Dünyada Birleşmiş Milletler (BM) barış gücü faaliyetleri kimi çevrelerce hala tartışmalı bir konudur[1]. Bu tartışmanın en temel odak noktalarından biri ise barış gücünün savaş durumunda gruplar arasında tarafsızlığını koruyup koruyamaması durumudur. Grupların etnik kimliği, başka devletlerle olan ilişkileri, dinleri BM barış gücünün tarafsızlığını etkilemekte midir?

Bu yazıda konuya ilişkin akademik çerçevede yapılan teorik tartışmalara değinilmek yerine sahadan bir örnek verilecektir. Üzücüdür ki bu örnek üzerinde çok çalışılmış bir vaka değildir. Hatta konuyla ilgili kaynaklar oldukça yetersizdir. Vereceğimiz örnek “Hakkı Turayliç” cinayetidir. Srebrenitsa soykırımı ile aynı saiki paylaştığı söylenebilecek bu cinayetin bugün bile üstünün kapatılmaya çalışıldığını söylemek mümkündür.

Hakkı Turayliç 1993 yılında Bosna Hersek’in üç başbakan yardımcısından biriydi. Tıbbi malzeme, giyecek ve gıda yardım konularını görüşmek üzere birlikte Bosna Hersek’e giden dönemin Devlet Bakanı Orhan Kilercioğlu başkanlığındaki Türk Heyeti ile 8 Ocak 1993 tarihinde Saraybosna Havaalanı’nda görüşmüştü. Daha sonra havalimanından ayrılmış, BM tarafından güvenliğinin sağlandığı iddia edilen havalimanı yolunda araç konvoyu Sierra 4 geçidinde durdurulmuş, Sırp milisler, Turayliç’in bindiği zırhlı personel taşıyıcının kapısını açmış, refakatçi ve “koruma görevlisi” beş Fransız BM askerinin gözleri önünde silahsız ve korumasız bakanı infaz etmiştir. Yedi kurşundan altısının isabeti sonrası Turayliç olay yerinde hayatını kaybetmiştir[2]. BM kaynaklarından olay sonrası yapılan açıklamalarda Turayliç tarafından Sırp güçlerine en küçük bir provokasyon yapılmadığı açıkça belirtilmiştir[3].

25. Yıldönümünü geçtiğimiz ay idrak ettiğimiz olay neresinden ele alınırsa alınsın tam bir insanlık suçudur. Burada bahsedilen BM’nin koruyamadığı ve Sırp milislerin infazına göz yumduğu Bosnalı bir başbakan yardımcısıdır. Bu cinayet Bosna savaşında çatışan gruplar arasındaki uçurumu daha da keskinleştirmiştir[4]. BM güçlerinin başkumandanı General Morillion, Saraybosna’da ki bir önceki suikastın sonucunda milyonlar öldü umarım tarih tekerrür etmez ifadeleriyle endişelerini açıklamış[5], olayı tarif edecek sözcük bulmak zorlandığını ifade etmiş o dönem bir iyi niyet gösterisi olarak Turayliç’in camide düzenlenen cenaze törenine de katılmıştır.

Burada sorgulanması gereken bir başka mesele vardır. Bu mesele ise Sırp milisler ateş ederken, yanındaki beş Fransız askerle adeta olayı seyreden ve sadece “hayır, hayır” şeklinde uyarı yapan Fransız Komutan Patrice Sartre’nin BM ve Fransa’daki mesleki çizgisidir. Daha sonra kendisi Cibuti’de bir üst rütbeyle görev almış, ihtilaf bölgesi görevlerinden sonra BM Güvenlik Konseyi Fransa Askeri Misyonu başkanlığı yapmıştır. Kendisinin son resmi görevi ise Dışişleri Bakanlığı savunma müsteşarlığıdır[6]. Tüm bu parlak kariyer arkasında hesabı verilmemiş acı bir olayı barındırmaktadır.

Fransa’nın olduğu kadar BM’nin de konu hakkında şeffaflık ve tarafsızlıktan yoksun bakış açışı belki birçok akademik tartışmadan daha etkili bir örnek teşkil etmesi açısından önemlidir. Öbür yandan bugün hala birçok sıkıntıyla mücadele halinde olan Bosna Hersek’in “Avrupalı” komşuları tarafından gördüğü eşitsizliği gözler önüne sermesi açısından da önemlidir.

Bir başka trajik tesadüf ise Sartre’nın Ruanda ve Bosna’da ki silah arkadaşlarından birinin bugün Fransa Genelkurmay Başkanı olmasıdır. Kısaca değinmek gerekirse Pierre de Villers, Macron’un ordu bütçesi kısıtlaması ve bir törende halkın önünde askerlere “lideriniz benim” demesi üzerine kimse gözü kapalı takip edilmeyi hak etmez diyerek istifasını sunmuş yerine Sartre’ın eski silah arkadaşı onunla aynı dönemde Ruanda ve Bosna’da bulunan Lecointre yeni Genelkurmay Başkanı olmuştur[7]. Macron bu görev değişikliğini “"Cumhurbaşkanı ile aynı vizyonu paylaşmayan Genelkurmay Başkanı değişmeli” açıklamasıyla değerlendirmiştir[8].

Turayliç Yugoslavya sivil savaşında suikasta kurban olan ilk yüksek düzey politikacıdır. Turayliç’in ölümünün üzerinden 25 yıl geçmiş olmasına rağmen konu hala tartışmadan uzak ve üstü kapatılmaya çalışılan bir konudur. Sorumlular cezalandırılmak bir yana kariyerlerine hiçbir müeyyide uygulamadan devam ettiler. Bosna Hersek’te BM’nin “barış gücü”nün getirdiği barış, tarafsızlığı ve şeffaflığı sorgulanmaya devam etse de bugün Sartre’nin o dönem silah arkadaşlarından biri olan Lecointre’nin Genel Kurmay Başkanı olduğu bir Fransa var. BM askerlerinin kendi ülkelerini mi, kendilerini mi, yoksa BM’yi mi temsil ettiğiyse hala sadece bir akademik tartışmadır ve saha gerçeklerinden uzaktır.

[1] Burns, John F. "Bosnian Muslims Criticize U.N. Over Official's Killing." The New York Times. January 09, 1993. Accessed February 12, 2018. http://www.nytimes.com/1993/01/10/world/bosnian-muslims-criticize-un-over-official-s-killing.html?pagewanted=all.

[2] LEONARD DOYLE in London and MICHAEL SHERIDAN in Geneva. "Murder imperils peace talks." The Independent. January 09, 1993. Accessed February 12, 2018. http://www.independent.co.uk/news/murder-imperils-peace-talks-1477698.html.

[3] 1993. "From Civil War to assassination." Time 141, no. 3: 18. Academic Search Complete, EBSCOhost (accessed January 2, 2018)

[4] Pejanović, Mirko. Through Bosnian eyes: the political memoir of a Bosnian Serb. West Lafayette, IN: Purdue University Press, 2004.

[5] Burns, John F. "Bosnian Muslims Criticize U.N. Over Official's Killing." The New York Times. January 09, 1993. Accessed February 12, 2018. http://www.nytimes.com/1993/01/10/world/bosnian-muslims-criticize-un-over-official-s-killing.html?pagewanted=all.

[6] AFNU | France | Association Française pour les Nations Unies. Accessed February 12, 2018. https://www.afnu.fr/patrice-sartre.

[7] Defense.gouv.fr. Accessed February 12, 2018. http://www.defense.gouv.fr/english/ema/chef-d-etat-major-des-armees/l-etat-major/biographies.

[8] Fransa Genelkurmay Başkanı Pierre de Villiers, Cumhurbaşkanı Macron ile tartışıp istifa etti - BBC Türkçe." BBC News. July 19, 2017. Accessed February 12, 2018. http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40653963.