Aralık 2015’te yapılan referandumdan sonra, ki böylece Ermeni hükümet sistemi yarı-başkanlık sisteminden parlamenter sisteme geçmiştir, 2 Mart 2018’de Ermeni parlamentosu Armen Sarkissian’ı Levon Ter Petrosyan (1991-1998), Robert Koçaryan (1998-2008) ve Serzh Sargsyan’dan (2008-2018) sonra Ermenistan’ın dördüncü cumhurbaşkanı olarak seçmiştir. Böylelikle Armen Sarkissian, Ermenistan’ın halk oyu ile değil, parlamento tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanı olmuştur. 9 Nisan 2018’de görev yemini etmiştir ve cumhurbaşkanlığı makamını resmi olarak üstlenmiştir.

Yeni parlamenter sistemde, cumhurbaşkanının yürütme yetkisi olmayacaktır. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin veto yetkisi bulunmayacaktır. Böylece, cumhurbaşkanı sadece sembolik öneme sahipken, başbakan yürütmenin balında bulunacaktır.

Parlamenter Ermenistan’da cumhurbaşkanlığı sembolik bir makama indirgenmiş olmasına rağmen, Armen Sarkissian’ın bu makam için iktidardaki Ermenistan Cumhuriyetçi Partisi tarafından aday gösterilmesi ve en sonunda seçilmesi bir anlaşmazlığı tetiklemiştir. Bu makale, öncelikle, bu münakaşanın kısa bir genel değerlendirmesini sağlayacaktır. Aşağıda gösterileceği üzere, Armen Sarkissian’ın seçilmesinde münakaşaya yol açan durum vatandaşlığı ve kalıcı ikameti konusunda öne sürülen belirsizliklerle ilgilidir.

Tartışmalar sona ermiş olsa bile, Armen Sarkissian’ın önceki kariyeri, etik soruları ve Ermenistan’daki siyasi kültürü ortaya koymayı teşvik eden bir mesele olacaktır. Bununla birlikte, bu durum yalnızca bu ülkeye özgü değil, Sovyet-sonrası ülkelerin çoğunda yer alan bir genel bir sorundur. Dolayısıyla, bu makalenin son kısmında bu konulara değinilecektir.

Armen Sarkissian’ın Cumhurbaşkanlığı Adaylığı Üzerine Anlaşmazlık

A. Sarkissian’ın cumhurbaşkanlığı için aday olmasında patlak veren münakaşanın merkezinde Ermeni anayasasının 124.2 no’lu maddesinin ortaya koyduğu "Cumhurbaşkanlığı makamı için gerekli koşullar"dan dolayı bu makam için atanma uygunluğu sorusu yatmaktadır. Bu madde şöyle belirtmektedir:

Kırk yaşına ulaşan, önceki altı yıl boyunca sadece Ermenistan Cumhuriyeti vatandaşlığına sahip olan, önceki altı yıl boyunca sadece Ermenistan Cumhuriyeti’nde ikamet eden, oy hakkına sahip olan ve Ermenice’ye hakim olan herkes Cumhurbaşkanı olarak seçilebilir (vurgu eklenmiştir).[1]

A. Sarkissian’ın cumhurbaşkanlık için olan uygunluğunu sorgulayanlar, önceki altı yıl için Ermeni vatandaşlığı ve Ermenistan’da kalıcı ikamet anayasal koşullarını yerine getirmediğini iddia etmektedirler.

8 Şubat 2018’de basın kuruluşu hetq.am’dan olan Hrant Galstyan şu soruları kamuoyunun bilgisine sunmuştur. Şöyle yazmıştır: "… British Companies House kaydındaki Eurasia House International firmasının belgelerine göre, ki Sarkissian yönetici olarak tanımlanmıştır, milliyeti İngiliz olarak ve ikamet ettiği ülke Birleşik Krallık olarak belirtilmiştir."[2]

Bu iddiaya karşılık A. Sarkissian’ın basın ve halkla ilişkiler memuru onun 2002 ile 2011 arasında Ermenistan ile Birleşik Krallığın çifte vatandaşı olduğunu, fakat daha sonra Birleşik Krallık vatandaşlığından feragat ettiğini açıklamıştır. H. Galstyan cevap olarak 2005’ten beri A. Sarkissian tarafından kurulan Eurasia House International’ın bütün yıllık raporlarında kendisinin İngiliz vatandaşı olarak tanımlanmış olduğunu yazmıştır. Galstyan şunu eklemiştir:

Firmanın 2014 Yıllık Cirosunda, firmanın bir sonraki yıl sona ermesinden önce yayımlanan son cirosunda, Sarkissian bir İngiliz vatandaşı olarak tanımlanmıştır ve "olağan ikamet" ettiği ülke Birleşik Krallık olarak tanımlanmıştır.

Böylece, her iki hesapta da, sadece dört yıl önce, Sarkissian firmanın raporlarında yalnızca bir Büyük Britanya vatandaşı ve yerlisi olarak tanımlanmıştır.[3]

Bir gün sonra, A. Sarkissian muhabirlere Birleşik Krallık vatandaşlığını 2002’de edindiğini ve 2011’de sona erdirdiğini belirtmiştir. İş faaliyetleri için farklı ülkeleri ziyaret etme ihtiyacından dolayı İngiliz vatandaşlığına başvurduğunu açıklamıştır.[4]

1 Mayıs’ta parlamentoda bir tartışma cereyan etmiştir. Muhalif Yelq blokunun lideri "İngiliz vatandaşlığını ne zaman sona erdirdiğini onaylayan resmi belgenin" olmadığını ima etmiştir ve böyle bir belgeyi hemen talep etmiştir.[5] Bu talep üzerine, A. Sarkissian’ın milliyeti konulu belgeler tanıtılmıştır. Ancak, Yelq blokunun üyeleri muhalefetlerine devam etmişlerdir.[6]

A. Sarkissian’ın adaylığına olan muhalefetin onun eninde sonunda cumhurbaşkanlığına olan yükselişine mani olmamış olsa da, yukarıda bahsedildiği üzere onun eski kariyeri Ermenistan’daki etik ve siyasi kültür konusunda yine de kafalarda soru işaretleri bırakacaktır.

Armen Sarkissian’ın "Sıradışı" Kariyeri

Armen Sarkissian 1976’dan 1984’e kadar Erivan Devlet Üniversitesi’nde fizik profesörü olarak görev yapmıştır. Akademik kariyerine 1991’e kadar Cambridge Üniversitesi’nde devam etmiştir. 1991 ile 1995 arasında Birleşik Krallık’a Ermenistan Büyükelçisi olarak atanmıştır. 1995-1996’da Ermenistan Başbakanı olmuştur. Daha sonra 1999’e kadar devam eden diplomatik kariyerine geri dönmüştür.

A. Sarkissian 2000’de İngiltere’de Eurasia House International’ı[7] kurarak bir işadamı olarak yeni bir kariyer başlatmıştır. 2013’e kadar süren yeni iş kariyerinde British Petroleum, Alcatel, Telefonica, Bank of America Merrill Lynch gibi uluslararası firmalar için danışmanlık yapmıştır. 2013’te A. Sarkissian takrar Birleşik Krallığa Ermeni Büyükelçisi olmuştur.[8]

Etik ve Siyasi Kültür Üzerine Sorular

Diplomasiden çıkıp iş dünyasına adım atmak, daha sonra tekrar diplomasiye dönmek Sovyet sonrası dünyada o kadar sıradışı olmasa da, böylesi bir kariyer Batı dünyasında alışılmışın dışında bir durumdur ve şüphe çekmektedir. Kendisi yabancı bir ülkede etkin görevde olan bir diplomatın uluslararası firmalar ile kişisel ve iş bağları kurması, sonra iş dünyasına yönelmesi, ve en sonunda tekrar diplomasiye geri dönmesi sadece etik endişelere yol açmaz, ancak akıllarda devlet güvenliğiyle ilgili soru işaretleri yaratabilecektir (ve yaratmalıdır da). A. Sarkissian’ın durumu bu anlayış ile çelişki içindedir.

Pragmatist bir bakış açısından bakıldığı zaman, bir insan ayrıca neden daha az tartışmalı kariyeri olan birinin değil de, A. Sarkissian’ın cumhurbaşkanı olarak aday gösterilip seçildiğini sorabilir. Böylesine bir seçim cumhurbaşkanı seçilecek kişi ile ilgili ortaya çıkabilecek tartışmaların önüne geçmekte daha etkin olabilir, dolayısıyla başkanlık makamının prestijinin sarsılması engellenebilirdi. Sıkı, kurumsallaşmış, işlevsel, güvenilen, saydam siyasi kişilikler ve ofisler etkin demokrasilerin şartlarıdır. Dolayısıyla, A. Sarkissian’ın cumhurbaşkanı olarak seçilmesinin dolaylı sonucu Ermenistan’ın demokrasisinin zarar görmesi sonucu doğurabilecektir.

Buna rağmen, Ermeni kuruluşu bu meselelerle fazla ilgili görünmemektedir. Aslında A. Sarkissian yabancı ülkelerde iş kariyeri ile üst düzey yönetici pozisyonuna sahip olan ve/veya siyasi kişiliklere ve ofislere olan güveni sarsan münakaşalara sebep olan ilk kişi değildir. Örneğin, 9 Nisan’da makamını A. Sarkissian’a teslim eden eski başbakan Karen Karapetyan 2010-2011’de Erivan valisi olarak görev yaptıktan sonra Moskova’ya taşınmıştır ve Rusya’ya ait Gazprombank’ın Başkan Yardımcısı olmuştur, daha sonra Rusya’ya ait gaz şirketi Gazprom’un Mezhregiongaz biriminin yönetim kurulu başkan vekili olmuştur.[9]

Örneklerin devamı getirilebilir. Ağustos 2015’te o dönemin başbakanını ve başbakanlığı sırasında "özel firmalara, gaz istasyonlarına, gazinolara ve geniş yatırım amaçlı gayrimenkule" sahip olan Ermenistan’ın yolsuzlukla mücadele konseyinin başı Hovik Abrahamyan’ı hükümeti kötüye kullanmakla suçlayan raporlar yayınlanmıştır. Bu raporlar H. Abrahamyan’ın iş faaliyetlerinin "hükümet yetkililerinin görev sırasında kişisel varsıllaştırma için iş anlaşmaları imzalamayı" yasaklayan Ermenistan Anayasası’nı ihlal ettiğini meydana çıkarmıştır.[10] Nisan 2016’da Panama Papers Adalet Tümgenerali Mihran Poghosyan’ın Panama’da yabancı ticari teşebbüslere sahip olduğunu açığa vurmuştur. Yakın geçmişte başka benzer durumlar üst ordu subayları ile ilişkili olarak raporlanmıştır.[11]

Geçmiş yıllarda bazı hükümet yetkilileri yolsuzluk suçlamaları üzerine tutuklanmış olmalarına rağmen, bu tutuklamalar Ermeni halkını yolsuzluğa karşı etkili bir mücadelenin varlığına ikna etmemiştir. Ermenistan Transparency International’ın 2017 Yolsuzluk Algılama Endeksi’nde 180 ülkeden 107. sırada olması gerçeği yolsuzluğun Ermenistan’daki ümitsiz durum hususunda kamu kesimine olan güven eksikliğini ortaya koymaktadır. Bu da Ermenistan’daki siyasi kişiliklerin ve görevlerin itibarını zedelemektedir.

Sonuç olarak, A. Sarkissian’ın cumhurbaşkanlık makamına yükselişi Ermenistan’ın halen Sovyet sonrası dönüşümünü tamamlama yolunda olduğunu göstermektedir, özellikle etik ve kültürel alanlarda. Aslında bu sorun toplum arasında duygusuzluk ve alakasızlık gibi daha derin sosyal sorunlara sebep olmaktadır. Bunun kanıtı parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçmenin düşük katılımı örneğinde görülebilir (1998 ile 2017 arasında ortalama 60,56%)[12]. Bu da dolayısıyla ülkedeki demokratikleşme için engel teşkil eden daha büyük bir soruna dönüşmektedir.

Fotoğraf: tert.am

*Bu metin İngilizce aslından Ahmet Can Öktem tarafından çevrilmiştir.