Tarih boyunca Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri karmaşık bir şekilde ilerlemiştir. İki devlet arasındaki son savaş 27 Eylül 2020 tarihinde Ermenistan’ın Tovuz’a saldırmasıyla başlamış ve 44 gün boyunca devam etmiştir. İkinci Karabağ Savaşı’nın Azerbaycan’ın galibiyeti ile sona ermesiyle bölgede barış ve istikrarı kalıcı olarak sağlamak amacıyla taraf devletler arasında bir barış anlaşması yapılması uzun süredir beklenmektedir. Yapılması beklenen anlaşma bölgenin istikrarı ve geleceği göz önüne alındığında büyük önem arz etmektedir. Bununla birlikte bu sürece etki eden ve zorlaştıran çeşitli güncel etkenler bulunmaktadır.

Barış sürecine en temel engellerden biri bağımsızlık bildirgesine[1] atıfta bulunan Ermenistan Anayasası’dır.[2] Zira Anayasa’nın atıfta bulunduğu bildirgede, Karabağ’ın Ermenistan ile birleştirilmesi yönünde bir madde yer almaktadır. O sebeple Azerbaycan barış anlaşmasının koşulu olarak Ermenistan Anayasası’nın değiştirilmesi talebinde bulunmuştur. Paşinyan hükümeti anayasanın değiştirilmesi amacıyla çalışmalar başlatmıştır. Paşinyan değişiklik ihtiyacını sıkça gündeme getirmiş ve hatta Anayasa Gününde de yenilenme ihtiyacını vurgulamış olsa da[3] Ermenistan’daki muhalif gruplar Azerbaycan’ın anayasa değişikliği talebinin iç işlere müdahalede bulunmak olduğunu öne sürmüşlerdir. Unutulmamalıdır ki anayasa devletlerin yönetim şeklini belirtir, diğer bütün ulusal hukuki kurallardan ve yapılardan üstündür.[4] Dolayısıyla devletin en güçlü sözleşmesinde Karabağ ile ilgili böyle bir atıfın bulunması Azerbaycan topraklarına direkt tehdit niteliği taşımaktadır.

Üzerinde durulması gereken diğer bir konu taraf devletler arasındaki sınır tespit çalışmalarıdır.  Sınırların kesin olarak belirlenmesi gelecekte olası çatışmaların önüne geçmek ve bölgedeki güvenliği sağlamak konusunda büyük önem taşımaktadır. Bununla beraber sınır tespiti konusunda iki ülke de çeşitli sıkıntılarla mücadele etmek zorunda kalmıştır.  Zira yerel nüfusun hassasiyeti, farklı haritalardaki sınır çizimleri gibi zorlaştırıcı pek çok unsur bulunmaktadır. Sınırların tespiti konusunda bazı bölgelerde anlaşmaya varılmakla beraber görüş ayrılıklarının devam ettiği noktalar hala bulunmaktadır.

Sınırların belirlenmesi ve barışı engelleme girişimlerinin bir diğeri de kiliseden gelmiştir. 19 Nisan’da Azerbaycan ile sınır görüşmeleri sonucu varılan mutabakat uyarınca Tovus bölgesinde 4 sınır köyünün Azerbaycan’a iadesi kararı alınmıştır. Bu karara karşı oluşan muhalefet bölgenin en yüksek dini yetkilisi Başpiskopos Bagrat Galstanyan’ın öncülüğünde hükümet aleyhtarı bir gösteriye dönüşmüştür. Eçmiadzin’in de destek verdiği Galstanyan Erivan’a 170 kilometrelik bir yürüyüş başlatmış ve 9 Mayıs’ta başkente ulaşmıştır. Galstanyan’ın protestosu giderek daha sert bir noktaya ulaşmış neticede Başpiskopos, Paşinyan’ın istifasını dahi talep etmiştir.[5] Kilisenin, Azerbaycan’ın barış anlaşması için belirlediği koşullara ve Ermenistan Hükümetine muhalefeti gerek Ermenistan’da gerek ise diasporada yaşayan Ermenilerin barış aleyhinde tepkilerine sebep olmuş ve iki ülkenin ilişkilerinin daha da gerilmesine neden olmuştur.

Neticede Azerbaycan ve Ermenistan barışı bölgenin huzur ve istikrarı için büyük bir önem arz etmektedir. Ne yazık ki barışa giden süreçte taraf devletler için birtakım ciddi engeller bulunmaktadır. Söz konusu engellerin hızlı ve kolay bir şekilde çözülmesi beklenemeyecek olmakla beraber sürecin devam edebilmesi adına iki devletin de birbirlerinin tarihi hassasiyetlerini, uluslararası hukuk normlarını ve bölgenin çıkarlarını göz önünde bulundurarak hareket etmeleri elzemdir.

*Resim: GDH Haber