Deniz ÜNVER

Bağımsız Araştırmacı

12 Aralık 2021’de, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ev sahipliği yapılan 8. Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan Devlet Başkanları;  Macaristan  Başbakanı ve Türk Keneşi Genel Sekreteri'nin katılımıyla gerçekleşmiştir[1].

Zirvenin tarihi, Orta Asya devletlerinin bağımsızlığının 30. yıldönümüyle kesişmekteydi[2]. “Yeşil Teknolojiler ve Dijital Çağda Akıllı Şehirler” temalı zirvede, Türk devletlerinin liderleri küresel gündemdeki önemli konuları tartıştılar ve örgütün geleceği hakkında karara varmışlardır[3]. Gündemdeki önemli konular Türk Yatırım Fonu’nun oluşturulması ve Türk Dünyası 2040 Vizyonu belgesi'nin onayıydı. Türk Devletleri Teşkilatı liderleri, bölgedeki önemli siyasi ve ekonomik gelişmeleri tartışmışlar ve bu konulara yönelik olarak örgütün uluslararası arenadaki artan önemi ve geleceğine vurgu yapmışlardır.[4] Zirvede ticaretin ve yatırımların artırılması, ulaştırma ve lojistik, yeşil ve yenilenebilir enerji başta olmak üzere tüm olası alanlarda etkin işbirliğinin daha da güçlendirilmesi ve desteklenmesi gerektiği ifade edilmiştir[5]. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın teklifi üzerine, Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Ermenistan işgali altında bulunan Azerbaycan topraklarının tarihi bir zafer ile kurtulması sebebiyle ödül almıştır[6]. Zafer,  Zengezur Koridoru aracılığıyla Türk dünyasının birliğine önemli ölçüde katkı yapmış[7] ve bölgedeki barış elde edilmesi ve denge kurulması için bir fırsat yaratmıştır. Zirvede dikkat çeken bir diğer nokta ise Teşkilatın Başkanlığının Azerbaycan’dan Türkiye’ye geçmesi ve İstanbul Bildirisi’nin Devlet Başkanları tarafından kabul edilmesidir[8].

Türk Devletleri Teşkilatı’nın 8. Zirvesi yapılmadan önce, Dışişleri Bakanları toplantısı 11 Kasım 2021’de İstanbul’da gerçekleşmiştir[9]. Toplantıda, Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafından bakanların “Türk Keneşi/Konseyi” adının “Türk Devletleri Teşkilatı’na” çevrilmesini kabul ettikleri açıklanmıştır.[10] Bu bilgi ertesi gün olan 8. Zirvede doğrulanmıştır. Bu konuda Cumhurbaşkanı Erdoğan şu açıklamayı yapmıştır: “Kurumsal yapısını geliştiren ve bölgesinde ve ötesinde saygınlığını arttıran Konseyimizin adını Türk Devletleri Teşkilatı’na değiştiriyoruz. Açıkçası, bu tarihi değişim sadece söylemle sınırlı kalmamalıdır, eyleme de geçmelidir.”[11]

Ayrıca Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu Teşkilat’ın dönüşüm aşamasında olduğuna değinmiştir. Buna ilişkin Çavuşoğlu,; “Köklerimizi unutmadan birliğimizi sağlamlaştırdıkça uluslararası gücümüzü güçlendireceğiz” demiştir[12]. Bakan Çavuşoğlu, üye ülkelerin ekonomilerinin geliştirilmeye ihtiyacı olduğunu da eklemiş ve “ekonomilerimizi birleştirmek için lojistik ve ulaşım alanında işbirliği ve dayanışmamızı geliştirmeliyiz[13]” demiştir. Geçen yıl Dağlık Karabağ Savaşı’ndan sonra uygulanabilir hale gelen Zengezur Koridorunun Türk devletleri arasındaki ekonomik bağları olduğu kadar refahı da geliştirmesi beklenmektedir.[14]    

8. Zirve’nin önemli gelişmesi ise “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” başlıklı stratejik belgenin kabulü olmuştur[15]. Bu belge, Teşkilatın Onursal Başkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle ile kabul edilmiştir. Nazarbayev’e göre bu belge gelecekte Türk ülkeleri arasındaki karşılıklı çıkar alanlarındaki işbirliğini gösteren bir rehber olarak kabul edilmelidir.[16] 2040 Vizyonu ile, imzacı ülkeler için  ikili ticaret anlaşmaları yapmak ve sınırları açmak daha kolay olacağından,  Türk dünyasının daha güçlü dış politikaya ve güvenlik işbirliğine sahip olacağı ve ayrıca daha fazla ekonomik işbirliği içinde olacağı tahmin edilmektedir.[17]

Zirvenin bir diğer önemli gelişmesi ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın KKTC’yi, Türk Devletleri Teşkilatı’nın bir üyesi olarak görmek istediğini belirtmesi olmuştur.[18] Zirve sırasında Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Türk Dünyası’nın ayrılmaz bir parçası olan Kıbrıs Türkleri’ne yönelik ambargoyu ve izolasyonu yumuşatmak için yapacağınız değerli desteğe güveniyorum” demiştir.[19]

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk devletlerinin liderlerine terör ile mücadelede daha fazla işbirliği yapmaya çağırmıştır[20]. Cumhurbaşkanı, “Günümüzün hastalığı olan İslamafobi ve zenofobi’ye karşı bir arada hareket etmeliyiz” demiştir[21].

Türk Devletleri Teşkilatı Avrasya bölgesinde olduğu kadar uluslararası arenada da önemli bir yer kazanmaktadır. Bu sebeple kendi özgün ve karışık tarihinin bilinmesi gerekmektedir. Teşkilatın tarihi; 30 Ekim 1992'de Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Türkmenistan liderlerinin o zamanki Türkiye Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın girişimiyle Ankara'da bir araya geldiği tarihe kadar uzanmaktadır.[22] Bu görüşmeden sonra katılımcılar ekonomik ve siyasi bir birliğin kurulduğunu bildirmişlerdir.[23] Bu görüşmeden sonra, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı’nın kurulmasına ilişkin bir anlaşmanın 12 Temmuz 1993’te, Almati’de imzalandığı bildirilmiştir[24]. 2009’da, tarihi Nahcivan Anlaşması’nın imzalanması ile örgüt, Türk Keneşi/Konseyi ismi ile Türk devletleri arasındaki işbirliğini geliştirmek amacıyla kurulmuştur[25] ve kurulduğu esnada hükümetlerarası bir grup niteliğinde olmuştur[26]. Ortak tarihsel, dilsel ve kültürel bağlardan ötürü bu örgütün sosyal, ekonomik ve kültürel bağları geliştireceği beklenmekteydi[27]. Bundan dolayı, Sovyetler Birliği’nin çöküşü ve Türk halklarının birleşme isteğinin örgütün kurulmasına yol açtığı söylenebilir[28]. Daha iyi işbirliği ve bütünleşme hedefi ile örgütün çatısı altında 1993’te Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), 2008’de Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlementer Asamblesi (TURKPA), 2010’da Uluslararası Türk Akademisi,  2011’de Türk İş Konseyi ve son olarak 2012’de Türk Kültür ve Miras Vakfı gibi değişik kurumlar oluşturulmuştur[29].

Bütün bunlar göstermektedir ki, yakın zamandaki siyasi gelişmeler ve de özellikle Asya’nın uluslararası arenada yükselmesinden ötürü Türk Devletleri Teşkilatı ve dolaylı olarak da Ankara daha fazla nüfuz kazanmıştır. Asya’nın yükselişi ile, Türk ülkelerinin kapladığı coğrafya, ticaret yolları için daha çekici bir yer hâline gelmiştir. Çin’in yakın zamanda başlatılan Kuşak Yol Girişimi gibi projeler bunun açık göstergesidir. Çin’in ve bölgenin yükselmesi ile stratejik yeri sebebiyle Türk dünyası, dünya siyaseti ve ticaretinde çok önemli bir konuma gelmiştir. Türk dünyasındaki hareketlilik ve Türk Devletleri Teşkilatı’nın artan prestij ve etkinliği de bu tezi kanıtlamaktadır. Teşkilat ve üyelerinin gelecekte karşılıklı çıkar alanlarında daha çok bütünleşeceği söylenebilir. Ayrıca, Türkçe konuşan ülkelerin yükselişte olduğu ve gelecekte bu ülkelerin dünya siyasetinde daha büyük roller üstlenebileceği söylenebilir. Bu, Ankara’nın rolünü daha da kuvvetleneceği anlamına gelmektedir. 

*Fotoğraf: https://www.aa.com.tr/en/analysis/analysis-from-turkic-speaking-countries-to-turkish-states/2422657

[1] “Eighth Summit of the Organization of Turkic States was held in Istanbul”, turkkon.org, December 12 ,  2021,https://www.turkkon.org/en/haberler/eighth-summit-of-the-organization-of-turkic-states-was-held-in-istanbul_2394

[2] “Eighth Summit of the Organization of Turkic States was held in Istanbul”, turkkon.org.

[3] Ibid.

[4] Ibid.

[5] Ibid.

[6] Ibid.

[7] Ibid.

[8] Ibid.

[9] “Turkic Council revamps image, aims to boost ties through transformation”, Daily Sabah.

[10] Ibid.

[11] “Turkic Council reforms into Organization of Turkic States”, TRT World, November 13, 2021, https://www.trtworld.com/turkey/turkic-council-reforms-into-organization-of-turkic-states-51608

[12] “Turkic Council revamps image, aims to boost ties through transformation”, Daily Sabah.

[13] Büşra Nur Çakmak and Ruslan Rehimov, “Turkic grouping to change its name to Organization of Turkic States: Turkish foreign minister”, Anadolu Agency, November 11, 2021, https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkic-grouping-to-change-its-name-to-organization-of-turkic-states-turkish-foreign-minister/2418130

[14] Ibid.

[15] “Turkic Council reforms into Organization of Turkic States”, TRT World.

[16] Ibid.

[17] “Turkic Council revamps image, aims to boost ties through transformation”, Daily Sabah.

[18] “Turkey urges Turkish Cypriot membership in Turkic Council”, Hürriyet Daily News, November 12,  2021, https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-president-inaugurates-turkic-council-general-secretariat-building-169326

[19]“Turkey urges Turkish Cypriot membership in Turkic Council”, Hürriyet Daily News.

[20] Ibid.

[21] Ibid.

[22] “Cooperation Council of Turkic Speaking States Marks Ten Years Since First Summit in Almaty”, Astana Times, Novemeber 1, 2021, https://astanatimes.com/2021/11/cooperation-council-of-turkic-speaking-states-marks-ten-years-since-first-summit-in-almaty/

[23] “Cooperation Council of Turkic Speaking States Marks Ten Years Since First Summit in Almaty”, Astana Times.

[24] Ibid.

[25] “Turkic Council reforms into Organization of Turkic States”, TRT World.

[26] Ibid.

[27] Ufuk Ulutaş and Oktay F. Tanrısever, “The Turkic Council on the 10th Anniversary of the Nakhchivan Agreement: A View from Turkey”, SAM, 2019, https://www.turkkon.org/assets/pdf/haberler/special-publication-turkic-council-10th-anniversary-of-the-nakhchivan-agreement-1909-38.pdf

[28] “Cooperation Council of Turkic Speaking States Marks Ten Years Since First Summit in Almaty”, Astana Times.

[29] “Turkic Council revamps image, aims to boost ties through transformation”, Daily Sabah.