Geçtiğimiz günlerde Nikol Paşinyan hükümeti 10 Türk gazeteciyi Ermenistan’a davet ederek onların sorularını yanıtlamıştır. Gazetecilere verdiği beyanatlarda, "Anayasamızda Batı Ermenistan [Doğu Türkiye] ifadesi yer almıyor. Başka yerlerde mevcut ama anayasamızda yok” ifadelerini kullanmıştır. Bu açıklama daha önce defaatle üzerinde durduğumuz anayasa değişikliği ve "Batı Ermenistan" konusunu bir defa daha gündeme getirmiştir.

Paşinyan’ın bahsettiği “başka yerler” ifadesi Ermenistan Anayasası'nın giriş kısmında açıkça atıf verilen Bağımsızlık Bildirgesi’dir. Daha önce de çok defa üzerinde durduğumuz üzere, anayasa devletlerin iç hukuktaki hiyerarşik sıralamasında en temel ve üst belgedir. Ermenistan Anayasası’nın giriş kısmında atfa tabi olan Bağımsızlık Bildirgesi de aksi hukuki belgelerle ispatlanmadığı için anayasa hükmündedir ve günümüze kadar da öyle yorumlanagelmiştir. Ermenistan Anayasa Mahkemesi'nin Azerbaycan ile sınırların belirlenmesi hususunda vermiş olduğu kararda Bağımsızlık Bildirgesi’nin tarihi bir belge olduğu ve geçerli olmadığı (açıkça olmasa da) ifade edilmiştir. Ne var ki anayasa, devlet hukukunda sahip olduğu güç nedeniyle Azerbaycan ile barış süreci bakımından net açıklamalara ve değişikliklere ihtiyaç duymaktadır. Bağımsızlık Bildirgesi’ne olan açık atfın kaldırılması hakkında herhangi bir açıklama yapmaktan çekinen Paşinyan ve hükümete bağlı diğer yetkililer; 2027’de gerçekleşmesi planlanan anayasa değişikliği için hayati olan bu sorunu görmezden gelmekte, Anayasa Mahkemesi'nin verdiği karar ile Bağımsızlık Bildirgesi’nin fiilen yürürlükte olmadığını iddia etmektedirler. Bu iddianın hukuk dünyasında bir yansıması olmadığı durumu, izahtan varestedir.

“Batı Ermenistan” kavramının geçtiği tek yer Bağımsızlık Bildirgesi de değildir. Bilindiği gibi Erivan’da bulunan Tsitsernakaberd (Ծիծեռնակաբերդ) isimli mimari yapıda “Batı Ermenistan'daki" 12 vilayeti temsil ettiğine dair beyanlar bulunmaktadır.[1] Ayrıca Ermenistan’dan "Batı Ermenistan Turu" adı altında Türkiye’nin belirli illerine turistik geziler düzenlendiği de açık kaynaklardan görülmektedir. Görüldüğü üzere Paşinyan her ne kadar Anayasa’da ”Batı Ermenistan” lafzının geçmediğini belirtse de, sadece Bağımsızlık Bildirgesi’nde değil Ermenistan vatandaşlarının bakış açılarında da "Batı Ermenistan" bir fikir olarak yerini korumaktadır.

Sonuç olarak Ermenistan vatandaşları nezdinde bu ulaşılmaz fikrin kendine gündemde sıkça yer edinmesi, Paşinyan hükümetinin aksi yönde herhangi bir çabası olmadığı için kolaylaşmaktadır. Hâlihazırda 2018’den beri planlandığı iddia edilen anayasa değişikliği, Bağımsızlık Bildirgesi’ne yapılan atfın kaldırılması açısından makul bir zemin oluşturmaktadır. Paşinyan tarafından da sıkça modern politikalara ve uluslararası hukuka aykırı olduğu için eleştirilen ve “tarihi” olduğu cihetiyle görmezden gelinen belge, anayasa değişikliği ile birlikte hukuk çerçevesinin dışına atılıp tarihteki yerini almalıdır.