine sebep olmaktadır. Bu sebeple iki liderin ortak bildirisi, (Hristiyan kiliselerin bakış açısından) süreci olduğundan daha olumsuz bir şekilde yansıtmaktadır.
Değinilmesi gereken ikinci nokta Avrupa’nın “Hristiyan kökenleri” ile ilgilidir. Bu beyanat, Hristiyanlığı geri kalan her şeyin üstüne çıkartmakta, Hristiyan olmayan şeyleri ikincil bir konuma itelemektedir. Ancak içinde bulunduğumuz zaman diliminde, Hristiyanlığın, Avrupa kültürünün çeşitli yönlerinin arasından seçilerek, Avrupalılığı tanımlayan en önemli özellik olarak gösterilmesi doğru mudur? Bu zihniyet, sıkça eleştirilen ve Avrupa Birliği’ni bir nevi “Hristiyan kulübü” olarak gören zihniyeti beslemektedir ve bu zihniyet örnek olarak sırf çoğunluğu Müslüman diye AB adayı Türkiye’yi dışlamak istemektedir. Dahası, hatırlatılması gerekiyor ki Müslümanlık da asırlar boyunca Avrupa tarihinin bir parçasıydı, ta ki Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş döneminde Müslümanlar kanlı bir şekilde ve acımasızca Balkanlar’dan sürülene kadar. Ancak Müslüman Türklere karşı tarihi kinleri muhafaza etmeye pek bir meraklı olan Avrupalılar, Avrupa’dan sürüldükleri sırada Balkan Müslümanlarının maruz kaldığı mezalimleri işlerine gelecek şekilde görmezden gelmektedir.
Üçüncü ve son nokta ise şudur: Avrupa’nın “Hristiyan kökeni” veya “ruhu” tam olarak ne anlama geliyor? Avrupa’da pek çok insan, kökenleri veya vicdani kanaatleri sebebiyle Hristiyan bir kimliğe sahip değildir. Örnek olarak Müslüman, Musevi veya herhangi bir dini inanca sahip olmayan bir kişi bu beyanatlar karşısında kendisini nasıl hissetmelidir? Bu insanlar Avrupa’nın kültürüne ve yaşam tarzına yabancı mı sayılmalıdır? Onların gelenekleri Avrupa’da ikincil değere sahip olarak mı değerlendirilmelidir? Ortak bildiri ile ortaya koyulan bu yaklaşım, örnek olarak Avrupa’da kendilerine bir hayat edinmiş ve karşılaştıkları bir yığın ayrımcılığa rağmen yeni toplumlarına uyum sağlamaya çalışan birkaç milyon Türk açısından hayra alamet değildir.
* 1978 yılında, Leningrad ve Novgorod Metrapoliti Nikodim’in (Moskova Patrikahanesi) Papa I. John Paul’un tahta çıkış törenine katılmış ve Papa ile özel bir görüşme yapmış olmasının iki kilise arasında lider düzeyinde bir görüşme teşkil etmiş olduğu söylenebilir: Paul Coyer, “The Patriarch, The Pope And An Old Play From Russia's Geopolitical Playbook,” Forbes, March 6, 2016, https://www.forbes.com/sites/paulcoyer/2016/03/06/the-patriarch-the-pope-and-an-old-play-from-russias-geopolitical-playbook/
[1] “Joint Declaration of Pope Francis and Patriarch Kirill”, News.va, 12.02.2016, http://www.news.va/en/news/joint-declaration-of-pope-francis-and-patriarch-ki
[2] Caroline Wyatt, “Pope and Russian patriarch edge towards warmer relations”, BBC News, 11.02.2016, http://www.bbc.com/news/world-latin-america-35524845
[3] Wyatt, “Pope and Russian patriarch edge towards warmer relations”.
[4] Mehmet Oğuzhan Tulun, “Vatikan’ın Tarih Söyleminde Olumlu Değişim”, AVİM, http://www.avim.org.tr/analiz/tr/VATIKAN%E2%80%99IN-TARIH-SOYLEMINDE-OLUMLU-DEGISIM---Mehmet-Oguzhan-TULUN/4342
[5] Mehmet Oğuzhan Tulun, “Dünya Kiliseler Konseyi Nedir?”, AVİM Rapor No: 5, Mart 2014, http://www.avim.org.tr/uploads/raporlar/Rapor-5.pdf
[6] Mehmet Oğuzhan Tulun, “Papa Frunsuva, Patrik Kirill’in Sözlerine Kulak Asmalıdır”, AVİM, http://www.avim.org.tr/yorumnotlarduyurular/tr/PAPA-FRUNSUVA--PATRIK-KIRILL%E2%80%99IN-SOZLERINE-KULAK-ASMALIDIR---Mehmet-Oguzhan-TULUN/4321
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
KİLİKYA ERMENİ KATOLİKOSLUĞUNUN ANAYASA MAHKEMESİ BAŞVURUSU
Mehmet Oğuzhan TULUN 21.12.2016 -
ERMENİ SORUNU KİLİSE TARAFINDAN DİNİ VE ETNİK DÜŞMANLIĞI KÖRÜKLEMEYE ALET EDİLİYOR
Mehmet Oğuzhan TULUN 21.06.2015 -
PAPA FRANSUVA VE PATRİK KİRİL’İN ORTAK BİLDİRİSİ İLE İLGİLİ BİR DEĞERLENDİRME
Mehmet Oğuzhan TULUN 22.02.2016 -
AŞIRICILIĞA KARŞI MÜCADELE VE OSMANLI MİRASI
Mehmet Oğuzhan TULUN 28.07.2022 -
BİR CEZALANDIRMA YÖNTEMİ OLARAK SOYKIRIM SUÇLAMASI
Mehmet Oğuzhan TULUN 26.05.2016
-
PERİNÇEK KARARININ YANKILARI - Ömer Engin LÜTEM
Ömer Engin LÜTEM 22.10.2015 -
TARİH TEKERRÜR MÜ EDİYOR? TERÖRİZM YENİDEN Mİ CANLANIYOR?
Hazel ÇAĞAN ELBİR 13.10.2022 -
AVRUPA’DA YÜKSELEN AŞIRI SAĞDAN NASİBİNİ ALAN YALNIZCA YAHUDİLER DEĞİLDİR
Hazel ÇAĞAN ELBİR 26.02.2019 -
24 NİSAN’DAN SONRA
Ömer Engin LÜTEM 11.05.2015 -
GÜRCİSTAN’IN TUTARSIZ POLİTİKALARI BÖLGESEL İŞBİRLİĞİNİ TEHLİKEYE ATIYOR
Aslan Yavuz ŞİR 07.02.2019
-
THE TRUTH WILL OUT -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2023 -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2022 -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2021 -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2020 -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2019 -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2018 -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
Ermeni Sorunu Temel Bilgi ve Belgeler (2. Baskı)
-
EU-TÜRKİYE COOPERATION IN CENTRAL ASIA AND SOUTH CAUCASUS: TOWARDS SUSTAINABLE ENGAGEMENT IN ENERGY AND CONNECTIVITY -
AVİM 2023 YILLIK RAPOR | ANNUAL REPORT -
ÇAĞDAŞ BATI AVRUPA AKADEMİ DÜNYASINDA IRKÇILIĞIN VE YABANCI DÜŞMANLIĞININ ARAŞTIRILMASININ ZORLUĞU: FRANSA ÖRNEĞİ
-
"TÜRKİYE’DE AYDINLARIN ERMENİ SORUNUNA YAKLAŞIMI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER" BAŞLIKLI KONFERANS