Dergimizin 60ncı sayısında Güney Kafkasya’nın üç ülkesi, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ın bundan yüzyıl önce, 1918 yılında, ancak iki yıl ömürlü olsa da, ilk kez bağımsızlıklarını kazanışlarının yüzüncü yılına odaklanan çalışmalara ağırlık verdik.

Her sayıda yer aldığı üzere, Olaylar ve Yorumlar bölümünde, Mayıs, Haziran, Temmuz ve ağustos ayının ilk yarısına kadar olan dönemde Ermenistan’da iç gelişmeleri ve dış ilişkilerini, Türkiye ile ilgili gelişmeleri kronolojik bir çerçevede izliyor ve yorumluyoruz. Ermenistan’ın yeni yönetiminin yaklaşık ilk yüz günlük icraatını kapsayan bu dönem ilginç ipuçları vermektedir.

Ali Bilge Cankorel, Azerbaycan’da görev yapmış olmanın yanı sıra, Karabekir ailesinin damadı olmasının sağladığı müstesna birikimini de yansıtan “Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadelede Kâzım Karabekir Komutasındaki Türk Ordusunun Türkiye Cumhuriyeti Doğu Sınırlarının Çizilmesi ve Kafkas Cumhuriyetleriyle Barışın Tesisi Yolunda Katkıları” başlıklı makalesinde Millî Mücadele hareketinin Mustafa Kemal önderliğinde başlatıldığı Erzurum Kongresinin İstanbul Hükûmetine ve İşgal Güçlerine karşı başarıyla sonuçlanmasını sağlayan Karabekir Paşa komutasındaki Şark Cephesinin Kurtuluş Savaşımızdaki özel yeri incelenmektedir. Cankorel makalesinde halkın gönlünde “Şark Fatihi” unvanını kazanan Kazım Karabekir’in İşgal güçlerine kaybedilen toprakların Rusya ve Ermenistan’dan geri alınarak bu ülkelerle Gümrü ve Kars Barış Antlaşmalarını imzalamasıyla sonuçlanan zaferlerini ve bu zaferlerin Milli Mücadele’ye katkılarını ortaya koymaktadır.

Kemal Çiçek tarafından hazırlanan “Sir Mark Sykes’ın I. Dünya Savaşı Sonrası Haritalarında Osmanlı Devleti ve Yakındoğu Sınırları” başlıklı makalesinde Sykes-Picot anlaşmasının mimarlarından Mark Sykes’ın özel arşivinde yer alan notları ışığında, Sykes’ın Ortadoğu’yu dizayn planları incelenmektedir. Çiçek makalesinde Sykes’ın strateji ve bölge uzmanlığının, İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan Sykes-Picot anlaşması üzerindeki etkilerini değerlendirmekte, böylece ilk kez bir İngiliz diplomatın Kafkasları da kapsayacak şekilde Osmanlı toprakları üzerindeki stratejik düşünce yapısını ortaya koymaktadır.

Enis Şahin’in “Batum Konferansı ve Antlaşmalarında Ermeniler ve İlk Ermenistan Cumhuriyeti’nin İlânı (1918)” başlıklı makalesinde Batum konferansı sonrasında Ermenilerin nasıl istemeyerek bağımsızlık ilanında bulunmak zorunda kaldıklarını ve bunun Türk-Ermeni ilişkileri açısından sonuçlarını ayrıntılı ve analitik bir şekilde incelemektedir.

Salih Tunç “Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Maurice Bompard’ın Balkan Savaşları Döneminde, Şark Vilayetlerinde Ermeni Hareketleri ve Islahât Meselesine İlişkin Bir Raporu” başlıklı makalesinde 1909-1913 yılları arasında Fransa’nın 4 yıl İstanbul Büyükelçisi olarak görev yapmış Maurice Bompard’ın 1913 yılında Fransa Dışişleri Bakanlığına sunduğu “Ermeni Sorunu” başlıklı 22 sayfadan oluşan raporu incelenmektedir. Makalede, söz konusu raporun Ermeni olayları konusunda sadece Fransa’nın yaklaşımı değil, diğer Büyük Güçler’in de rolleri hakkında detaylı fikirler bulunduğu ortaya konmaktadır.

Ali Ulvi Özbey’in “Ermeni Meselesinde Batılıların ve Batılı Misyonerlerin Etkisi” başlıklı makalesi Osmanlı imparatorluğu topraklarında 18. Yüzyılda başlayan milliyetçilik akımlarının, Batılı devletlerin ve misyonerlerinin Ermeni toplumu üzerindeki etkisinin tarihsel ve toplumsal yönlerini incelemektedir.

Michael Reynolds’ın “Kardeşler değil, Tampon Bölgeler: Birinci Dünya Savaşında Genç Türk Yönetiminin Askeri Politikası ve Pantürkizm Efsanesi” başlıklı çalışması bölgeye ve olaylara farklı bir bakış açısı, tartışılabilir ve sorgulanabilir bir yorum getirmektedir. Yazar, Osmanlı İmparatorluğunun gerileme ve dağılma döneminde, birleştirici yeni bir kimlik arayışına ihtiyaç duyulduğu, pan-islamizm, pan-türkizm ve pan-turanizm kavramlarının ortaya çıktığı görüşünün birçok tarihçi tarafından dile getirildiğini ifade etmekte, bu kavramları Türk-Rus ilişkileri penceresinden ele almakta, özellikle Brest-Litovsk anlaşması ve izleyen döneme yoğunlaşarak, Kafkasya’daki gelişmeleri incelemekte ve dönemin Türk dış politikasının oluşmasının bu üç kavram dışında, esas itibariyle pragmatik olduğu sonucuna varmaktadır.

İyi okumalar dileği ve saygılarımızla,

Editör

İÇİNDEKİLER
(CONTENTS)
Sayfa

Yazarlar ........................................................................................................................................................5
(Contributors)

Editörün Notu ...........................................................................................................................................9
(Editorial Note)

ARAŞTIRMA MAKALELERİ.............................................................................................................11
(RESEARCHES ARTICLES)

Olaylar ve Yorumlar ........................................................................................................................11
(Facts and Comments)
Alev KILIÇ

Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadelede Kâzım Karabekir Komutasındaki
Türk Ordusunun Türkiye Cumhuriyeti Doğu Sınırlarının Çizilmesi ve
Kafkas Cumhuriyetleriyle Barışın Tesisi Yolunda Katkıları ...........................................25
(Contibutions of the Turkish Eastern Army Under
General Kazım Karabekirʼs Command to the Delimitation of
Turkeyʼs Eastern Borders and Peace-Making with the Caucasian
Republics at World War-I and Turkish National Resistance)
Ali Bilge CANKOREL

Sir Mark Sykes'ın I. Dünya Savaşı Sonrası
Haritalarında Osmanlı Devleti ve Yakındoğu Sınırları .....................................................73
(Post-War Projections of Sir Mark Sykes
About Ottoman Frontiers in the Near East)
Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK

Batum Konferansı ve Antlaşmalarında Ermeniler ve
İlk Ermenistan Cumhuriyetiʼnin İlânı (1918) ......................................................................101
(Armenians and the Establishement of the Republic of Armenia in the Conference
and the Treaties of Batoum (1918) )
Prof. Dr. Enis ŞAHİN

Fransaʼnın İstanbul Büyükelçisi Maurice Bompardʼın
Balkan Savaşları Döneminde, Şark Vilayetlerinde
Ermeni Hareketleri ve Islahât Meselesine İlişkin Bir Raporu ....................................145
(A Report by Maurice Bompard, Franceʼs Ambassador to Istanbul,
on the Armenian Actions and the Issue of Reform at the
Eastern Provinces During the Balkan Wars)
Doç. Dr. Salih TUNÇ

Ermeni Meselesinde Batılıların ve Batılı Misyonerlerin Etkisi....................................175
(Influence of the West and the Western
Missionaries on the Armenian Question)
Dr. Öğr. Üyesi Ali Ulvi ÖZBEY

ÇEVİRİ .....................................................................................................................................................203
Kardeşler Değil, Tampon Bölgeler: Birinci Dünya Savaşında
Genç Türk Yönetiminin Askeri Politikası ve Pantürkizm Efsanesi ...........................203
Prof. Dr. Michael A. REYNOLDS

YAZIM KURALLARI...........................................................................................................................244
(STYLE SHEET)