Eurasia Daily Monitor, Cilt: 14, Sayı: 145
14 Kasım 2017
Rusya, İran ve Azerbaycan cumhurbaşkanları -sırasıyla Vladimir Putin, Hasan Ruhani ve İlham Aliyev- 1 Kasım’da Tahran’da bir üçlü zirve düzenlemişlerdir. Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru’nun (KGUK) geliştirilmesi amacıyla Reşt-Astara demiryolunun en kısa sürede tamamlanmasının gerekliliğini vurgulamışlardır. KGUK; Hindistan ile Güneydoğu Asya’yı Azerbaycan ve İran üzerinden Rusya ile Kuzey Avrupa’ya bağlayacak (Kremlin.ru, 1 Kasım). Zirve sırasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev demiryolunun eksik olan Reşt-Astara bölümünün tamamlanması için İran’a 500 milyon Dolar kredi verilmesinin müzakerelerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırıldığını bildirmiştir (President.az, 1 Kasım). Bu projenin sonucunda, Rusya’nın St. Petersburg şehri, İran’ın Basra Körfezi’ndeki Bandar Abbas limanına doğrudan demiryolu hattıyla bağlanmış olacak. Başkan Putin KGUK’un son eksik kısmı olan Reşt-Astara demiryolunu kapsayan batı Hazar güzergahının inşaatı için desteğini özellikle ifade etmiştir (Kremlin.ru, 1 Kasım).
KGUK bünyesinde batı Hazar (veya Azerbaycan) güzergahına uzun zamandır sunulan alternatif, aynı zamanda Güney Ermeni Demiryolu olarak bilinen Ermenistan-İran demiryolu bağlantısıdır. Ermenistan-İran demiryolu bağlantısı İran’ın Bandar Abbas limanını Ermenistan ve Gürcistan üzerinden Karadeniz ve Rusya’ya bağlayacaktır (Regnum, 17 Ekim 2016; Civilnet.am 23 Mart 2017; EurAsia Daily, 13 Ocak 2016; Ritmeurasia.org, 17 Şubat 2016). Fakat Bakü halen yapım aşamasında olan hem Kuzey-Güney hem de Doğu-Batı kıta-aşırı ulaşım koridorları için bir kesişme noktası olduğu için, Azerbaycan Rusya-Azerbaycan-İran demiryolu ile Çin’den Avrupa’ya giden Doğu-Batı “İpek Yolu” koridorunun parçası olan ve resmi olarak açılan Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu arasında sinerji oluşturmak için büyük bir fırsat yakalamıştır. Nitekim Cumhurbaşkanı Aliyev, geçen ay iki ulaşım koridorunun bütünleştirileceğinden açıkça bahsetmiştir (President.az, 30 Ekim 2017). Kuzey-Güney ile Doğu-Batı ulaşım altyapılarında böylesine sinerji olması, Güney Ermeni Demiryolu için herhangi bir geleceğin olmaması anlamına geliyor. Bu, Ermenistan’ın bir bölgesel geçiş ülkesi olma hevesini etkin bir şekilde sonlandırmakta ve onu siyasi olduğu kadar ekonomik bakımdan da olumsuz etkilemektedir. Buna rağmen Ermenistan’ın en yakın müttefiki olan Rusya Erivan’ın bu konudaki pozisyonuna esasen destek vermemiştir. Peki, Rusya neden destek vermemiştir?
Birincisi, Azerbaycan güzergahı Karabağ çatışmasından dolayı Azerbaycan’ın ve Türkiye’nin Ermenistan’a uyguladığı ablukayı pekiştirecektir. Ve Ermenistan ne kadar tecrit altında kalırsa, Rusya’ya o kadar bağımlı olacaktır. Nitekim Ermenistan-İran demiryolu için başlıca gerekçe, Ermenistan ablukasını çökertmekle eşzamanlı olarak Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmak idi. Bu mantık ayrıca Amerika’nın onun bölgesel rakibi İran’ı Rus askeri üslerini barındıran Ermenistan’a bağlayan bir demiryolunun kurulmasına neden karşı çıkmadığını açıklamaktadır (bakınız EDM, 30 Ocak).
Rusya’nın ilgisizliğinin ikinci temeli Azerbaycan güzergahının Ermenistan-İran demiryolu yerine Azerbaycan güzergâhının seçilmesinin Erivan’ın Rusya’dan bağımsız olarak Tahran ile daha yakın ilişkiler kurma çabalarını ciddi biçimde baltalayacağı gerçeğidir. Bu ayrıca Ermenistan’ın Avrupa ve aynı zamanda Gürcistan ile daha kuvvetli ulaşım bağlantısı kurma girişimlerini engelleyecektir. Yukarıda not edildiği gibi, Ermenistan-İran güzergahı kuzeye doğru, Rusya ile siyasi anlaşmazlık içinde olan Gürcistan’ın içine devam etmiş olurdu (Jam-news.net, 28 Şubat).
Üçüncü olarak, yaklaşık 3,5 milyar Dolar maliyetinde olan Güney Ermeni Demiryolu, ticari olarak uygulanabilir nitelikte değildir (Newsarmenia.am, 31 Ekim). Bu tutar Ermenistan’ın tüm devlet bütçesine yakındır. Erivan’ın Ermenistan-İran demiryolunu tek başına finanse etme ihtimali yokken, Bakü KGUK’un eksik demiryolu bölümünün tamamlanması için halen gereken 500 milyon Doları fonlamayı kabul etmiştir. 2015’te Rus Demiryolları’nın başkanı Moskova’nın Güney Ermenistan Demiryolu projesi ile ilgilenmediğini, onun “ticari olarak uygulanabilir olmadığını” açıkça söylemiştir (Azatutyun.am, 9 Haziran 2015; Arka.am, 19 Ocak 2016).
Rusya’nın Güney Ermeni Demiryolunu inşa edilmesine ticari anlamdaki mevcut pozisyonu, onun yıllar önceki, yani Ermenistan’ın bugünkü gibi (siyasi ve ekonomik olarak) Rusya’ya bu kadar sıkıca bağlanmasından önceki politikası ile keskin bir şekilde çelişmektedir. 2008’de Moskova aslında Erivan’a İran-Ermenistan demiryolu bağlantısının uygulanmasına katılacağının güvencesini vermişti (Asbarez.com, 14 Kasım 2008). O sıralarda, Rus Demiryolları şirketi Ermeni Demiryolları’nı 20 yıl uzatılabilecek olan bir 30 yıllık sözleşme ile devralmıştı. Dahası, anlaşılan o ki teklif edilen demiryolu Ermeni Cumhurbaşkanı ve Rus Devlet Başkanının 3 Eylül 2013 tarihli Moskova görüşmesinde gündemlerindeydi. Bundan hemen sonra, Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan Ermenistan’ın AB ile görüşülen ortaklık anlaşmasından vazgeçme kararını bildirmiş ve ülkesinin Rusya’nın liderliğindeki Avrasya Ekonomik Topluluğu’na katılma niyetini ilan etmiştir (News.am, Eylül 3, 2013; Arovat-ru.am, 27 Şubat 2016; Jam-news.net, 13 Mart 2017).
Dördüncü olarak, Moskova ayrıca Azerbaycan güzergahını destekleyerek, Çin’in Tek Kuşak, Tek Yol projesini desteklemek için İran-Ermenistan demiryolunun finanse edilmesine yardımcı olma niyetini etkisiz hale getirmeyi amaçlamaktadır (Armenpress.am, 16 Kasım 2015). Güney Ermeni Demiryolu ile bu demiryolunun gerçekleşmesi işine Çin’in dahil olması, Ermenistan’ı Rusya’nın etkin denetiminden çıkarırdı. Cumhurbaşkanı Sarkisyan bu projenin Güney Kafkasya’da daha güçlü bir Çin varlığına öncülük edeceğini resmen açıklamıştı. Bu doğal olarak Moskova’nın görmek istemeyeceği bir şey olurdu.
Son olarak, Azerbaycan güzergahı Rusya’ya İran’a daha hızlı, kolay ve ucuz bir doğrudan demiryolu erişimi ile birlikte Körfeze ve Orta Doğu’ya da bir kara geçidi sağlayacaktır. Rusya’nın Suriye savaşındaki rolü, İran ile gelişmekte olan ortaklığı ile ticareti ve Irak ile yükselen ilişkilerden dolayı, bu demiryolu bağlantısı Moskova’nın bölgeye gücünü yansıtmasında hizmet edebilir. Nitekim Rusya’nın yakın zamandaki Katar-Suudi anlaşmazlığına dahil olma girişimi, Moskova’nın Körfez bölgesinde daha güçlü bir varlık aradığını ortaya koymaktadır (bakınız EDM, 12 Haziran). İran’ın Bandar Abbas limanı -yani KGUK bağlantısının diğer ucu- Rus ürünleri için Katar ve diğer Körfez ülkelerine daha kolay ulaşım sağlamaktadır.
Ermenistan’da birçok kişi, İranlı-Ermeni demiryolu projesinin başarısızlığı sebebiyle Rusya tarafından ihanete uğradıklarını hissetmektedir. Erivan defalarca farklı bölgesel girişimler için Moskova’nın siyasi veya ekonomik desteğine bel bağlamış, ancak hayal kırıklığına uğramıştır. Nihayetinde, öyle görünüyor ki, Ermenistan Rus çıkarlarının feda edilmesi için fazla küçüktür (bakınız EDM, 14 Nisan 2016; 13 Şubat 2017). Ancak bu kopukluk Ermeni yönetici elitler tarafından henüz kabullenilmiş değildir (bakınız EDM, 27 Temmuz, 8 Eylül). Gerçek şu ki, Erivan’ın Karabağ sorunundaki inatçılığı, Ermenistan ekonomisini ile halkının refahını gerçekçi olmayan ihtiraslara 25 yıldan fazla bir süredir rehin tutmaktadır.
Bu metin, Eurasia Daily Monitor'da İngilizce yayınlanan makalenin çevirisidir.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
IRAN UPGRADES ENGAGEMENT IN SOUTH CAUCASUS- 24.05.2018
Rahim RAHIMOV 25.05.2018 -
NORTH–SOUTH TRANSPORT CORRIDOR: RUSSIA WINS, ARMENIA LOSES - EURASIA DAILY MONITOR - 09.11.2017
Rahim RAHIMOV 14.11.2017 -
KUZEY-GÜNEY ULAŞIM KORİDORU: RUSYA KAZANDI, ERMENİSTAN KAYBETTİ - EURASIA DAILY MONITOR - 09.11.2017
Rahim RAHIMOV 23.11.2017 -
AZERBAIJAN GEORGIA PARTNERSHIP: WHAT NEXT? - JAMESTOWN FOUNDATION- 08.07.2019
Rahim RAHIMOV 09.07.2019
-
AZERBAIJAN AND ISRAEL—GENUINE MUSLIM-JEWISH RELATIONS
Alexander MURINSON 06.01.2017 -
BİREY DİPLOMATLIĞI GÖREVİNİ YAPIYOR MUYUZ?
Oya EREN 18.04.2010 -
OPEN LETTER TO THE PRESIDENT OF THE UNITED STATES - 02.05.2021
Melek Sina BAYDUR 03.05.2021 -
REVANCHISM AS BLIND FAITH AND THE DASHNAK-ASALA ASSASSINATIONS
Prof. Dr. Hikmet ÖZDEMİR 17.03.2014 -
BİR HALKLA İLİŞKİLER UZMANININ MERCEĞİNDEN ‘TARİH’ - 27.07.2023
Jeremy SALT 28.07.2023