YENİ İPEK YOLU’NUN CAZİBESİ AB’NİN BAŞINI DÖNDÜRÜYOR
Analiz No : 2019 / 9
19.04.2019
15 dk okuma

Son yıllarda Çin’in küresel aktörler arasında hızlı bir yükselişte olduğu göz ardı edilemez bir gerçek olarak dikkatleri çekmektedir. Yalnız teknolojik ve bilimsel olarak değil, ekonomik olarak da cazibesini her geçen gün artırmaktadır. Çin her ne kadar “yükselen küresel güç” olarak tanımlansa da, diğer küresel aktörleri kıskandıracak bir devinim içindedir. Son günlerde batının ilgisini çeken Çin’in cazibesine kapılanlardan biri de İtalya’dır. İtalya’nın Çin’e gösterdiği ilgiye değinmeden önce, Çin’in uluslararası ekonomik ilişkiler alanında son dönemde kaydettiği gelişmelere bir göz atmakta yarar olacaktır.

Çin, 2019’un ilk günlerinde uzay aracı Chang’e-4 insansız keşif aracının ayın karanlık yüzüne iniş yaptığını duyurmuştur. Ayın karanlık tarafına iniş yapan keşif aracını gönderen ilk ülke olarak tarihe geçen Çin, bu yıl Chang’e-5’i de Ay’a göndereceğini duyurmuştur.[1]Çin’in Ay’ın karanlık tarafına inen ilk insansız uzay aracı Hollanda, Almanya, İsveç ve Suudi Arabistan’ın bilim insanları ile geliştirilmiştir.[2]Eski NASA yöneticisi Charles Bolden, China Daily’ye verdiği bir röportajda Çin ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasındaki hukuki engellerin gevşetilmesi gerektiğini söylemiştir. Adıgeçen, bu konuda iyimser olduğunu ve ancak soğukkanlı olunmasının fayda getireceğini vurgulamıştır.[3]

Çin’in devinim içinde bulunduğu projeler uzayla sınırlı değildir. Kuşak ve Yol (İng. Belt and Road Initiative – BRI) adından sıklıkla bahsettirmektedir. Rakamlarla ifade edildiğinde ve coğrafya göz önünde bulundurulduğunda büyük bir proje olduğu anlaşılmaktadır. Proje, 47.100 km karayolu, 14 lojistik merkez, petrol ve doğalgaz boru hatları, geniş kapsamlı enerji iletim hatlarına ilaveten, Avrupa ve Asya’da kapsadığı 60’tan fazla ülke ile 40 milyon km2’lik bir alanı içine almaktadır. Bütün proje, dünya yüzölçümünün %26’sı ve dünya nüfusunun 4 milyarlık bir kısmına denk gelmektedir[4]. Proje bu özellikleriyle önem arz etmektedir ve küçümsenemeyecek kadar büyük bir projedir. Proje ayrıca, Asya ile Avrupa ve Afrika’yı birbirine bağlamayı hedeflemektedir. Kıtalar arası karayolu, denizyolu ve havacılık koridorları oluşturarak entegre taşımacılığın desteklenmesi, ticarette tarife dışı engellerin önüne geçilmesi ve yatırımın önünün açılması, hükümetler arası işbirliğinin teşvik edilmesi, kültürel ve insanî bağların, öğrenci ve personel değişimlerinin yaygınlaştırılması hedefler arasındadır[5]. Bu alt yapının kurulabilmesi için 2049 yılı hedef olarak belirlenmiştir. 

Avrupa’nın Çin ile temaslara gösterdiği ilgiye genel bir çerçeveden bakacak olursak, ilk olarak Çin, 2015 yılında İngiltere temasları ile dikkatleri üzerine çekmişti. 2015 yılındaki bu ziyaret, Çin resmi makamlarının 2005’ten beri İngiltere’ye yaptıkları ilk ziyarettir. Ziyarette, 21. Yüzyılda kapsamlı bir küresel stratejik ortaklık kurulması ile ilgili Ortak Bildiri (UK-China Joint Statement)[6]yayınlanmıştır. Ortak Bildiri’de Başkan Xi Jinping’in ziyareti, Çin-İngiltere ilişkilerinin altın çağının başlangıcı olarak adlandırılmış, bu ilişkilerin dayanıklı, kapsayıcı ve kazan-kazan ilişkisine dayalı olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, eşitlik ve karşılıklı saygı temelinde iki ülke arasındaki ticaret ve yatırım ilişkilerinin, karşılıklı siyasi güvenle beraber geliştirileceği duyurulmuştur.Yıllar sonra gerçekleşen bu ilk görüşmede, İngiltere ve Çin arasında bir altyapı ittifakı kurma fikri de gündeme gelmişti. Bu bağlamda Çin’in Yeni İpek Yolu Projesi ve İngiltere’nin Northern Powerhouse Projesi odaklı işbirliği yapma olasılıkları ele alınmıştı[7]. Bu görüşme, Çin’in Avrupa’daki varlığı ve İngiltere ile ilişkilerinin güçlenmesi anlamında önem arz etmektedir. Ayrıca günümüzde Avrupa’nın yaşadığı iktisadi sıkıntılar düşünüldüğünde Çin, Avrupa için ekonomik ivme kazandırabilecek muhtemel bir aktör olma özelliği de taşımaktadır. 

İngiltere’nin 2015 yılında imzalanan Ortak Bildiri’ye dayanarak Çin’e ve BRI’ye ilgi göstermesi de son gelişmeler arasında yerini almıştır. Brexit ile gündemi dolu olan İngiltere’nin Maliye Bakanı Philip Hammond'un bu yıl Çin’de yapılacak BRI forumuna katılacağı açıklanmıştır[8]. Bu girişim, 2015’ten sonraki ilk hamle değildir. Maliye Bakanı Hammond 2017 yılında da bahsi geçen foruma katılmıştı.[9]2017’deki görüşmede Çin’in ekonomiden sorumlu üst düzey yetkilisi Ma Kai ve İngiltere’nin Maliye Bakanı Philip Hammond, Londra’nın Çin para birimi Yuan’ın “offshore[10]kullanımı için bir merkez haline gelmesi, temiz enerji araştırmalarında işbirliği yapılması ve karşılıklı ticaretin güçlendirilip teşvik edilmesi için anlaşmışlardı. İngiltere’nin de 2017’deki adı ‘Bir Kuşak, Bir Yol’; şimdi ‘Kuşak ve Yol’ olan proje içindeki etkinliğinin kapsamının genişletilmesinin amaçlandığı görüşülmüştü. Şimdi, 2019’da anlaşmasız Brexit’in AB üyesi olmayan ülkeler için ağır bilançoları olabileceği ihtimalleri dikkatleri çekmektedir. İngiltere, Çin ile ekonomik ve jeopolitik anlaşma yoluna gitse bile ihtimaller dikkate alındığında Çin’in İngiltere ile ticari ilişkilerini geliştirip geliştirmeyeceği sorgulanmaktadır. Çin, AB’yi bir bütün olarak değil, AB içindeki ülkeleri tek tek değerlendirmektedir. Dolayısıyla, anlaşmasız Brexit İngiltere açısından Çin’in kaybına yol açabilme ihtimalini de içinde barındırmaktadır. Yalnız Brexit gelişmeleri değil, küresel olarak Avrupa, Çin ve Japonya’nın büyüme seviyelerindeki düşüş de dikkat çekmektedir. Uluslararası Para Fonu (İng. International Monetary Fund – IMF), geçtiğimiz Ocak ayında, anlaşmasız Brexit ile büyüme oranı düşecek olan Çin’in, 2019’da küresel ekonominin büyümesi açısından büyük risk yaratacağını ifade etmişti[11]. Ocak ayı açıklamalarında IMF karamsar bir tablo çizse de Nisan ayında, Avrupa Borsaları, Çin’in 2019 yılı ilk çeyreğinde piyasa beklentilerinin üzerinde büyümesi nedeniyle dönemi yükselişle tamamlamıştır.[12]

İsviçre de Çin’in BRI projesinin cazibesine kapılan ülkelerden biridir. Nisan ayı içinde İsviçre Konfederasyonu Başkanı Ueli Maurer’in Çin’e resmi bir ziyarette bulunması beklenmektedir. İsviçre, Maurer’in ziyareti sırasında BRI anlaşmasını imzalanmasının ekonomik kalkınma yolunda atılacak önemli bir adım olduğunu farketmiştir. Aynı zamanda Maliye Bakanı olan Maurer, 28-29 Nisan tarihlerinde BRI zirvesine katılacaktır. BRI zirvesine 40 civarında yabancı devlet başkanının katılımı beklenmektedir. İsviçre, Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıyan ilk batı ülkeleri arasındadır. Ayrıca İsviçre, Kıta Avrupası’nda Çin ile serbest ticaret anlaşmasını imzalayan ilk ülkedir[13].

Şimdi Çin’in cazibesine kapılan ülkeler katarına İtalya’nın da dahil olduğu görülmektedir. BRI projesine ilk G7 ülkesi olarak İtalya’nın ilgi göstermesine ABD Başkanı Donald Trump’ın tepkisi, Özel Asistanı Garrett Marquiz’in, “Çin’in gösteriş amaçlı alt yapı projesine, önemli bir küresel ekonomi ve yatırım mekânı olan İtalya’nın girmesinin gereği yoktur” sözleri ile ifade edilmiştir[14]. İpek Yolu projesi ABD Başkanı Donald Trump’ın özel asistanının sözünü ettiği gibi gösteriş amaçlı girişilmiş bir proje değildir. Öte yandan, İtalya Maliye Bakanı Modern İpek Yolu Projesi’ni “kaçırılmayacak bir tren” olarak değerlendirmektedir. İtalya Ekonomik Kalkınma Bakanı Michele Geraci de BRI’nin önemini vurgulamış, Roma’nın Pekin’le yapmayı planladığı anlaşmanın diğer AB ülkeleri için model teşkil edebileceğini ifade etmiştir[15]. İtalya, AB ülkeleri arasında Çin ile en az ticari ilişkisi bulunan ülkedir. 2018 yılında İtalya Çin’den yalnızca 13 Milyar Euro kadar ithalat yapmıştır. Fransa bunun %58 fazlası, Almanya ise bahsi geçen miktarın yedi katı ithalat yapmıştır. Çin yatırımlarını ise İtalya’ya değil, İngiltere, Almanya, Fransa ve bir miktar da Hollanda’ya yapmıştır[16]. Çin ile İtalya’nın yakınlaşmasına yalnız Amerika tepki göstermemiştir. Çin ile ithalat ilişkileri yukarıda belirtilen ülkeler de Çin-İtalya yakınlaşmasına tepki göstermektedir. Hatta İngiltere’nin Queen Mary Üniversitesi’nden Dr. Paola Subacchi, İtalyan Bakan Geraci’nin Financial Times’da yayınlanan yazısına karşılık gönderdiği mektubunda Geraci’nin ifadelerinin ikna edici olmaktan uzak olduğunu ve Çin ile kurulan bağın İtalya’nın kötü giden ekonomisini toparlamaya yardımcı olmayacağını kaleme almıştır[17]. Çin’in tüm uluslararası partnerleri değerlendirildiğinde, İtalya – Çin ortaklığı en somut işbirliği olarak değerlendirilmektedir.

Bugün temelleri atılan bu projenin geleceği Çin’in hem Orta Asya ülkeleri hem de AB ile her geçen yıl artan ticaret hacmi açısından önem taşımaktadır. Öyle ki, Asya’da karayolu ve demiryolu altyapısının dünya ile ticaret hacmi gelişmeye devam ettikçe yetersiz kalacağı açıktır. Projenin dünyada olumlu karşılanması ise Çin’in yumuşak gücünün hayata geçmekte olduğunu göstermektedir[18]. Çin ve İtalya arasında imzalanan mutabakat ise İpek Yolu projesinde emin adımlarla ilerlendiğinin bir göstergesidir. İtalyan Bakan Geraci, Çin yatırımlarının Avrupa’nın önde gelen limanlarında gözlemlendiğini, dolayısıyla Yeni İpek Yolu Projesi’nin uzun zamandır Avrupa’da hayata geçmiş olduğunu ifade etmektedir[19]. İtalya’nın hem Avrupa’da hem de Akdeniz’de önemli bir aktör olduğu kuşkusuzdur. O yüzden İtalya’nın Yeni İpek Yolu Projesi’nin parçası olması anlaşılır bir gelişmedir. Bakan Michele Geraci, İtalya’ya yöneltilen eleştirilerin, Birleşik Krallık’ın Asya Altyapı Yatırım Bankası’na (İng. Asia Infrastructure and Investment Bank) katıldığı zamanki eleştirilerden farkı olmadığını savunmaktadır.

“Yumuşak güç” (İng. Soft Power) kavramının mimarı Joseph Nye da, rüzgârın Çin’den yana estiğini kaleme almış, ayın karanlık tarafına insansız keşif aracı göndermesinden, Güney Çin Denizi’nde yapay adalar inşa etmesinden ve son olarak İtalya ile yakın ilişkiler kurmasından Çin'in yumuşak gücü konusunda önemli bir yol kat ettiğinin görüldüğünü vurgulamıştır. Yine de Çin’in içeride izlediği siyasetin “Yumuşak Güç”e yapılan yatırımların sonuç vermesinin önünde bir engel olabileceğinin altını çizmektedir. Joseph Nye, öte yandan, ABD Başkanı Trump’ın tek yanlı politikalarının da ABD’nin yumuşak gücünü azalttığına dikkat çekmektedir[20].

Burada, Çin’in ve Yeni İpek Yolu Projesi’nin öneminin Türkiye tarafından uzun yıllardır farkedilmiş bir gerçek olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Türkiye’nin BRI’nin aktif bir katılımcısı olmak yolunda siyasi ve ekonomik alanlarda yürüttüğü çabalara ilaveten, akademik dünyamızın da çok sayıda çalışması bulunduğu bir gerçektir. Bu kapsamda, AVİM de bu konuda literatüre katkı sunulmasına vesile olan kuruluşlardan biridir. Ayrıca AVİM, daha 2013 yılında düzenlediği “Bölgesel Entegre Ulaştırma Projesi” başlıklı toplantı ile Modern İpek Yolu’nun önemine dikkat çeken düşünce kuruluşlarından biri olarak bu alandaki öncü rolünü ortaya koymuştur.[21]

 

 

 

 

[1]“Çin Uzay Aracı Ay’ın Karanlık Yüzüne Başarıyla İniş Yaptı”, Sputnik.com, 3 Ocak 2019, https://tr.sputniknews.com/bilim/201901031036909889-cin-uzay-araci-ay-inis-yapti/

[2]“China Details Future Moon Plans, Including Polar Research Station”, space.com, 15 Ocak 2019, https://www.space.com/43000-china-moon-exploration-plans-research-base.html

[3]“Former Chief of NASA Urges Lifting China Ban”, ChinaDaily.com.cn, 14 Ocak 2019, http://www.chinadaily.com.cn/a/201901/14/WS5c3bc831a3106c65c34e422f.html

[4]Koray Targay, “21’inci Yüzyılın En Kapsamlı Altyapı Hamlesi: Modern İpek Yolu Girişimi”, Avrasya Dünyası, 2017, Sayı 1, s. 61. 

[5]A.g.e.s. 61.

[6]“UK-China Joint Statement 2015”, Gov.uk, 22 October 2015, https://www.gov.uk/government/news/uk-china-joint-statement-2015

[7]Ali Murat Taşkent, “Çin-İngiltere İlişkilerinin ‘Altın Çağı’”, avim.org.tr, 2 Kasım 2019, https://avim.org.tr/tr/Yorum/CIN-INGILTERE-ILISKILERININ-ALTIN-CAGI

[8]İngiltere’den Çin’in Kuşak ve Yol Projesi’ne İlgi, Borsa Gündem, 17 Nisan 2019, https://www.borsagundem.com/haber/ingiltereden-cinin-kusak-ve-yol-projesine-ilgi/1401761

[9]İngiltere’den AB Sonrası Dönem İçin Çin Hamlesi, Voice of America, 16 Aralık 2017, https://www.amerikaninsesi.com/a/ingiltere-ve-cinden-yeni-ekonomi-anlasmalari/4166642.html

[10]“Kıyı bankacılığı, vergi avantajları, denetim muaflıkları ve bunların sonucunda daha yüksek faiz kazancı sağlamanın yanı sıra bazı hallerde karapara için de bir çeşit sığınma imkânı sağlar.”, Kendime Yazılar, Mahfi Eğilmez, 8 Nisan 2016, http://www.mahfiegilmez.com/2016/04/ky-offshore-bankaclg.html

[11]“IMF: No-deal Brexit and Chinese Slump Are Biggest Economic Risks”, The Guardian, 21 Ocak 2019, https://www.theguardian.com/business/2019/jan/21/imf-brexit-trump-trade-war-china-world-economic-outlook

[12]“Avrupa Borsaları Günü “Çin’in etkisiyle” Yükselişle Tamamladı”, Bloomberght.com, 17 Nisan 2019, https://www.bloomberght.com/avrupa-borsalari-gunu-cin-in-etkisiyle-yukselisle-tamamladi-2213152

[13]“Swiss to Support Belt and Road Push During Presiden’s China Trip”, EuroNews, 16 Nisdan 2019, https://www.euronews.com/2019/04/16/swiss-to-support-belt-and-road-push-during-presidents-china-trip#

[14]“İtalya’nın Çin’in ‘İpek Yolu’na Katılma Planı ABD’den Tepki Çekti”, BBC.com, 10 Mart 2019, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47513772

[15]“Italy Will Secure Its Place On The New Silk Road”, Financial Times, 21 Mart 2019, https://www.ft.com/content/137cbab8-4b21-11e9-bde6-79eaea5acb64

[16]“Almanya ve Fransa, Çin ile İlişkileri Bu Kadar Geliştirmişken İtalya’nın Eleştirilmesi İki Yüzlülüktür”, Sputniknews.com, 28 Mart 2019, https://tr.sputniknews.com/ceyda_karan_eksen/201903281038481641-cin-avrupa-italya-kusak-yol-ab-abd-tepki/

[17]“Ties with China Won’t Help Itlay’s Economic Malaise”, Financial Times, 26 Mart 2019, https://www.ft.com/content/1171f4a0-4f1c-11e9-9c76-bf4a0ce37d49

[18]A.g.e. s. 63. 

[19]“Italy Will Secure Its Place On The New Silk Road”, Financial Times, 21 Mart 2019, https://www.ft.com/content/137cbab8-4b21-11e9-bde6-79eaea5acb64

[20]“Does China Have Feet of Clay?”, Project Syndicate, 4 Nisan 2019, https://www.project-syndicate.org/commentary/five-key-weaknesses-in-china-by-joseph-s--nye-2019-04

[21]“AVİM “Bölgesel Entegre Ulaştırma Projesi” Toplantısı Ankara Palas’ta Gerçekleşti”, avim.org.tr, 3 Mayıs 2013, https://avim.org.tr/tr/Yorum/AVIM-BOLGESEL-ENTEGRE-ULASTIRMA-PROJESI-TOPLANTISI-ANKARA-PALAS-TA-GERCEKLESTIRILDI


© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır

 



Henüz Yorum Yapılmamış.

Kaynaklar:

Analiz
Yorum
Blog
Rapor
Bülten