Hatırlanacağı üzere geçtiğimiz günlerde Ermenistan ve ABD arasında da bir stratejik ortaklık anlaşması imzalanmıştı. Blinken’in ifadesine göre -savunma, enerji, politika gibi birçok alanı kapsayan- söz konusu anlaşma iki ülkenin ilişkileri için bir dönüm noktası niteliğindedir. [1]

Ermenistan ve ABD arasında imzalanan anlaşmadan kısa bir süre sonra ise Moskova’da,  İran ile Rusya arasında politika, güvenlik, ticaret, ulaştırma ve enerji alanlarını kapsayan stratejik ortaklık anlaşması imzalanmıştır.[2] Anlaşma aynı zamanda ülkelerin topraklarının birbirlerine karşı herhangi bir askeri eylemde kullanılmasına izin vermeyeceklerine veya herhangi birinin diğerine saldırılmasına yardım etmeyeceklerine ve dışarıdan gelebilecek askeri tehditlere karşı iş birliği yapacaklarına dair de hususlar içermektedir.

Pezeşkiyan’ın ifadesi ile imzalanan ortaklık anlaşması “İran’ın hiçbir ülkenin aşırı taleplerine boyun eğmeyeceğini, her iki ülkenin de bölgede güvenliği koruyabileceğini ve ekonomiyi birlikte geliştirebileceğini gösterdiğinin” bir kanıtı niteliğindedir.[3]  Putin ile perspektiflerini yavaş yavaş uyumlu hale getirdiklerini belirten Pezeşkiyan “yoldaşlık ve yakınlık duygusunu hissettiklerini” de belirtmiştir. [4] Pezeşkiyan’ın açıklamalarından görülebilmektedir ki yıllarca yaptırımlara maruz kalmış ve kendilerini Batı tarafından dışlanmış gören iki ülke birlikte hareket ederek Batı’nın ötekileştirme ve dışlama politikasını da sona erdirmeyi amaçlamaktadır.

İran ve Rusya arasındaki bu yakınlığın bir başka boyutu da,[5] Rus gazını İran’a taşımak amacıyla Azerbaycan topraklarından geçecek bir gaz boru hattının inşası için yapılması planlanan anlaşmada sona yaklaşılmış olmasıdır.  Projenin yıllık ortalama 2 milyar metreküpe kadar teslimatla başlaması ve zamanla hacmini 55 milyara metreküpe büyütmesi beklenmektedir.

Bilindiği üzere İran’ın doğal gaz rezerv potansiyeli dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Söz konusu anlaşma İran’ın bu potansiyelinin de kullanılmasının gündeme gelmesi itibariyle  jeopolitik bir önem de taşımaktadır. İki ülke, Batı ile artan gerginlikler ve Trump yönetiminin uygulayabileceği yeni enerji yaptırımı risklerine karşı alternatif enerji yolları oluşturma çabasında görünmektedir.

Ayrıca bu projenin Azerbaycan üzerinden gerçekleşmesinin planlanması, proje dışında bırakılan Ermenistan’ın durumunun sorgulanmasına neden olmaktadır. Her ne kadar Ermenistan Dışişleri Bakanı Mirzoyan, İran-Rusya Stratejik Ortaklık Anlaşması’nın bölgenin tamamına fayda sağlayacağını belirtmiş olsa da[6] Azerbaycan üzerinden geçmesi planlanan Kuzey-Güney enerji nakil güzergâhı jeopolitik olarak Ermenistan’ın dezavantajlı duruma düşmesine neden olmaktadır. Ermenistan’ın Rusya ile bozulan ilişkileri ve Batı ile günden güne artan iletişimi göz önünde bulundurulduğunda söz konusu nakil güzergâhının Ermenistan’a karşı da bir uyarı olduğunu düşünmek yanlış olmayacaktır.

Sonuç olarak, Rusya ve İran uzun zamandır Batı tarafından yaptırımlara maruz bırakılmakta ve bu yolla kontrol altında tutulmaya çalışılmaktadır. O sebeple iki devletin stratejik ortaklığı ve Kuzey-Güney enerji nakil projesi bölge ülkeleri için uyarı niteliğinde olmakla beraber, Batı için ise bağımsızlık mesajı vermektedir.