Trump’un twitter’ı adeta resmi basın sözcülüğü aracı olarak kullanmasıyla Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) söylemlerinin çok kısa zamanda çok daha fazla kişiye ulaştığı yeni bir dönemin içindeyiz. 1 Ocak 2018’te Trump yılın ilk açıklamasını Pakistan hakkında yine aynı sosyal medya hesabında yapmıştı. Açıklaması birçok çevrede çok sert üsluba sahip olması bakımından da eleştirilerin odağı olmuştu. Öncelikle bu açıklamayı hatırlamakta fayda var. Trump, 1 Ocak'ta Twitter hesabından, ABD'nin son 15 yılda Pakistan'a 33 milyar dolar yardım yaptığını belirterek, "Onlar ise liderlerimizin aptal olduğunu düşünerek bize yalanlar ve hilekarlıktan başka bir şey vermediler. Afganistan'da peşinde olduğumuz teröristlere güvenli bölge sağlıyorlar. Artık yok" paylaşımında bulunmuştu[1].

Bu açıklamadan kısa süre sonra, Washington yönetimi, Pakistan'a yapmayı planladığı 255 milyon dolarlık askeri yardımı durdurma kararı almıştı. Konuyla ilgili açıklama yapan Pentagon Sözcüsü Albay Rob Manning, "2017 Mali Yılı Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası, Koalisyon Destek Fonu'ndan Pakistan'a 900 milyon dolar ayrılması öngörüyordu. Bu miktar durduruldu. Pakistan'ın peşinde olduğumuz terörist ve militan gruplara karşı ciddi adımlara atacağını ummaya devam ettiğimizden bu miktar iptal edilmedi veya tekrar programlanmadı" ifadelerini kullandı [2].

Trump'ın açıklaması sonrası Hindistan Dışişleri'nden de açıklama geldi. Açıklamada "Başkan Trump'ın Afganistan'ın karşılaştığı zorlukların ve sınır ötesinde teröristlere güvenli liman ve diğer şekillerde verilen desteğin üstesinden gelme çabalarını arttırma kararlılığını memnuniyetle karşılıyoruz" dendi. Açıklamada Hindistan'ın da benzer 'endişeleri ve hedefleri' paylaştığı ve  'diğer ülkelerle olan ortaklık dahil' çabalarını sürdüreceği duyuruldu. Hindistan’ın bu ABD yandaşı tutumu ise Pakistanlı yetkililerce ABD’nin Hindistan ağzıyla konuşması şeklinde yorumlandı [3]. Buna ilaveten, Pakistan'da yayın yapan Dawn internet sitesinde yer alan habere göre, Başbakan Şahid Hakan Abbasi başkanlığında toplanan Ulusal Güvenlik Komitesi (NSC), Trump'ın iddialarına yanıt verdi. Komite, toplantının ardından yayınladığı bildiride, İslamabad yönetiminin yıllardır terörle büyük ölçüde kendi imkanlarıyla mücadele ettiği, bunun ekonomisine büyük zarar verdiği vurgulandı.

Trump'ın suçlamalarının asılsız olduğunu dile getiren Pakistan Dışişleri Bakanı Asıf, "Ülkemizin itibarını daha fazla pazarlık konusu yapmayacağız" diyerek ABD Başkanı'nın suçlamalarına tepki göstermişti [4].

Peki tüm bu meselenin gerçekten tek sebebi Pakistan’ın terörist örgütlere karşı mücadelesinin yetersiz görülmesi mi? Burada bir başka aktörün Pakistan’la yakın zamanda etkisini arttırdığı ilişkilerin de ABD’yle tansiyonun yükselmesine sebep olduğu düşünülebilir. Bu aktör ise bölgede gücünü “İpek Yolu Projesi” ya da bir başka ismiyle “Tek Kuşak Tek Yol” ile (One Belt One Road) günden güne arttıran Çin’dir.

İki ülke arasındaki ilişkilerin daha iyi anlaşılabilmesi için tarihsel arka planın da bilinmesi gerektiğini düşünmekteyim. Çin Halk Cumhuriyeti’nin diplomatik ilişkiler kurduğu ilk Müslüman devlet 1951 yılında Pakistan olmuştur. Bu dostane başlangıç aynı şekilde devam etmiş iki ülke ilişkilerinin geneline hakim olmuştur. Öyle ki, 1964 ve 1971 yıllarındaki Hindistan-Pakistan savaşında Çin açıkça Pakistan’ı desteklemiştir[5]. Bununla beraber verilecek bir diğer örnek Çin’in Bangladeş’in BM’ye üyeliğini Güvenlik Konseyi’nde veto etmiş olmasıydı. Bilindiği üzere Bangladeş, “Doğu Pakistan” olarak adlandırılıyordu ve savaşın sonunda ayrılmıştı[6]. Tüm bunların yanında Çin’in Pakistan’a 1998’te nükleer çalışmalarında yardım etmesi de ilişkilerin sağlamlaştırılmasında önemli başka bir olaydır. Bilindiği üzere Pakistan Nükleer Silahları Yayınlanmasının Önlenmesi Antlaşması’na taraf değildir, bu durum bazı ülkelerce Pakistan’a nükleer alanda destekte bulunmayarak Pakistan’ın tutumunu protesto etmelerine yol açarken, Çin bunun tam tersini yapmıştır. 2017 Haziran’ında Şangay İşbirliği Örgütü’ne Pakistan ve Hindistan’ın beraber üyeliği ise Çin’in iki ülke arasında bölgede istikrar hedefiyle dengeleme politikası güdeceği şeklinde yorumlanabilir.

Pakistan gerek Çin’e yakınlığı gerek tarihsel bağları gerekse de stratejik konumuyla “hızla yola koyulalım” denilen ülkelerden oldu. Halihazırda Pakistan’da Çin destekli 200’den fazla proje yürütülüyor. Bununla beraber gündemde yer işgal eden en önemli proje Çin-Pakistan Ekonomik Koridorudur[7]. Çin-Pakistan ekonomik koridoru, ‘tek kuşak, tek yol’ girişiminin temel parçasıdır. Bazı uzmanlar bu projenin iki ülke, ilişkilerini her hava koşulunda çalışan stratejik işbirliği ve partnerlik düzeyine çıkardığını düşünüyor [8]. Bu nedenle taraflar Çin-Pakistan ekonomik koridorun yapımına büyük önem veriyor. Bu projenin tanıtımı da başarıyla ilerliyor. Koridorun Çin’in bölgedeki etkisin artıracağı ise kolaylıkla öngörülebilir. Çin’in bakış açısından proje Çin- Güney Asya ve Pakistan ilişkilerinin geliştirilmesinde ve bu ilişkilerin ekonomik kanata da taşınmasında (ulaştırma, haberleşme vb) bir araç olacak.

Teknik açıdan koridoru incelersek, Koridor, Kaşgar’dan başlıyor 3 bin kilometreden fazla yol kat ederek Gvadar Limanı’na ulaşıyor. Gvadar Limanı, sıradan bir liman değil. Çin bu limanı kendi sermayesiyle yaptı ve 43 yıl boyunca da kullanım hakkında sahip. Ağustos 2016’da Gvadar Limanı’nın ilk misafiri ticari bir gemi kıyıya demir attı. Limanı stratejik yapan günlük 13 milyon varil petrol geçişi yapılan Hürmüz Boğazı’na yakınlığı. Çin üretimi için gerekli olan enerjinin büyük bir kısmını ithal ediyor. Ülkenin ana petrol akışı Malakka Boğazı’nda yapılıyor. Malakka’da bir sorun çıkması karşısında kendini güvenceye almaya çalışan Pekin, Gvadar’la bu hedefe ulaşacak.

Pekin, 62 milyar dolar ayırdığı ve her geçen gün bütçesi artan bu projeyle üç hedefi aynı potada eritiyor. Birincisi petrole ulaşma kolaylığı. İkincisi, Gvadar Limanı’nda bir serbest ticaret bölgesi kurarak ticari kazanç. Üçüncüsü, stratejik merkezlerden sayılan Hürmüz Boğazı’na yakın bir noktaya konuşlanma ve buradan Ortadoğu ülkeleriyle daha yakın işbirliği geliştirme [9].

Tüm bu bilgiler ışığında bekleneceği gibi Çin’den de Trump’un açıklamalarına bir yorum geldi. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Geng Shuang, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler mutlaka daha da güçlendirilmelidir yorumu yaparken, Çinli uzmanlar bu durumun iki ülkeyi hiç olmadığı kadar yakınlaştıracağına yönelik analizleri oldu[10].

Tüm bu durumu bölgede Çin’in etkisi artıkça ABD’nin büyüyen rahatsızlığını göstermesinin bir önemli bir örneğidir. Türkiye’nin bu konuyu yakından takip etmesi; geleneksel Türkiye- Pakistan dostluğu ve gelişmekte olan Türkiye- Hindistan ilişkileri çerçevesinde de önemlidir. Hindistan- Pakistan ilişkilerinin belki de en dengeli olmaya başlayacağı dönemde başlayan bu tartışmanın uzun vadede bölgede Hindistan- ABD, Çin-Pakistan karşılıklı müttefikliği yaratıp yaratmayacağı ise önümüzdeki günlerde görülecektir.

[1] Trump, Donald J. "It's not only Pakistan that we pay billions of dollars to for nothing, but also many other countries, and others. As an example, we pay the Palestinians HUNDRED OF MILLIONS OF DOLLARS a year and get no appreciation or respect. They don’t even want to negotiate a long overdue..." Twitter. January 02, 2018. Accessed January 11, 2018. https://twitter.com/realdonaldtrump/status/948322496591384576.

[2] "Pentagon Spokesman: U.S. Wants Pakistan to Take." U.S. DEPARTMENT OF DEFENSE. January 08, 2018. Accessed January 11, 2018. https://www.defense.gov/News/Article/Article/1410401/pentagon-spokesman-us-wants-pakistan-to-take-decisive-action-against-terrorism/.

[3] Pti. "Trump 'talking in the language of India', Pakistani Foreign Minister." The Hindu. January 04, 2018. Accessed January 11, 2018. http://www.thehindu.com/news/international/trump-talking-in-the-language-of-india-pakistani-foreign-minister/article22368432.ece.

[4] Sputnik. "Pakistan Dışişleri: ABD, Hindistan'ın ağzıyla konuşuyor." Sputnik Türkiye. January 05, 2018. Accessed January 11, 2018. https://tr.sputniknews.com/asya/201801051031691440-pakistan-disisleri-abd-hindistanin-agziyla-konusuyor/

[5] "PAKİSTAN-ÇİN GÜNCEL İLİŞKİLERİ NE SÖYLÜYOR?" ASCMER Asya Çalışmaları Merkezi. Accessed January 11, 2018. http://ascmer.org/pakistan-cin-guncel-iliskileri-ne-soyluyor/.

[6]"Çin'in Birleşmiş Milletlerdeki Rolü." ANKASAM. May 10, 2017. Accessed January 11, 2018. https://ankasam.org/cinin-birlesmis-milletlerdeki-rolu/.

[7] "Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru nereye açılıyor? - Mühdan Sağlam." Gazete duvar. Accessed January 11, 2018. https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2017/10/13/cin-pakistan-ekonomik-koridoru-nereye-aciliyor/.

[8] Sputnik. "Çin-Pakistan ekonomik koridoru." Sputnik Türkiye. August 26, 2016. Accessed January 11, 2018. https://tr.sputniknews.com/infografik/201608261024577741-Cin-Pakistan-Sincan-Gvadar/.

[9] Arslan, Abdulkerim. "Çin-Pakistan Koridoru ve Gözden Kaçan 'Gwadar'." Stratejik Ortak. March 25, 2017. Accessed January 11, 2018. https://www.stratejikortak.com/2016/08/cin-pakistan-gwadar.html.

[10] Service, Indo-Asian News. "Donald Trump's Tweet Draws China, Pakistan Closer: Chinese Daily." NDTV.com. January 05, 2018. Accessed January 11, 2018. https://www.ndtv.com/world-news/donald-trumps-tweet-draws-china-pakistan-closer-chinese-daily-1796256.