Turquie-News.com (23 Haziran 2019)

Maxime Gauin

1941 doğumlu büyük İngiliz tarihçi Norman Stone, 19 Haziran 2019'da yaşamını yitirdi. Fransızca, Almanca, Macarca, Rusça ve Türkçe dahil olmak üzere yaklaşık on iki dile hakimdi. Bernard Lewis tarafından bilinen on beş dil kadar olmasa da çağdaşlarının çoğundan, hatta akademisyenlerden bile daha fazla dile hakimdi. Frankofon olan Stone ayrıca Robert Mantran, Gilles Veinstein ve Stéphane Yerasimos'un hayranı olan bir Fransız-hayranı idi, ancak bazı insanların ürkekliği ve önyargıları, bazı insanların da ideolojik taraftarlığı nedeniyle çok az Fransız Norman Stone’u tanıyor.

İlk kez 1975 yılında yayımlanıp o tarihten beri düzenli olarak yayımlanmaya devam eden Birinci Dünya Savaşı’nın Doğu Cephesi hakkındaki eseri (başlık: “The Eastern Front”), geniş kitlelerde olduğu gibi akranlarında da büyük iz bıraktı. Stone’un diller üzerindeki hakimiyeti ve arşivler üzerinde çalışma çabası, Doğu Cephesi’nin Batı Cephesi’nden çok daha az çalışıldığı bilgisini insanlara hatırlatmış oldu. Stone’ın Liberal Avrupa’nın zirveye çıkışı ile düşüşü ve dünyaya hükmetmesi konulu “Europe Transformed: 1878-1919” adlı kitabı, New York’taki New School for Social Research’de akademisyen olan Eric Hobsbawm tarafından incelenmiştir.

Stone, Margaret Thatcher’ın danışmanlığını yaparak da tarih yazmıştır. Ayrıca muhaliflerin çoğu bile -ki Stone güçlü bir propagandist idi- Daily Telegraph, Spectator, Frankfurter Allgemeine Zeitung ve Cornuccopia’daki makaleleri ile aynı fikirde olmalıdır. Stone ile konuşma şansına sahip olan herkesin tespit edebileceği gibi, konuşması yazılı ifadesinden çok daha iyiydi. Stone; derin bilgiye sahip, gerektiğinde sivri dilli olan, bazen alaycı ve mütevazi bir insandı.

Bu benzersiz kişi, Türkiye’yi 1995 yılında keşfetti. Stone, zengin tarihi geçmişe ve candan insanlara sahip bu ülke tarafından baştan çıkarılmıştı. Anekdotun ötesinde, İstanbul Atatürk Havaalanı’nda “Sigara İçmek Yasaktır” levhasının altında sigara içen altı polisi hep anlatırdı. Aşırı sol görüşlü bazı öğrencilerin partizan tutumları sebebi ile yıldırıldı, Oxford’daki öğretmenliğinden sonra tekrar öğretim görevlisi olarak Almanya’ya gitmeyi planlamıştı (Stone ile farklı politik görüşlere sahip olup onunla münakaşa etmiş herkes -bu satırların yazarı da dahil- Stone’nun bu konudaki hoşgörüsüzlüğe yabancı olduğunu biliyordu). Sonunda 1997 yılından 2017 yılına kadar Bilkent Üniversitesi’nde çalıştı, yalnız aradaki iki yıl boyunca (2005-2007) Koç Üniversitesi’ndeydi.

Büyük öğretmen Stone, birkaç yıl içinde Türkler, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi hakkında önemli bilgi birikimlerine sahip oldu. Bu cesur adam, Ermeni Sorunu konusundaki fikrini söylemekten hiç çekinmedi. Stone, The Spectator’de 27 Nisan 2004 tarihli yazısında, yazar Peter Balakian’ın (aşırı sağcı terörist Andres Breivik’in gelecekte atıf yaptığı bir eser) Türk-Ermeni trajedisi hakkındaki “The Burning Tigris” (“Yanan Dicle”) adlı berbat kitabına eleştiri yazısı yazdı. Daha sonra Robert Melson tarafından gönderilen yalan yanlış ve alakasız mektubu, bu konuyla ilgili diğer akademisyenlerden daha hararetli bir şekilde cevapladı. Aynı yılın sonbaharında tarihçi Andrew Mango tarafından Balkian’ın aynı kitabı hakkındaki eleştirilerin yayımlanmasını takiben Stone, sosyolog Vahakn Dadrian (tehlikeli bir cinsel sapık, New York Üniversitesi’nden taciz nedeni ile ihraç edilmiştir) ve diğerleri ile Times Literary Supplement dergisinde yolları kesişmiştir. Norman Stone ayrıca (haklı olarak) Guenter Lewy’nin kitabını tavsiye etmiştir. Stone, “Ermeni Soykırımı’nın” asılsız olduğunu destekleyici savlar ile “World War I: Short History” (Penguin Books, 2007) ve “Turkey: A Short History” (Thames & Hudson, 2010) başlıklı kitaplarında ve aynı zamanda Chicago Tribune ve Times London’da savunmayı sürdürdü. 2013 yılında MIT Radyo’da konuşma yaparken beni “müthiş” tarihçi olarak nitelendirerek bana büyük onur yaşattı.

Ermeni Sorununun ötesinde Norman Stone, 10 yıldan fazla sürede Türkiye’ye önyargı ile yaklaşan fikirlere karşı kalemi eline aldı, 1980 ve 2000 yıllarında arasında elde edilen ekonomik başarıyı hep vurguladı (bu dönemde ülkenin bilimsel gelişimini önemli derecede hızlanmıştı) ve Türkiye’nin Nazizm’den kaçan Alman ve Avusturyalı akademisyenlerin sığınağı olduğunu hatırlattı. Newsweek Dergisi onu “Türkiye’nin Büyük Savunucusu” olarak nitelendirdi. Büyük bir ülke, büyük savunucuları hak eder. Profesör Stone, onlardan biriydi. Dürüst bir araştırmacı ve olağanüstü bir eğitimci kaybettik; bazıları ise, ben de dahil, bir arkadaş kaybettik. Hoşçakal Norman.

* Bu yazı, Maxime Gauin tarafından Fransızca hazırlanan “Hommage à l’historien Norman Stone (1941-2019)” başlıklı yazının Berfin Mahide Ertekin tarafından yapılan Türkçe çevirisidir. Makalenin Fransızca orijinalini görüntülemek için tıklayınız: https://www.turquie-news.com/?48887-Hommage-a-l-historien-Norman-Stone-1941-2019